Η παγκόσμια οικονομία το 2067
Oκόσμος βιώνει μία οικονομική κρίση σε αργή κίνηση - η οποία, σύμφωνα με τους περισσότερους εμπειρογνώμονες, θα συνεχιστεί στο άμεσο μέλλον. H παγκόσμια οικονομία αναπτύχθηκε με σκαμπανεβάσματα από τότε που ξέσπασε η χρηματοοικονομική κρίση του 2008, η οποία αποτέλεσε μία από τις πιο παρατεταμένες περιόδους στασιμότητας στη σύγχρονη εποχή. Ουσιαστικά, σε όλες τις χώρες μεσαίου και υψηλού εισοδήματος, οι μισθοί (ως ποσοστό του ΑΕΠ) μειώνονται σταθερά εδώ και 40 έτη. Τι θα συμβεί, όμως, τα επόμενα 50 έτη;
Σήμερα η κατάσταση διαγράφεται ζοφερή. Η οικονομική στασιμότητα και η διευρυμένη ανισότητα έχουν οδηγήσει σε έξαρση της ξενοφοβίας και του εθνικισμού στις ανεπτυγμένες χώρες, όπως φάνηκε από την απόφαση της Βρετανίας να εξέλθει από την Ε.Ε. και από την εκλογή του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ και πιο πρόσφατα με την απόφασή του να αποσυρθεί από την κλιματική συμφωνία του Παρισιού. Αντίστοιχα, μεγάλα μέρη του αναπτυσσόμενου κόσμου -ειδικά στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρικήέχουν εμπλακεί σε διενέξεις, με ορισμένα να βρίσκονται στο χείλος της κατάρρευσης.
Όμως, ενώ η αναστάτωση αυτή αναμένεται να συνεχιστεί στο άμεσο μέλλον, δεν υπάρχει και μεγάλη ομοφωνία για το τι κρύβεται πέρα από όλα αυτά. Σίγουρα η μακροπρόθεσμη πρόβλεψη αποδεικνύεται συνήθως ανόητη. Το 1930, σε αντίστοιχα δύσκολους καιρούς, κανένας άλλος πέραν του Τζον Μέιναρντ Κέινς δεν ασχολήθηκε με αυτό, με το γνωστό περίφημο έργο του «Οικονομικές Προοπτικές για τα Εγγόνια μας». Απέτυχε όμως στις προβλέψεις του. Ωστόσο, η προσπάθεια του Κέινς δημιουργεί ένα αξιόπιστο προηγούμενο για οικονομική μελλοντική ενατένιση. Το ίδιο κάνω και εγώ: σε 50 έτη προβλέπω ότι η παγκόσμια οικονομία πιθανόν (χωρίς να υπάρχουν εγγυήσεις) θα ευημερήσει, με το παγκόσμιο ΑΕΠ να αναπτύσσεται κατά 20% ετησίως και με τα έσοδα και την κατανάλωση να διπλασιάζονται κάθε τέσσερα έτη περίπου.
Αρχικά το σενάριο αυτό πιθανόν να φαίνεται εξεζητημένο. Η παγκόσμια οικονομία αυτή τη στιγμή αναπτύσσεται με ρυθμό μόλις 3% ετησίως (τα τελευταία έτη). Όμως δεν είναι η πρώτη φορά που η ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας επιταχύνθηκε, φθάνοντας απίστευτα επίπεδα του παρελθόντος.
Από το 1500 έως το 1820, σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε ο Άνγκους Μάντισον, ο παγκόσμιος ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας ετησίως ανήλθε μόλις στο 0,32%, με μεγάλες περιοχές του πλανήτη να μη γνωρίζουν καθόλου ανάπτυξη. Στην Κίνα το ετήσιο κατά κεφαλή εισόδημα διαμορφώθηκε στα 600 δολάρια αυτή την περίοδο. Για κάποιον που έζησε σε αυτή την περίοδο, ο σημερινός απογοητευτικός ρυθμός ανάπτυξης του 3% θα φαινόταν αδιανόητος. Πώς θα μπορούσαν να προβλέψουν τη Βιομηχανική Επανάσταση, η οποία «Σε 50 έτη προβλέπω ότι η παγκόσμια οικονομία πιθανόν (χωρίς να υπάρχουν εγγυήσεις) θα ευημερήσει, με το παγκόσμιο ΑΕΠ να αναπτύσσεται κατά 20% ετησίως και με τα έσοδα και την κατανάλωση να διπλασιάζονται κάθε τέσσερα έτη περίπου». ανέβασε τον μέσο παγκόσμιο ρυθμό ανάπτυξης στο 2,25% από το 1820 έως το 2003;
Σήμερα, είναι η Ψηφιακή Επανάσταση που υπόσχεται να ωθήσει την ανάπτυξη σε νέα ύψη. Πράγματι, βρισκόμαστε στο μέσον εντυπωσιακών τεχνολογικών επιτευγμάτων, με την πρόοδο της ψηφιακής τεχνολογίας να συνδέει όλες τις γωνιές του πλανήτη. Ως εκ τούτου, οι εργαζόμενοι δεν έχουν γίνει μόνο πιο παραγωγικοί, αλλά εξασφαλίζουν και μεγαλύτερη πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Για παράδειγμα, οι πολίτες σε αναπτυσσόμενες χώρες έχουν τη δυνατότητα σήμερα να εργάζονται σε πολυεθνικές επιχειρήσεις. Αποτέλεσμα είναι ότι ολοένα και περισσότερο εργαζόμενοι συμμετέχουν στην αγορά ερ- «Βρισκόμαστε στο μέσο εντυπωσιακών τεχνολογικών επιτευγμάτων, με την πρόοδο της ψηφιακής τεχνολογίας να συνδέει όλες τις γωνιές του πλανήτη». (Στη φωτογραφία εργαζόμενη χρησιμοποιεί «έξυπνα γυαλιά» σε αποθήκη στην Ολλανδία.) γασίας. Τα οικονομικά αποτελέσματα αυτής της τάσης δεν είναι όλα θετικά.
Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, ο μέσος πραγματικός μισθός έχει μετά βίας αυξηθεί, παρότι η ανεργία έχει υποχωρήσει στο 4,3%. Δίδοντας τη δυνατότητα στους χαμηλόμισθους εργαζομένους στο εξωτερικό -και ολοένα και περισσότερο στις μηχανές- να επιτελούν περισσότερες εργασίες, η τεχνολογία έχει επιβάλει αυτό «το ανώτατο όριο στους μισθούς».
Το «κλειδί» για να «σπάσει» κάποιος αυτό το όριο είναι να αλλάξει το είδος της εργασίας με την οποία ασχολείται. Μέσω βελτιωμένης εκπαίδευσης, όπως και με πιο αποτελεσματική αναδιανομή, μπορούμε να απελευθερώσουμε μία πιο δημιουργική εργασία -από την τέχνη έως την επιστημονική έρευνα-, την οποία οι μηχανές δεν θα είναι ικανές να κάνουν στο άμεσο μέλλον.
Παρότι αυτού του είδους η εργασία μπορεί να φαίνεται πολυδάπανη, εξαιτίας του αριθμού των ατόμων και του χρόνου που χρειάζεται για να γίνει κάποιο μεγάλο επίτευγμα ή κάποια σημαντική πρόοδος, ένα τέτοιο επίτευγμα ή μία τέτοια σημαντική πρόοδος είναι όλα όσα χρειάζονται για να δημιουργηθεί αρκετή αξία προκειμένου να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης όλων των ανθρώπων. Και πράγματι, καθώς ο δη- μιουργικός τομέας αναπτύσσεται, ο ρυθμός ανάπτυξης θα ενισχυθεί σημαντικά.
Η έκβαση είναι πιθανή, αλλά όχι βέβαιη. Με την προϋπόθεση ότι προϋποθέτει δομικές αλλαγές στις οικονομίες και στις κοινωνίες μας.
Από μία πλευρά, θα πρέπει να εργαστούμε για να διευκολύνουμε τη μετάβαση των εργαζομένων σε πιο δημιουργικές προσπάθειες. Αυτό θα απαιτήσει δομικές αλλαγές στα εκπαιδευτικά συστήματα, μεταξύ των οποίων και επανεκπαίδευση των ενηλίκων. Θα απαιτήσει επίσης πολιτικές και προγράμματα που παρέχουν χρηματοοικονομική προστασία σε απολυμένους. Διαφορετικά, οι ιδιοκτήτες μηχανολογικού εξοπλισμού και μετοχών θα επωφεληθούν των τεχνολογικών αναταραχών για να αποκτήσουν ακόμη μεγαλύτερο μερίδιο της οικονομικής πίτας. Στις χώρες αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω κάποιας μορφής επιμερισμού των κερδών, με το, για παράδειγμα, 15% έως 20% των συνολικών κερδών μίας χώρας να ελέγχεται από την εργαζόμενη τάξη. Θα πρέπει να αλλάξουν επίσης και τα μοντέλα κατανάλωσης. Εάν, καθώς η συνολική κατανάλωση διπλασιάζεται κάθε τέσσερα έτη, διπλασιάσουμε και τον αριθμό των αυτοκινήτων που κινούνται στους δρόμους ή τα μίλια που διανύουν τα αεροσκάφη, θα ξεπεράσουμε γρήγορα τα όρια του πλανήτη. Αυτό γίνεται όλο και πιο αληθές λαμβάνοντας υπόψη ότι η ολοένα και μεγαλύτερη διάρκεια ζωής δεν θα συμβάλει μόνο στην αύξηση του πληθυσμού, αλλά θα αυξήσει και την αναλογία των ηλικιωμένων. Θα χρειαστούν τα σωστά κίνητρα προκειμένου να διασφαλιστεί ότι ένα μεγάλο μέρος του πλούτου μας προορίζεται για τη βελτίωση της υγείας και τη βελτίωση στου περιβάλλοντος. Εάν δεν διαχειριστούμε αυτές τις αλλαγές πολιτικής τα επόμενα έτη, η παγκόσμια οικονομία θα οδηγηθεί στο άλλο άκρο τα επόμενα 50 έτη. Σε ένα τέτοιο σενάριο, το 2067 θα χαρακτηριστεί από ακόμη μεγαλύτερη ανισότητα, διενέξεις και χάος, με τους ψηφοφόρους να συνεχίζουν να επιλέγουν ηγέτες οι οποίοι εκμεταλλεύονται τους φόβους και τις λύπες τους.
Το 1967 ο κόσμος γνώρισε μεγάλες καινοτομίες στα οικονομικά (το πρώτο ΑΤΜ, στο Λονδίνο, τον Ιούνιο), αλλά και στην υγεία (η πρώτη επιτυχημένη μεταμόσχευση καρδιάς, στη Νότια Αφρική, τον Δεκέμβριο). Εάν το 2067 αναμένεται να φέρει τέτοιου είδους εντυπωσιακές τομές, η σημερινή αναστάτωση θα πρέπει να δώσει κίνητρα στους ηγέτες του πλανήτη να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν τις νέες πολιτικές που χρειάζονται για να δημιουργηθεί ένα πιο επιτυχημένο, δίκαιο και σταθερό μέλλον. * Ο Kaushik Basu, πρώην κορυφαίος οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας, είναι καθηγητής Οικονομικών στο Cornell University. [SID:11154476] Copyright: Project Syndicate, 2017 www.project-syndicate.org