Μια ακτινογραφία της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης στην Ελλάδα
Τα τελευταία χρόνια η χώρα μας έχει κάνει με ευέλικτο τρόπο άλματα στη χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών με σκοπό τη μείωση της γραφειοκρατίας στις επαφές των πολιτών με τη δημόσια διοίκηση. Απλές, αλλά αποτελεσματικές, διαδικτυακές εφαρμογές ηλεκτρονικής διακυβέρνησης (ηλ-διακ) έχουν ψηφιοποιήσει σημαντικές δημόσιες υπηρεσίες που μέχρι πρότινος ζητούσαν φυσική παρουσία: απόδειξη γνησιότητας υπογραφής, υποβολή εγγράφων, ηλεκτρονική συνταγογράφηση. Η ταχεία πρόοδος που επιτεύχθηκε από το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης στη χρήση λύσεων ηλ-διακ με καταλύτη την πανδημική κρίση είναι αξιοσημείωτη και θαυμαστή. Ωστόσο, εκτιμούμε ότι είναι πολλαπλά πιο ωφέλιμο, αντί να αποτιμήσουμε την εντυπωσιακή πρόοδο της ψηφιακής ωριμότητας της Ελλάδας έναντι του αδύναμου παρελθόντος της, να την αντιπαραθέσουμε με τα καλύτερα παραδείγματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, καθότι σε σύγκριση με αυτά η ψηφιακή ωριμότητα της χώρας μας δεν φαίνεται να βελτιώνεται με τον ίδιο ρυθμό.
Γι’ αυτόν τον λόγο διερευνήσαμε το οικοσύστημα της ηλ-διακ στην Ελλάδα, εστιάζοντας στην παροχή υπηρεσιών του κράτους προς τις επιχειρήσεις (ΚπΕ). Στην έρευνα, που πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Hellenic Observatory του LSE, συνεργάστηκαν επίσης οι συνάδελφοι Νάνσυ Πουλούδη (καθηγήτρια στο ΟΠΑ) και Γιώργος Ξηρογιάννης (αν. γενικός διευθυντής στο ΣΕΒ). Παραθέτουμε τα βασικά συμπεράσματα της μελέτης. Το κανονιστικό πλαίσιο και η οργανωτική δομή του δημοσίου τομέα επιδρούν αρνητικά στο επίπεδο ωριμότητας της ηλ-διακ επειδή παραμένουν στάσιμα επί πολλά έτη, έχοντας πια μεγάλη ανάγκη επικαιροποίησης στα σύγχρονα τεχνολογικά δεδομένα. Η εστίαση της πολιτικής ηλ-διακ των τελευταίων ετών στις συναλλαγές του Δημοσίου με το κοινό, που πράγματι προσέφερε αξιοσημείωτες γρήγορες νίκες, δεν συνοδεύτηκε από αντίστοιχες δραστικές ρυθμιστικές και λειτουργικές απλουστεύσεις για τη μείωση της ψηφιακής πολυπλοκότητας. Για τη βελτίωση της ωριμότητας της ηλ-διακ είναι απαραίτητη η λειτουργική, κανονιστική και τεχνολογική σύζευξη με την έγκαιρη προώθηση πολιτικών μείωσης της γραφειοκρατίας. Τα έργα ηλδιακ θα πρέπει να συνοδεύονται από παράλληλες λειτουργικές και διαδικαστικές αλλαγές, προκειμένου να σχεδιαστούν εξαρχής επί διαδικασιών και λειτουργιών που έχουν ήδη απλοποιηθεί.
Η ηλεκτρονική επικοινωνία (διαλειτουργικότητα) των ψηφιακών υπηρεσιών του δημόσιου τομέα παραμένει χαμηλή, με αποτέλεσμα η ηλ-διακ στην Ελλάδα να μη χρησιμοποιεί αποτελεσματικά την τεχνολογία. Για τον λόγο αυτό οι σύγχρονες υπηρεσίες ΚπΕ θα πρέπει να βασίζονται σε εκτεταμένη διαλειτουργικότητα των πληροφοριακών συστημάτων, ενώ το ίδιο θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν και στις σχετικές κανονιστικές αλλαγές.
