Από το Brexit στο Breferendum
Αν κάτι είναι αδύνατο, δεν πρόκειται να συμβεί. Εάν μια χώρα ψηφίσει ότι δύο συν δύο ίσον πέντε, αυτή η «δημοκρατική απόφαση» τελικά θα καταρριφθεί από τους κανόνες της αριθμητικής, ανεξάρτητα από το πόσο μεγάλη είναι η πλειοψηφία ή πόσο δυνατά «μίλησε ο λαός». Αυτή είναι η ιστορία που τώρα εκτυλίσσεται στη Βρετανία, καθώς η κυβέρνηση της Τερέζα Μέι σκοντάφτει προς την τελική πράξη της τραγικής κωμωδίας του Brexit.
Το 2016 οι Βρετανοί ψήφισαν να αποχωρήσουν από την Ευρωπαϊκή Ένωση, διατηρώντας παράλληλα τα «ίδια ακριβώς οφέλη» που απολάμβαναν ως μέλη της Ε.Ε. Ο Ντέιβιντ Ντέιβις, πρώην υπουργός της Μέι που ήταν υπεύθυνος για τη διαπραγμάτευση του Brexit με την Ε.Ε., χρησιμοποίησε αυτή τη φράση επανειλημμένα στο Κοινοβούλιο και στη συνέχεια υιοθετήθηκε με ενθουσιασμό από την ίδια τη Μέι. Οι υποσχέσεις του πρώην υπουργού Εξωτερικών Μπόρις Τζόνσον, του επικεφαλής της εκστρατείας Brexit, ήταν ακόμη πιο πομπώδεις: Οι Βρετανοί θα είχαν πλήρη ελευθερία να ζήσουν, να εργαστούν και να σπουδάσουν σε όλη την Ευρώπη, οι βρετανικές επιχειρήσεις θα διέθεταν ανεμπόδιστη πρόσβαση στην ενιαία αγορά της Ε.Ε., ενώ οι βρετανικές κυβερνήσεις θα μπορούσαν να έχουν πλήρη συμμετοχή σε οποιονδήποτε πολιτικό θεσμό θα επιθυμούσαν. Εν ολίγοις, το δημοψήφισμα του 2016 ήταν ψηφοφορία για το δύο και δύο ισούται με πέντε.
Οι συνέπειες αυτής της αυταπάτης γίνονται πλέον προφανείς, καθώς η βρετανική κυβέρνηση δεν είναι σε θέση να αποκτήσει κοινοβουλευτική πλειοψηφία για οποιοδήποτε ρεαλιστικό σχέδιο για το Brexit. Εάν αυτή η κατάσταση διατηρηθεί, η Βρετανία θα έχει μόνο μία εναλλακτική λύση: ένα άλλο δημοψήφισμα (breferendum) για να επανεξετάσει το αδύνατο αποτέλεσμα της ψηφοφορίας του 2016.
Οι «Times» εκτιμούν τώρα ότι υπάρχει πιθανότητα 50% για ένα τέτοιο δημοψήφισμα. Όταν ο Τζάστιν Γκρίνινγκ, ένας από τους πρόσφατα απολυμένους υπουργούς της Μέι, έγινε ο πρώτος ανώτερος Συντηρητικός που πρότεινε αυτή την επιλογή, οι αντιρρήσεις που διατυπώθηκαν δεν αφορούσαν πλέον την αρχή ενός δεύτερου δημοψηφίσματος, αλλά τη δυσκολία να θεμελιωθεί το σωστό ερώτημα. Ένα νέο δημοψήφισμα ανεβαίνει στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας της Βρετανίας εξαιτίας της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς των σκληροπυρηνικών μελών του Συντηρητικού Κόμματος. Όταν ο Ντέιβις και ο Τζόνσον παραιτήθηκαν από το υπουργικό συμβούλιο της Μέι, ακολούθησαν χαοτικές κοινοβουλευτικές διαβουλεύσεις - τόσο από τις ευρωσκεπτικιστικές όσο και από τις φιλοευρωπαϊκές παρατάξεις του κόμματος. Ως αποτέλεσμα, το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης, το Εργατικό, βλέπει τώρα μία ρεαλιστική πιθανότητα να καθαιρέσει την κυβέρνηση της Μέι και να προκαλέσει βουλευτικές εκλογές, συμπλέοντας είτε με σκληροπυρηνικούς Brexiteers είτε με φιλοευρωπαίους Συντηρητικούς επαναστάτες για να «σκοτώσουν» οποιοδήποτε σχέδιο για το Brexit φέρει τελικά η Μέι στο Κοινοβούλιο. Η αντιπολίτευση των Εργατικών καθιστά σχεδόν βέβαιο να μην προχωρήσει οποιαδήποτε επιλογή για το Brexit.
