40 χρόνια διαδρομή και μοιάζουν μια στιγμή
Ο Νίκος Πορτοκάλογλου μιλάει στην «Κ», ενόψει των συναυλιών του με καλεσμένους φίλους του ερμηνευτές στο Ηρώδειο
ΝΙΚΟΛΑ ΖΩΗ
Οι δύο συναυλίες που θα δώσει ο Νίκος Πορτοκάλογλου στις 8 και 9 Ιουλίου στο Ηρώδειο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, δεν έχουν για εκείνον τον χαρακτήρα κάποιας υπέρλαμπρης πρεμιέρας. Οχι μόνον γιατί ο σπουδαίος τραγουδοποιός, που θα γιορτάσει τη σαραντάχρονη καλλιτεχνική πορεία του κάτω από την Ακρόπολη, είχε κάνει χρόνια πριν κάτι παρόμοιο, στον ίδιο χώρο, για τις δύομισι δεκαετίες του στο ελληνικό τραγούδι. Αλλά και γιατί πιστεύει πως το Ηρώδειο από μόνο του δεν συνιστά «καταξίωση» για έναν καλλιτέχνη.
«Για να πω την αλήθεια, το θέατρο της καρδιάς μου ήταν ο Λυκαβηττός», λέει ο Νίκος Πορτοκάλογλου, όχι αναπάντεχα, αν θυμηθεί κανείς την τελευταία συναυλία που είχε δώσει εκεί με τους αγαπημένους Φατμέ το 1988. «Το Ηρώδειο είναι πιο μεγαλόσχημο, πιο βαρύγδουπο», συνεχίζει με μια κάποια αποστασιοποίηση. «Από την άλλη, το ότι συμμετέχω στο Φεστιβάλ Αθηνών - Επιδαύρου, το κορυφαίο φεστιβάλ της χώρας, είναι κάτι που το χαίρομαι. Ναι, το Ηρώδειο είναι μια καταξίωση, αλλά δεν αισθάνομαι την ανάγκη να υποδυθώ κάτι που δεν είμαι, να βάλω τα καλά μου, να φέρω σώνει και καλά μια συμφωνική ορχήστρα. Θα παίξω τα τραγούδια μου όπως τα έπαιζα πάντα, απλώς θα έχω μια μπάντα πιο διευρυμένη, που θα περιέχει όλα τα ηχοχρώματα, από όλες τις φάσεις της διαδρομής μου».
Ενδεικτικά, οι καλεσμένοι που θα συμμετάσχουν ως ερμηνευτές στις δύο συναυλίες είναι ο Διονύσης Σαββόπουλος («που ήταν και η βασική μου επιρροή», λέει ο Πορτοκάλογλου), η Βίκυ Καρατζόγλου, ο Βύρων Τσουράπης και η Ρένα Μόρφη – οι δύο τελευταίοι εμφανίζονται, βέβαια, και στο τηλεοπτικό «Μουσικό Κουτί» της ΕΡΤ. Οι μουσικοί των δύο βραδιών υπερτερούν σε αριθμό: είναι οι «Ευγενείς Αλήτες» (που συνοδεύουν τον Πορτοκάλογλου τα τελευταία χρόνια), η μπάντα του «Μουσικού Κουτιού» («η τελευταία περιπέτεια», όπως τους χαρακτηρίζει), οι ίδιοι οι Φατμέ («που είναι η αρχή του ταξιδιού») και η Χορωδία του Μουσικού Σχολείου Παλλήνης: «Αυτή είναι η χαρά για μένα», συμπληρώνει ο τραγουδοποιός, «ότι αυτή η γιορτή εμπεριέχει όλες τις γενιές».