Η χρηστικότητα των ελληνικών υπηρεσιών ηλ-διακ συγκλίνει στα πρότυπα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, εξαιτίας του αριθμού των νέων υπηρεσιών ΚπΕ και της βελτίωσης στην πρόσβαση από κινητές συσκευές. Από την άλλη πλευρά, επειδή η πλειονότητα των συναλλαγών ΚπΕ δεν έχει ένα ενιαίο σημείο εισόδου και η διαλειτουργικότητα μεταξύ των διαφόρων επαγγελματικών μητρώων συνεχίζει να υστερεί, η αξιοποίηση υπηρεσιών ηλ-διακ παραμένει χαμηλή. Οι υπηρεσίες ΚπΕ παραμένουν σε πολλές περιπτώσεις πολύπλοκες, με λίγα ψηφιακά έγγραφα. Επιπλέον, οι διεπαφές τους δεν συμμορφώνονται με τις αρχές «μόνον άπαξ» (σύμφωνα με την οποία οι πολίτες και οι επιχειρήσεις πρέπει να υποβάλουν μόνο μία φορά τις απαιτούμενες πληροφορίες κατά την αλληλεπίδρασή τους με το Δημόσιο) και «ψηφιακές υπηρεσίες ως προεπιλογή» (βάσει της οποίας το Δημόσιο θα πρέπει να έχει ως πρώτη ή προτιμώμενη επιλογή την ψηφιακή παροχή μιας συγκεκριμένης υπηρεσίας), τις δύο πρώτες κατευθυντήριες αρχές της εθνικής Βίβλου Ψηφιακού Μετασχηματισμού 2020-2025. Εχουμε δει από άλλες χώρες ότι η υιοθέτηση αυτών των αρχών θα αυξήσει την αξιοποίηση των υπηρεσιών ΚπΕ.
Η στρατηγική της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης στην Ελλάδα παρέμενε μέχρι πρόσφατα σε μεγάλο βαθμό κατακερματισμένη, με σύντομο ορίζοντα υλοποίησης και καθοδηγούμενη από οφέλη εντός του ορίζοντα μιας υπουργικής θητείας. Ταυτόχρονα, το ενδιαφέρον του κοινού για ποιοτικές ψηφιακές υπηρεσίες παρέμενε χαμηλό. Η πανδημία οδήγησε σε αναζωπύρωση της ηλ-διακ στην Ελλάδα, λόγω της προφανούς αδυναμίας των πολιτών για φυσικές συναλλαγές, σε συνδυασμό
με την αλλαγή της νοοτροπίας στην ηγεσία της δημόσιας διοίκησης. Ομως, η βελτίωση της ωριμότητας του συστήματος ηλδιακ δεν θα πρέπει να εξαντλείται στις συναλλαγές με το κοινό. Αντίθετα, υπάρχει σημαντικό περιθώριο ωφέλειας εάν στους ενεργούς στόχους της ηλ-διακ στρατηγικής συμπεριληφθούν η μείωση του διοικητικού φόρτου, η οργανωτική αποδοτικότητα, οι ρυθμιστικές απλουστεύσεις και η αποδοτική παροχή υπηρεσιών. Σημαντικό είναι η διαχείριση και ο σχεδιασμός της μετάβασης προς τις νέες εφαρμογές να αποτελούν αναπόσπαστο μέρος των μεταρρυθμίσεων ηλ-διακ. Υπάρχει, δηλαδή, ανάγκη η στρατηγική ηλ-διακ να εξυπηρετεί την αποτελεσματική διαχείριση και τον προγραμματισμό της διαδικασίας της μετάβασης.