%Αρχικά ξεκινώντας με την απειλή μίας ρήξης «χωρίς συμφωνία», βάσει της οποίας η Βρετανία θα αποχωρούσε από την Ε.Ε. χωρίς καμία τελική απόφαση για μία νέα σχέση. Αυτό είναι πλέον εντελώς αβάσιμο, διότι όλα τα βρετανικά κόμματα της αντιπολίτευσης, καθώς και η σαφής πλειοψηφία των βουλευτών των Συντηρητικών, των οποίων η πρωταρχική δέσμευση είναι προς τα επιχειρηματικά συμφέροντα, θα το εμπόδιζαν.
Σχεδόν τόσο απίθανο είναι κι ένα «σκληρό Brexit», στο οποίο η Βρετανία και η Ευρώπη συμφωνούν σε έναν ομαλό διαχωρισμό, χωρίς όμως να ορίσουν προνομιακές ρυθμίσεις για το μελλοντικό εμπόριο. Και αυτό το σενάριο αντιμετωπίζει προβλήματα. Ορισμένοι από τους σκληροπυρηνικούς του Brexit θα αντιταχθούν επίσης σε ένα τέτοιον χωρισμό, επειδή θα αναγκάσει τη Βρετανία να πληρώσει Οι έρευνες που ξεκίνησαν πρόσφατα για παράνομες δαπάνες από την επίσημη εκστρατεία του Τζόνσον για αποχώρηση από την Ε.Ε. και οι ισχυρισμοί για ρωσική χρηματοδότηση της παράλληλης εκστρατείας του ηγέτη του UKIP Νάιτζελ Φάρατζ δικαιολογούν περαιτέρω ένα τελικό δημοψήφισμα. μεγάλο ποσό για την αποχώρηση από την Ε.Ε. και να ακολουθήσει τους ευρωπαϊκούς κανόνες για ανοιχτά σύνορα με την Ιρλανδία, με αντάλλαγμα κανένα εμπορικό προνόμιο.
Το πιο πρόσφατο σχέδιο της Μέι για ένα πιο συνεργάσιμο «μαλακό Brexit» αντιμετωπίζει επίσης ανυπέρβλητη αντίθεση από τον Τζόνσον και τον Ντέιβις, καθώς και από αρκετούς δεκάδες οπαδούς. Αυτοί οι σκληροπυρηνικοί έχουν καταγγείλει το νέο σχέδιο της Μέι ως «Brexit στην ονομασία μόνο» και ως σχέδιο να μετατραπεί η Βρετανία σε «υποτελές κράτος» της Ε.Ε. Οι Εργατικοί είναι τώρα πρόθυμοι να εισέλθουν σε μια ανέντιμη συμμαχία μαζί τους, ελπίζοντας να επιτύχουν την κυβερνητική κατάρρευση.
Κάτι τέτοιο αφήνει μία τελική επιλογή: μία κοινοβουλευτική εξέγερση για να σταματήσει το Brexit. Το «Exit Brexit» είναι η επίσημη πολιτική των Φιλελευθέρων, των Πράσινων και του Εθνικού Κόμματος της Σκωτίας. Όμως όλοι οι σοβαροί Brexiteers, συν τη συντριπτική πλειοψηφία των Συντηρητικών βουλευτών και την ηγεσία του Εργατικού Κόμματος, που αισθάνονται υποχρεωμένοι να ακολουθήσουν τις «οδηγίες» του δημοψηφίσματος του 2016, προφανώς δεν θα υποστηρίξουν αυτήν την επιλογή.
