Αγωνία για την ευημερία των εγγονών του Κέινς
Το 1930, ένα χρόνο αφότου είχε αρχίσει η Μεγάλη Υφεση, ο Κέινς έγραψε ένα δοκίμιο με τον τίτλο «Οικονομικές δυνατότητες για τα εγγόνια μας», στην εισαγωγή του οποίου γράφει «τώρα υποφέρουμε από την κακή επίθεση οικονομικής απαισιοδοξίας». Ο μεγάλος οικονομολόγος διατυπώνει την πρόβλεψη ότι σε 100 χρόνια, δηλαδή το 2030, το βιοτικό επίπεδο θα είχε ανυψωθεί τόσο που θα επαρκούσε η εργασία των 15 ωρών την εβδομάδα. Με την προϋπόθεση βέβαια «ότι δεν θα συμβούν πόλεμοι και καμία σημαντική αύξηση του πληθυσμού». Η αλήθεια είναι οι προϋποθέσεις αυτές δεν εκπληρώθηκαν τα επόμενα χρόνια, ούτε η πρόβλεψη.
Ωστόσο και σήμερα επικρατούν απαισιόδοξες εκτιμήσεις με ανάλογη πολιτική, ίσως επειδή και η σημερινή εποχή είναι μεταβατική, όπως σημείωνε ο Κέινς για τη δική του. Σήμερα μοιάζει αυτοεκπληρούμενη προφητεία η πρόβλεψη ότι στις ευρωεκλογές θα έχουν σημαντική άνοδο ακραία κόμματα ριζοσπαστικής Δεξιάς που εμφανίζονται σε πολλές χώρες. Στις ΗΠΑ η επανεκλογή Τραμπ δεν αποκλείεται καθόλου. «Η κρίση του Δημοκρατικού Καπιταλισμού» είναι ο τίτλος βιβλίου του γνωστού συγγραφέα, αναλυτή Μάρτιν Γουλφ, που θεωρεί ότι η άνοδος των ολοκληρωτικών ιδεών είναι μια αποτυχία του συστήματος που συνδυάζει τη δημοκρατία με την αγορά.
Η ελληνική κοινωνία μάλλον προηγήθηκε καθώς βίωσε νωρίτερα την άνοδο του ολοκληρωτικού ριζοσπαστισμού, εξαιτίας της χρεοκοπίας και της οικονομικής κρίσης. Ωστόσο και στη χώρα που βίωσε μια βαθιά οικονομική κρίση για μία δεκαετία, υπάρχουν και μάλλον δεν υποχωρούν ανάλογες ιδέες και πολιτικές εκφράσεις.
Παλαιότερα πολλοί νόμιζαν ότι η ανάπτυξη των αγορών θα ενίσχυε τις δημοκρατικές διαδικασίες, εκτίμηση που δεν επιβεβαιώθηκε καθώς σε πολλές χώρες με αναπτυσσόμενες οικονομίες η ανάπτυξη συμβαδίζει με την επικράτηση αυταρχικών καθεστώτων. Βέβαια πάντα η οικονομική ανάπτυξη και η ευημερία ήταν μία από τις προϋποθέσεις για τη διατήρηση των δημοκρατικών ελευθεριών, και ίσως αυτό είναι το πρόβλημα, όπως ήταν και στη δεκαετία του 1930. Η ευημερία δεν περιλαμβάνει ένα τμήμα της κοινωνίας που θεωρεί την κατάσταση που βιώνει αποτυχία του δημοκρατικού συστήματος. Ο δημοκρατικός καπιταλισμός δεν αποδεικνύεται ικανός να προσφέρει την ευημερία που περιμένει μέρος της κοινωνίας που στρέφεται σε άλλες «λύσεις». Κάθε είδους δημαγωγοί και λαϊκιστές χρησιμοποιούν τα εργαλεία που προσφέρει η τεχνολογία και ακούγεται ευχάριστα η τοξική ρητορική «εναντίον των ελίτ», μίσος για κάθε δημοκρατική διαδικασία, αμφισβήτηση επιστημονικών επιτευγμάτων όπως τα σύγχρονα εμβόλια, ακόμη και αμφισβήτηση των εκλογικών αποτελεσμάτων. Ειδικά στην Ευρώπη τα προβλήματα οξύνονται εξαιτίας της ανάγκης επανεκκίνησης της οικονομίας. Ο δυναμισμός της οικονομίας υποχωρεί, ενώ οι άλλοι ισχυροί πόλοι της παγκόσμιας οικονομίας, η ΗΠΑ και η Κίνα, επιχειρούν να λύσουν τα προβλήματά τους εις βάρος της Ευρώπης. Και όλα αυτά ενώ η κλιματική αλλαγή προσθέτει όχι μόνο κόστος αλλά και επιλογές που δεν είναι καθόλου δημοφιλείς. Η υποκατάσταση μέρους των δραστηριοτήτων με άλλες που είναι φιλικές στο περιβάλλον είναι ακόμη ένα πεδίο εντάσεων που επιβαρύνει την ατμόσφαιρα. Βέβαια, οι δημοκρατικές κοινωνίες έχουν αποδείξει στο παρελθόν ότι διαθέτουν την ευελιξία να μαθαίνουν από τα λάθη τους.
Ακόμα κι αν η πρόβλεψη του Κέινς δεν επιβεβαιώθηκε, μπορούμε να ακολουθήσουμε τη συμβουλή του. «Μην υπερβάλλετε στη σημασία των οικονομικών προβλημάτων, θυσιάζοντας στην υποτιθέμενη αναγκαιότητά τους άλλα που έχουν μεγαλύτερη σημασία». Ισως εννοεί τη σημασία που έχει να νοιαζόμαστε για τους άλλους και τις νεότερες γενιές. Ενδεχομένως γι' αυτό αγωνιούσε για τις «οικονομικές δυνατότητες» των εγγονών, που δεν είχε.
Στην Ευρώπη, τα προβλήματα οξύνονται εξαιτίας της ανάγκης επανεκκίνησης της οικονομίας.