Μπρασάι, το άτακτο «μάτι του Παρισιού»
Η «Κ» βρέθηκε στο Palazzo Reale, στο Μιλάνο, για τη μεγάλη αναδρομική έκθεση του σπουδαίου Γαλλοούγγρου φωτογράφου
«Βrassai. The eye of Paris». Αυτός είναι ο τίτλος της μεγάλης αναδρομικής έκθεσης, με 220 φωτογραφίες, γλυπτά, σχέδια και ταπισερί που διοργανώνει το Palazzo Reale στο Μιλάνο για τον Ούγγρο φωτογράφο, σε επιμέλεια του ανιψιού του, Φιλίπ Ριμπιρόλς. Ο Χένρι Μίλερ ήταν ο πρώτος που τον αποκάλεσε «μάτι του Παρισιού». «Ο Μπρασάι έχει αυτό το σπάνιο χάρισμα που πολλοί καλλιτέχνες περιφρονούν... Eχει κανονική όραση. Βλέπει τον κόσμο όπως είναι. Ο,τι αρπάζει το μάτι του αποκτά αξία και νόημα», έγραφε το 1938.
O Γκιούλα Xόλαζ (1899-1984) με καταγωγή από το Μπράσο στα Καρπάθια –εξ ου το ψευδώνυμο «Brassai»– επισκέπτεται το Παρίσι σε ηλικία 4 ετών. Επιστρέφει το 1924, σε ηλικία 25 ετών, και τα πρωινά γράφει άρθρα σε γερμανικές και ουγγρικές εφημερίδες τις οποίες εικονογραφεί με δικά του σκίτσα ενώ το βράδυ ανακαλύπτει το Παρίσι. Συλλέγει φωτογραφίες και καρτ ποστάλ, και το 1925 γνωρίζει τον Ευγένιο Ατζέ και όπως και ο Μάν Ρέι γοητεύεται από τη δική του αποτύπωση της πόλης. Ακολουθεί η συνάντηση με τον Αντρέ Κερτέζ, τον συμπατριώτη του, ο οποίος ασκεί, επίσης, έντονη επιρροή.
«Διανοητική κατασκευή»
Ο Μπρασάι ήταν ιδιαίτερα καλλιεργημένος καλλιτέχνης. Ελεγε πως μεγάλωσε με τον Γκαίτε και τράφηκε με τον Προυστ. Πίστευε ότι η φωτογραφία είναι κυρίως «μια διανοητική κατασκευή» που βασίζεται στο πραγματικό. «Δεν επινοώ τίποτα, επιχειρώ μόνο να εκφράσω την πραγματικότητα γιατί δεν υπάρχει τίποτα πιο σουρεαλιστικό από αυτήν». Στον φακό του χωράνε όλα: τα σαλόνια της γαλλικής μπουρζουαζίας, οι ακροβάτες του Circo Medrano, τα παιδιά που παίζουν στις όχθες του Σηκουάνα, τα δημόσια ουρητήρια,
οι πλανόδιοι πωλητές, τα καμπαρέ, τα παράνομα ζευγάρια, ο Πικάσο, ο Μιρό, οι μικροαπατεώνες, οι τραβεστί και οι χορεύτριες της Opera de Paris. O Μπρασάι δεν ηθικολογεί, ξέρει πως το θαυμαστό μπορεί να γίνει τετριμμένο, και το ανάποδο. «Ακριβώς όπως ο ποιητής αναζωογονεί χρησιμοποιημένες λέξεις, έτσι και ο δημιουργός των εικόνων πρέπει να σταθεί δίπλα στο συνηθισμένο. Πρέπει να αποκαταστήσουμε τον αρχέγονο δυναμισμό της καθημερινότητας, να προκαλέσουμε έκπληξη με όσα περνούν ήσυχα μπροστά από τα μάτια μας. Γιατί, τι άλλο είναι η κοινοτοπία από ένα θαύμα που ξέπεσε σε συνήθεια;».
Τους επισκέπτες υποδέχεται στον χώρο μια αυτοπροσωπογραφία του ιδίου με λάδια, του 1920. Από εκεί και πέρα, παραδιδόμαστε στη γοητεία του ασπρόμαυρου. Η έκθεση, η οποία δίνει την αίσθηση περιπάτου στα σοκάκια μιας πόλης, είναι οργανωμένη σε θεματικές ενότητες. Η αφήγηση ξεκινά με τα πρώτα του έργα, το Παρίσι την ημέρα αλλά και το «Paris de Νuit», τη θρυλική σειρά έργων του 1933 με 64 φωτογραφίες, και συνεχίζει με τα γυμνά, τις φωτογραφίσεις μόδας και τα κοσμικά events, τον υπόκοσμο της γαλλικής πρωτεύουσας, τα γκράφιτι, τις σκηνές της καθημερινότητας και τα πορτρέτα.
Νύχτα με τέρατα
Συγκρατώ δύο έργα που έχουν να κάνουν με τη νύχτα. Το πρώτο δείχνει ένα από τα Γκαργκόιλ που κοσμούν τον καθεδρικό ναό της Notre Dame. Tον χειμώνα του 1932, πείθει τον φύλακα του ναού να τον κλειδώσει μέσα όλο το βράδυ, προνόμιο που μέχρι τότε δεν είχε κανείς. Ανεβαίνει στο καμπαναριό και φωτογραφίζει την πόλη με τα τέρατα, τις χίμαιρες και τις σκιές σε πρώτο πλάνο. Λίγο πιο κάτω, γίνομαι μάρτυρας μιας παράνομης μοιρασιάς. Συχνά, για να πιάσει το σκοτεινό πρόσωπο της πόλης, συναναστρεφόταν μικροαπατεώνες, μέτραγε τα κλοπιμαία και έπειτα σήκωνε την κάμερα. Το 1968, στο πλαίσιο της αναδρομικής που είχε οργανώσει το ΜοΜΑ προς τιμήν του, ο επιμελητής και διευθυντής στο τμήμα φωτογραφίας, Τζον Σζαρκόβσκι, υποστήριξε ότι η ευρωπαϊκή φωτογραφία έχει δύο πόλους: «Τον Μπρεσόν, κλασικό και μετρημένο, και τον Μπρασάι, τον “άγγελο του σκότους”».
«Πρέπει να προκαλέσουμε έκπληξη με όσα περνούν ήσυχα μπροστά από τα μάτια μας. Γιατί, τι άλλο είναι η κοινοτοπία από ένα θαύμα που ξέπεσε σε συνήθεια;».