Εάν η Μέι δεν μπορέσει να συγκεντρώσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία για οποιαδήποτε έκδοση του Brexit, η παραίτηση και οι βουλευτικές εκλογές δεν θα είναι η μόνη διέξοδός της. Ένας στόχος ενώνει όλες τις συντηρητικές ομάδες, ανεξάρτητα από τις απόψεις τους για την Ευρώπη: να αποφευχθούν οι βουλευτικές εκλογές και ο κίνδυνος να κερδίσουν δύναμη οι Εργατικοί. Αυτό σημαίνει ότι η Μέι θα μπορούσε να συνάψει πρόταση δημοψηφίσματος στην προτιμώμενη δική της εκδοχή για το Brexit, υποστηρίζοντας δικαιολογημένα ότι η απάντηση του Κοινοβουλίου στο δημοψήφισμα του 2016 θα πρέπει είτε να επικυρωθεί είτε να απορριφθεί με άλλη λαϊκή ψηφοφορία. Οι έρευνες που ξεκίνησαν πρόσφατα για παράνομες δαπάνες από την επίσημη εκστρατεία του Τζόνσον υπέρ της αποχώρησης και οι ισχυρισμοί για ρωσική χρηματοδότηση της παράλληλης εκστρατείας του πρώην ηγέτη του UKIP Νάιτζελ Φάρατζ δικαιολογούν περαιτέρω ένα τελικό δημοψήφισμα.
Η ηγεσία του Εργατικού Κόμματος πιθανότατα θα αντιταχθεί σε ένα νέο δημοψήφισμα, διότι θα υπονομεύσει τις προσπάθειές της να προκαλέσει βουλευτικές εκλογές. Όμως, είναι κρίσιμης σημασίας ότι οι Φιλελεύθεροι και οι Σκωτσέζοι Εθνικιστές υποστηρίζουν με ενθουσιασμό ένα δημοψήφισμα, εφόσον προσφέρει στους ψηφοφόρους τη δυνατότητα να κρατήσουν τη Βρετανία στην Ε.Ε. Ως αποτέλεσμα, η Μέι δεν θα δυσκολευόταν να συγκεντρώσει μία κοινοβουλευτική πλειοψηφία για ένα νομοθετικό πακέτο που να συνδυάζει το σχέδιό της για το Brexit με ένα δημοψήφισμα, για να παρθεί απόφαση μεταξύ αυτού του σχεδίου και του εναλλακτικού status quo της παραμονής στην Ε.Ε.
Η λογική υποδηλώνει ότι ένα τέτοιο δημοψήφισμα θα ανάστρεφε την απόφαση του 2016 να εγκαταλείψει η Βρετανία την Ε.Ε., επειδή οποιαδήποτε συγκεκριμένη πρόταση για το Brexit που παρουσίασε η κυβέρνηση θα ήταν πολύ λιγότερο ελκυστική από τις ουτοπικές αυταπάτες που κατάφερε να διασφαλίσει μόνο μία μικρή πλειοψηφία πριν από δύο χρόνια. Όμως, μέχρι το επόμενο έτος, ο βρετανικός λαός μπορεί να είναι τόσο θυμωμένος με την Ευρώπη που θα ψηφίσει «αποχώρηση» πάλι. Εάν γίνει, το Brexit θα μπορούσε να προχωρήσει με όποιους όρους μπορεί να διαπραγματευτεί η Μέι και κανείς δεν θα μπορούσε να διαμαρτυρηθεί για τις συνέπειες ή τα κόστη. Όποια κι αν είναι η έκβαση, οι ψηφοφόροι θα έχουν να κάνουν με μία ειλικρινή προτίμηση μεταξύ πραγματικών και σωστά διαμορφωμένων επιλογών. Αυτό θα ήταν αληθινή δημοκρατία, αντί της δημαγωγίας δύο συν δύο ισοδυναμεί με πέντε. Η Μέι δεν θα δυσκολευόταν να συγκεντρώσει κοινοβουλευτική πλειοψηφία για ένα νομοθετικό πακέτο που θα συνδυάζει το σχέδιό της για το Brexit με ένα δημοψήφισμα, για να παρθεί απόφαση μεταξύ αυτού του σχεδίου και του εναλλακτικού status quo της παραμονής στην Ε.Ε. * Ο Ανατόλι Καλέτσκι είναι επικεφαλής οικονομολόγος και εκ των προέδρων του Gavekal Dragonomics και συγγραφέας του «Καπιταλισμός 4.0. Η Γέννηση Μίας Νέας Οικονομίας».