Oι αμέτοχοι παρατηρητές
Το ρεπορτάζ ξεκινούσε περίπου ως εξής: «Για περισσότερο από μισή ώρα 38 ευυπόληπτοι, νομοταγείς πολίτες στο Κουίνς παρακολουθούσαν έναν δολοφόνο να καταδιώκει και να μαχαιρώνει μια γυναίκα σε τρεις διαδοχικές επιθέσεις». Ηταν 13 Μαρτίου του 1964 όταν κόπηκε βίαια το νήμα της ζωής της 28χρονης Κάθριν Τζενοβέζε, γνωστής ως Κίτι. Η αγριότητα του εγκλήματος, όμως, δεν ήταν ο βασικός λόγος που συντάραξε τότε την αμερικανική κοινή γνώμη. Το χρονικό της δολοφονίας που δημοσιεύθηκε λίγες ημέρες αργότερα στους New York Times εστίαζε στη συμπεριφορά των παρατηρητών, στους ενοίκους των γύρω πολυκατοικιών. Ο δημοσιογράφος περιέγραφε πώς 38 άνθρωποι αγνόησαν τις εκκλήσεις της γυναίκας για βοήθεια, πώς παρότι ξύπνησαν από τις κραυγές της δεν παρενέβησαν αποφασιστικά, ή επέλεξαν να μείνουν παντελώς αμέτοχοι, επιτρέποντας στον δολοφόνο να δράσει ανενόχλητος.
Ο αριθμός «38» ήταν αυτός που συγκλόνισε και προβλημάτισε. Πώς γίνεται τόσο πολλοί να αδρανήσουν; Θα ήταν διαφορετική η έκβαση εάν αποφάσιζαν να ασχοληθούν; Το δημοσίευμα της αμερικανικής εφημερίδας πυροδότησε σειρά συζητήσεων, απόπειρες αναλύσεων από ειδικούς ψυχικής υγείας, παρατηρήσεις για την ηθική κατάπτωση και την υστεροβουλία της μοντέρνας κοινωνίας. Οριοθετημένοι από τους τοίχους των διαμερισμάτων τους οι πολίτες
που περιγράφονταν έδιναν την εντύπωση ότι δεν τους νοιάζει ό,τι διαδραματίζεται δίπλα τους. Ο ένας έμοιαζε να είχε παραλύσει από την αδράνεια του διπλανού του.
Δεκαετίες αργότερα η ίδια εφημερίδα επιχείρησε μια αναψηλάφηση. Ο αριθμός «38» δεν έμοιαζε απόλυτα σωστός. Υπήρχαν αυτήκοες και αυτόπτες μάρτυρες, αλλά τα διαθέσιμα στοιχεία συγκλίνουν στη διαπίστωση ότι δεν ήταν τόσο πολλοί. Εκ των πραγμάτων δεν μπορούσαν όλοι να έχουν άμεση οπτική επαφή με τη σκηνή του εγκλήματος, ή ξυπνώντας απότομα μέσα στη νύχτα να αντιληφθούν ακριβώς τι συνέβαινε στη γειτονιά τους.
Η ενδοσκόπηση όμως που προκλήθηκε στην αμερικανική κοινωνία το μακρινό 1964 από εκείνο το ρεπορτάζ, ακόμη και αν οι αριθμοί δεν έβγαιναν, ήταν χρήσιμη. Εκεί το θέμα συζητήθηκε νωρίς. Το ζήτημα της απαθούς παρατήρησης ανακύπτει κάθε τόσο και στο σήμερα από υποθέσεις που απασχολούν και εμάς, στη δική μας επικαιρότητα, όπως συνέβη και με την αδράνεια όσων έβλεπαν τα διαδοχικά χτυπήματα που δεχόταν ο Ζακ Κωστόπουλος σε έναν πεζόδρομο στην Ομόνοια τον Σεπτέμβριο του 2018.
Οποιαδήποτε συζήτηση για τη συλλογική ή ατομική αντίδραση απέναντι στο αποτρόπαιο δεν γίνεται για μετάθεση ευθυνών, αλλά για να μην παγώσει και να μην αδιαφορήσει κανείς την επόμενη φορά. Για να μάθουμε, να μιλάμε.