Τι θα έλεγε όμως για όλα αυτά στον σημερινό Πορτοκάλογλου, με τα Ηρώδεια και τις μουσικές εκπομπές, ο έφηβος εαυτός του, εκείνος που με μια κιθάρα και ένα τετραδιάκι, προσπαθούσε σε ένα δωμάτιο στη Νέα Σμύρνη να εκφράσει τα όνειρα και τις αγωνίες του; «Καλά, ειδικά στο ότι θα έκανα εκπομπή, δεν θα αντιδρούσε μόνο ο έφηβος εαυτός, αλλά και ο εαυτός μου πριν από τρία χρόνια, που θα έλεγε “άσε μας ρε φίλε, μας δουλεύεις; Τι δουλειά έχεις εσύ με την τηλεόραση;”», αποκρίνεται ο 64χρονος τραγουδοποιός, εξηγώντας πόσο αναπάντεχα προέκυψε η συνεργασία με την ΕΡΤ· αλλά και πόσο ταίριαξε με ένα παλιότερο όνειρο, για έναν χώρο συνάντησης μουσικών από διαφορετικές ηλικίες και ρεύματα, όπου θα γίνονται αυτοσχεδιασμοί, ηχογραφήσεις και ό,τι άλλο προκύψει. Τελικά ο χώρος αυτός
στήθηκε στα πλατό της δημόσιας τηλεόρασης το 2020 και έκτοτε πολλοί ευφάνταστοι μουσικοί συνδυασμοί προέκυψαν, πολλές ερμηνείες ή επανεκτελέσεις νέων και παλιών αγαπημένων τραγουδιών, που, σημειωτέον, θα αποτελέσουν και κομμάτι του αρχείου της ΕΡΤ.
Προσωπική ανάγκη
Μια ενότητα που ο Πορτοκάλογλου ήθελε οπωσδήποτε να συμπεριληφθεί στο «Μουσικό Κουτί» ήταν οι «Εξερευνήσεις», όπου παρουσιάζονται νέοι δημιουργοί, «που γράφουν τα τραγούδια του σήμερα και του αύριο και που ήταν και προσωπική μου ανάγκη και επιθυμία να συμπεριλάβω, για να καταλάβω τι συμβαίνει, αλλά και για να δώσουμε χώρο στους νέους ανθρώπους», εξηγεί.
Οπως ίσως κάποτε έψαχνε χώρο ο ίδιος, όταν μαζί με την παρέα του αισθάνονταν ότι μετά το πολιτικό τραγούδι της δεκαετίας του '70 είχε έρθει η ώρα να πουν τις δικές τους ιστορίες. Αλήθεια, αν στο τραγούδι της Μεταπολίτευσης κυριαρχούσε το «εμείς» και η γενιά του έδωσε έμφαση
στο «εγώ», τι συμβαίνει σήμερα;
«Νομίζω ότι στην εποχή μας οι καλλιτέχνες επιλέγουν το στίγμα που θα δώσουν, πιο ελεύθερα από την εποχή που ξεκίνησα εγώ. Για αυτό και βλέπεις ότι συνυπάρχουν πολλά διαφορετικά στυλ. Βέβαια, αυτό που έχει κυριαρχήσει τα τελευταία χρόνια είναι η ραπ, η τραπ, το χιπ-χοπ γενικότερα. Εκεί συνεχίζει να υπερισχύει το “εγώ”, πολλές φορές με έναν γκροτέσκο τρόπο. Στη δικιά μας γενιά, στη δεκαετία του '80, το “εγώ” ήταν μια εσωτερική ανάγκη να επιστρέψουμε από τη μαζικότητα και από τα πολιτικά συνθήματα, στο πιο προσωπικό, βιωματικό τραγούδι και από τα μεγαλόσχημα θέματα, στα πιο μικρά και καθημερινά, που όμως αισθανόμασταν ότι είναι πολύ μεγάλα. Ηταν μια επιστροφή σε μια απλότητα, που είχε περισσότερη σχέση με το λαϊκό τραγούδι και με το ροκ, παρά με το πολιτικό τραγούδι της δεκαετίας του '70. Στη νέα γενιά βλέπω ότι συνυπάρχουν πολλά ρεύματα, που ενίοτε δεν έχουν σχέση μεταξύ τους, όπως η χιπ-χοπ σκηνή με τη νέα έντεχνη, την τζαζ σκηνή ή με το ρεύμα των νεοπαραδοσιακών μουσικών».
