Θα μπορούσε να είχε περιέλθει η Αν. Θράκη στην ελληνική επικράτεια;
Σε μια αρνητική διεθνή συγκυρία και χωρίς συμμαχική υποστήριξη η συνέχιση του πολέμου στην περιοχή ενείχε σοβαρούς κινδύνους για την Ελλάδα
Η είσοδος
τους Τούρκους να περάσουν στην απέναντι ακτή.
Στην Ανατολική Θράκη δεν υπήρχε σοβαρή αντίδραση από το μουσουλμανικό στοιχείο. Η μοναδική εστία αντιστάσεως που είχε οργανώσει ένας ανώτατος Οθωμανός αξιωματικός, ο Τζαφέρ Ταγιάρ στην Αδριανούπολη, είχε κατασταλεί εύκολα από τον ελληνικό στρατό ήδη από τον Ιούλιο του 1920.
Στις συζητήσεις για αναθεώρηση της Συνθήκης των Σεβρών και οριστική ειρήνευση που είχαν προηγηθεί μεταξύ των συμμάχων της Ελλάδας και των κεμαλικών δυνάμεων, αντικείμενο ήταν κυρίως η κατάσταση στη μικρασιατική χερσόνησο. Η Ανατολική Θράκη είχε τεθεί από Γάλλους και Ιταλούς, χωρίς, όμως, να προχωρήσουν οι συζητήσεις. Στην πραγματικότητα, εάν είχε βρεθεί συμφωνημένη λύση στο θέμα της Μικράς Ασίας είναι πολύ πιθανόν να είχαμε μπορέσει να διατηρήσουμε την Ανατολική Θράκη. Η Μικρασιατική Καταστροφή, όμως, άλλαξε άρδην τα δεδομένα.
Τον Οκτώβριο του 1922 συνεκλήθη στα Μουδανιά συνδιάσκεψη για να ορίσει τους όρους ανακωχής. Εκεί ζητήθηκε από την Ελλάδα να εκχωρήσει την Ανατολική Θράκη στους Τούρκους. Η τελική απόφαση ελήφθη κατ' ουσίαν από τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Αν και βρισκόταν ακόμη στο Λονδίνο, ασκούσε αποφασιστική επιρροή στην ελληνική κυβέρνηση. Με τηλεγράφημά του εισηγήθηκε την εκχώρηση της Ανατολικής Θράκης. Κατηγορήθηκε ότι λειτούργησε ως όργανο της βρετανικής εξωτερικής πολιτικής. Στην πραγματικότητα, στην απόφασή του βάρυναν τα ακόλουθα στοιχεία:
Κατ' αρχήν, ήταν ειλημμένη απόφαση των συμμάχων. Μετά τη νίκη των κεμαλικών έψαχναν έναν τρόπο να διαπραγματευθούν για το καθεστώς των Στενών, ενόσω αυτά θα παρέμεναν κατεχόμενα από τα στρατεύματά τους. Παράλληλα ήθελαν να εξευμενίσουν τον Κεμάλ. Ελαβαν την απόφαση
να του προσφέρουν την Ανατολική Θράκη. Ηταν μία ανώδυνη για αυτούς παραχώρηση, από την οποία δεν είχαν διάθεση να υπαναχωρήσουν. Αντιστοίχως ο Κεμάλ δεσμεύθηκε να μην προχωρήσει στην Κωνσταντινούπολη και στη ζώνη των Στενών. Στα Μουδανιά η ελληνική αντιπροσωπεία βρήκε μία κατάσταση τελειωμένη. Οι σύμμαχοι είχαν παραχωρήσει την Ανατολική Θράκη και γύρευαν απλώς την τυπική αποδοχή της αποφάσεώς τους από την Ελλάδα.
