Ελλάδα, Ινδία, τέχνη και ώσμωση
Διάβασα στην «Καθημερινή» της Κυριακής (14.4.2024) το άρθρο του Μπρους Κλαρκ και χάρηκα που ανακινείται πάλι ένα θέμα τόσο σημαντικό, όσο αυτό των πολιτισμικών σχέσεων Ελλάδας Ινδίας και των επιρροών της ελληνιστικής τέχνης στη διαμόρφωση της βουδιστικής, με βάση τουλάχιστον τα μέχρι τώρα ισχύοντα.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ωστόσο και η οπτική μιας δημιουργικής αμφισβήτησης των παραπάνω, μέσα από μία «αναθεωρητική» ματιά («histoire revisitée»), προκειμένου να ισχυροποιηθούν τα δεδομένα ή να προκύψουν συμπληρωματικά στοιχεία, ενδεχομένως και συσχετισμοί, σε ομοιότητες και διαφορές, γι' αυτό που επεκράτησε να λέγεται «ελληνοβουδιστική» τέχνη.
Αν και πρόκειται για ένα θέμα με εξάρσεις και υφέσεις, που δεν έχει πάψει να συζητείται σε στενούς ακαδημαϊκούς κύκλους και των δύο πλευρών, φαίνεται ότι αυτό απασχόλησε παράλληλα και έναν τρίτο, νεότερο «παίκτη» και πάντως όχι ανεξάρτητα από τις πολιτικές συνθήκες που μεσολάβησαν, συμπληρώνοντας έτσι ένα ιδιότυπο τρίγωνο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Ο λόγος για τους Βρετανούς.
Δεν ξέρω αν ο όρος είναι παραπλανητικός – ενοχλητικός πάντως είναι.
Οι σύνθετες λέξεις, τουλάχιστον από πλευράς αισθητικής ακουστικής, δεν είναι ό,τι πιο εύηχο.
Προφανώς πολλοί, μεταξύ των οποίων και οι κυρίως ενδιαφερόμενοι Ινδοί, θα ενοχλούνται και από την ιεραρχική πρόταξη του ελληνικού στοιχείου, που ακολουθείται από το βουδιστικό, το οποίο θα επιθυμούσαν εμβληματικά πρώτο, με δεδομένο ότι αυτό το είδος τέχνης δημιουργήθηκε στον τόπο τους, έστω με ελληνικά «εμφυτεύματα», εφόσον βεβαίως αναγνωρίζονται και αυτά.
Η ισχυρή παράμετρος αποικιοκρατία, όπως αναφέρεται και στον τίτλο του Κλαρκ, πρέπει να υπήρξε καθοριστική, ακόμη και σ' αυτόν τον τομέα. To μανιφέστο για την «ανεξαρτησία της τέχνης» από τις εκάστοτε κοινωνικές συνθήκες, είναι μια μετέωρη installation, μια νεότερη κατασκευή εν κενώ, από αυτά τα κενά που η Φύση αποστρέφεται και απεχθάνεται η δημοκρατία, ως λίαν επικίνδυνα. Και η τέχνη δεν τα προτιμά ιδιαιτέρως.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η μορφή του «πεφωτισμένου» Βούδα είναι κυρίαρχη σ' αυτήν την τέχνη, γνωστή ως gandara art (από τον τόπο δημιουργίας της, στο σημερινό Πακιστάν). Ωστόσο, η ώσμωση των τεχνών στις «συναντήσεις» των πολιτισμών και των λαών είναι αναπόφευκτη τις περισσότερες φορές, αφού και στην περίπτωση αυτή, η ελληνιστική επιρροή θα πρέπει να ευνόησε ένα είδος ζύμωσης, όχι ως άνωθεν επιβολή, αλλά ως δημιουργική διαδικασία στη βάση. Εχει δίκιο η συνάδελφος Αγγελική Κοτταρίδη. Η «ώσμωση» είναι εκεί, διακριτική όσο και διακριτή ως προς τα στοιχεία της κάθε πλευράς και της προσφοράς της στο σύνολο της συγκεκριμένης γλυπτικής.
Προσωπικά δεν ξέρω αν πρέπει να αποκλειστούν ή όχι οι Βρετανοί στις προτεινόμενες «συνομιλίες». Πιστεύω ότι πρέπει να απουσιάζει τελείως ό,τι θα οδηγούσε σε... σύγκρουση των εγωισμών και των θρησκειών, εκτός από όρους «αρχαιότητας» στην ίδρυσή τους. Η «σύγκρουση των πολιτισμών» δεν μπορεί να αποκλειστεί. Ούτως ή άλλως, θα είναι παρούσα.
Η επιφύλαξη σχετικά με την ελληνιστική επιρροή δεν σημαίνει και ακύρωση του ελληνικού πολιτισμού, απλώς το πέλμα της αποικιοκρατίας είναι πολύ βαρύ, έστω και κάτω από τις καλύτερες «προθέσεις» και προϋποθέσεις. Τα όποια θετικά υποβαθμίζονται και ωχριούν, κάτω από τα αρνητικά μιας επεκτατικής εμπειρίας. Αρκεί η ψυχραιμία και η αντικειμενικότητα να λειάνει τις γραμμές, προς όφελος της επιστήμης και της τέχνης.
Μπορεί να συμπαρασύρει και τον όρο ελληνορωμαϊκή τέχνη για επανεξέταση, ποιος ξέρει...
ΥΓ.: H σκηνή στο Πανεπιστήμιο του Madras με τον Ινδό καθηγητή να απαγγέλλει στίχους από την Ιλιάδα, και τον Ελληνα ακαδημαϊκό Σπυρίδωνα Μαρινάτο από τη Μαχαμπαράτα, τιμώντας ο ένας τη χώρα του άλλου με τον ευγενέστερο τρόπο, θα μπορούσε να είναι ένας ιδεατός οδηγός για πολλά πράγματα στις σχέσεις των δύο χωρών.