Μια στιγμή όμως: την περασμένη Τετάρτη, στο «Μουσικό Κουτί», ο ράπερ «Εισβολέας» τραγούδησε μαζί με τη λαϊκή ερμηνεύτρια Ιουλία Καραπατάκη και αυτή δεν ήταν η πρώτη τους παρόμοια σύμπραξη. «Ναι αλλά ο “Εισβολέας” είναι σπάνια περίπτωση», απαντά ο Πορτοκάλογλου, «και είπε και ο ίδιος ότι δυσκολεύτηκε στην αρχή, γιατί το κοινό αυτό δεν ανέχεται εύκολα προσμείξεις. Γενικά, το φανατικό κοινό, σε όποιο χώρο και αν ανήκει, δεν ανέχεται και δεν συγχωρεί εύκολα τις προσμείξεις. Το ίδιο πρόβλημα είχαμε με τους Φατμέ, με τους οποίους ξεκινήσαμε σαν ηλεκτρικό συγκρότημα, οπότε μπήκε η ταμπέλα του ροκ. Και όταν βάλαμε στοιχεία από το λαϊκό τραγούδι, που πάντα το αγαπούσαμε, συναντήσαμε ξινίλα. Υπάρχει η γνωστή ιστορία με τα αυγά», συνεχίζει ο Πορτοκάλογλου γελώντας (και μνημονεύοντας μια συναυλία με τον Παύλο Σιδηρόπουλο όπου οι Φατμέ είχαν παίξει το «ηλεκτρικό ζεϊμπέκικο» με τίτλο «Πάντα μετρημένος», ενώπιον ενός κοινού με αυστηρά ροκ προτιμήσεις), «αλλά υπήρχαν και λιγότερο ακραίες συμπεριφορές, όπως η απλή απόρριψη μερίδας του κοινού. Ακριβώς όμως αυτά που απορρίπτονται από το στρατευμένο, φανατικό κοινό, είναι που βρίσκω ενδιαφέροντα στη μουσική: τις ενδιαφέρουσες προσμείξεις και συνδυασμούς των αντιθέτων».
Εποχές ολόκληρες
Θα μπορούσε εδώ να θυμηθεί κανείς τη διασκευή των Φατμέ στο «Είδα τα μάτια σου κλαμένα καλή μου» του Ακη Πάνου, τις υπέροχες συνεργασίες όπως με τη Χαρούλα Αλεξίου στο «Πες το κι έγινε» και με τον Δημήτρη Μητροπάνο στο «Κλείνω κι έρχομαι», αλλά και τόσα ακόμα τραγούδια, λιγότερο ή περισσότερο συνδυαστικά διαφορετικών κόσμων και πάντως αντιπροσωπευτικά ενός τραγουδοποιού που είτε «άσωτος υιός» υπήρξε, είτε «νέος χλιαρός», δεν έκρυψε, ευτυχώς, τίποτα. Τα διατρέχει τα παλιά τραγούδια ο Νίκος Πορτοκάλογλου, προσπαθώντας να διαλέξει ποια θα παίξει στο Ηρώδειο και ποια θα μείνουν εκτός. «Αναβιώνουν μνήμες και εποχές ολόκληρες», λέει χωρίς αποστασιοποίηση πια. «Με δυο λόγια, αυτό που μένει είναι ένας πλούτος και μια ευγνωμοσύνη. Και υπ' όψιν, η ευγνωμοσύνη δεν είναι μόνο για τις επιτυχίες, αλλά και για τις αποτυχίες».
Θα παίξω τα τραγούδια μου με μια μπάντα πιο διευρυμένη, που θα περιέχει ηχοχρώματα απ' όλες τις φάσεις της διαδρομής μου.
Αυτό που μένει είναι ένας πλούτος και μια ευγνωμοσύνη για τις επιτυχίες, αλλά, κατά κύριο λόγο, και για τις αποτυχίες.