Το δεύτερο σημείο αφορούσε τη στάση των Βρετανών. Δεν ήταν βέβαιον ούτε ότι θα επέλεγαν μία παρατεταμένη σύγκρουση με τους Τούρκους· ούτε ότι θα τους εμπόδιζαν να περάσουν στην ευρωπαϊκή ακτή· ούτε ότι θα ενίσχυαν τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις στη Θράκη για να αντιμετωπίσουν τους κεμαλικούς. Αλλωστε ο Λόιντ Τζορτζ, που ως πρωθυπουργός υποστήριζε την ελληνική πλευρά, αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα λόγω ακριβώς του ανατολικού ζητήματος. Λίγες ημέρες μετά την ανακωχή των Μουδανιών, τον Οκτώβριο του 1922, παραιτήθηκε.
Το τρίτο σημείο αφορούσε τις πραγματικές δυνατότητες των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων. Ο στρατός στη Θράκη είχε πράγματι παραμείνει ανέπαφος. Στην πραγματικότητα, όμως, το ηθικό των στρατιωτών ήταν εξαιρετικά χαμηλό και οι λιποταξίες πολλές και μαζικές. Χρειάστηκε η σιδηρά πειθαρχία που επέβαλε ο στρατηγός Πάγκαλος από τον Δεκέμβριο του 1922 για να δημιουργηθεί η
σχετικά αξιόπιστη στρατιά του Εβρου. Ετσι μπόρεσε να χρησιμοποιηθεί ως διαπραγματευτικό πλεονέκτημα για τον Βενιζέλο κατά τη Συνδιάσκεψη της Λωζάννης.
Επόμενο εξαιρετικής σπουδαιότητας σημείο ήταν ότι αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η Ελλάδα είχε άμεση ανάγκη από εξωτερικά δάνεια και υλική βοήθεια. Τα χρειαζόταν για να συνδράμει τον τεράστιο για τα δεδομένα της χώρας αριθμό των εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων που είχαν καταφθάσει σε λίγες ημέρες από τη Μικρά Ασία. Σε άλλη περίπτωση, οι άνθρωποι αυτοί θα πέθαιναν από την πείνα και τις κακουχίες σε λίγους μήνες.
Τελευταίο σημείο ήταν η επερχόμενη συνδιάσκεψη της ειρήνης. Εάν η Ελλάδα συνέχιζε τον πόλεμο στη Θράκη, θα έχανε εντελώς τη διεθνή υποστήριξη που χρειαζόταν για τις επικείμενες διαπραγματεύσεις. Επιπλέον, αντιμετώπιζε το φάσμα ιλιγγιώδους πολεμικής αποζημιώσεως που θα διεκδικούσαν οι Τούρκοι. Η πιθανότητα να υποχρεωθούμε να παραδώσουμε τον ελληνικό στόλο στους Τούρκους (όπως έπαθε η Γερμανία με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών) ήταν ισχυρή. Αυτό θα άφηνε αφύλακτα τα ελληνικά νησιά.
Αμέσως μετά την υπογραφή της ανακωχής των Μουδανιών άρχισε η αποχώρηση του ελληνικού στρατού από την Ανατολική Θράκη, που ολοκληρώθηκε στις 12/25 Νοεμβρίου 1922. Τον στρατό ακολούθησαν πανικόβλητοι εκατοντάδες χιλιάδες Ελληνες της περιοχής. Σε αντίθεση με τους Μικρασιάτες, οι Ανατολικοθρακιώτες σώθηκαν όλοι, μεταφέροντας πάνω στους χιλιάδες αραμπάδες με τους οποίους διέσχισαν τον Εβρο, ένα στοιχειώδες μέρος της κινητής περιουσίας τους.
Εάν είχε βρεθεί συμφωνημένη λύση στο θέμα της Μικράς Ασίας είναι πολύ πιθανόν να είχαμε μπορέσει να διατηρήσουμε την Ανατολική Θράκη. Η Μικρασιατική Καταστροφή, όμως, άλλαξε άρδην τα δεδομένα.