Ανατροπές σε οικονομία και πολιτικό
Πόλωση και διχασμός - Αυταρχικά καθεστώτα - Εμπορικοί πόλεμοι - Επίθεση κατά της παγκοσμιοποίησης
και αδυνατούν να εξηγήσουν πειστικά γιατί τη δεκαετία που είδαμε την απασχόληση να ενισχύεται αισθητά και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού και τις αγορές να πετούν, οι ρυθμοί ανάπτυξης έμειναν χαμηλότερα από οποιαδήποτε άλλη περίοδο ανάκαμψης από το 1940 και έπειτα (πηγή: WSJ).
Μία σειρά από παράγοντες, όπως η γήρανση του πληθυσμού, η κλιματική αλλαγή, αλλά και το γεγονός ότι οι ταχύτερα αναπτυσσόμενοι επιχειρηματικοί κλάδοι, όπως τα social media, επενδύουν πολύ μικρό ποσοστό των τεράστιων κερδών τους, σίγουρα έχουν παίξει το ρόλο τους. Η προσπάθεια αναστροφής της παγκοσμιοποίησης, τα τείχη, το δόγμα «η χώρα μου πρώτα» δεν βοηθούν επίσης. Αλλά αυτά είναι σύμπτωμα μίας άλλης ασθένειας- των αυξημένων εισοδηματικών ανισοτήτων στο εσωτερικό των ανεπτυγμένων οικονομιών και της αδυναμίας να καρπωθεί η μεσαία τάξη τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης και της απε
λευθέρωσης του εμπορίου. Το αποτέλεσμα είναι να οδηγούμαστε σε έναν κόσμο αναστροφής της παγκοσμιοποίησης, τον οποίο η Morgan Stanley oνομάζει «slow-balisation».
Την ώρα που η παγκοσμιοποίηση έβγαζε εκατοντάδες εκατομμύρια πολίτες στην Κίνα και τον αναπτυσσόμενο κόσμο από τη φτώχεια και είχε ως αποτέλεσμα να κλείνει η ψαλίδα Ανατολής - Δύσης, στο εσωτερικό των δυτικών οικονομιών η μεσαία και χαμηλότερη εισοδηματικά τάξη ένιωθε να απειλείται ή τουλάχιστον να μην καρπώνεται τα κέρδη, όπως εξηγεί ο Μπράνκο Μιλάνοβιτς στο βιβλίο του «Παγκόσμια Ανισότητα».
Στην όξυνση των εισοδηματικών ανισοτήτων συνέβαλε η υπερβολικά χαλαρή νομισματική πολιτική και το επακόλουθο ράλι των αγορών, αφού όπως έχει εξηγήσει ο Τομά Πικετί στο βιβλίο του «Το Κεφάλαιο στον 21ο αιώνα» είναι οι πλούσιοι εκείνοι που κατά κύριο λόγο ποντάρουν σε μετοχές και άλλα στοιχεία ενεργητικού. Οι αγορές είδαν την τελευταία δεκαετία τις παγκόσμιες μετοχές να προσθέτουν 25 τρισ. δολάρια στην αξία τους και ένα εντυπωσιακό ράλι των ομολόγων, που οδήγησε τις αποδόσεις τίτλων αξίας 13 τρισ. δολαρίων υπό το μηδέν. Με μικρά μόνο διαλείμματα το πάρτι των αγορών συνεχίζεται έως και σήμερα. Αλλά η πραγματική οικονομία δεν συμμετέχει σε αυτό. Γι’ αυτό και η επόμενη δεκαετία εάν δεν δει τις κυβερνήσεις να σηκώνουν εκείνες το δικό τους μερίδιο ευθύνης, αλλάζοντας το μίγμα της δημοσιονομικής πολιτικής, θα φέρει πιθανότατα νέα αντισυμβατικά μέτρα στο πεδίο της νομισματικής πολιτικής. Τι μένει μετά την ποσοτική χαλάρωση και τα αρνητικά επιτόκια; Το χρήμα από το ελικόπτερο, όπως επισημαίνει σε ανάλυσή της η Deutsche Bank.
Η ώρα των άκρων και των λαϊκιστών
Εκμεταλλευόμενες τις οξυμένες εισοδηματικές ανισότητες, την αποτυχία των κυβερνήσεων να προσφέρουν δίχτυ ασφαλείας σε όσους πλήττονταν αντί να ωφελούνται από την παγκοσμιοποίηση και ένα ευρύτερο αίσθημα ανασφάλειας, ακροδεξιές πολιτικές δυνάμεις, αντιμεταναστευτικά κόμματα αλλά και λαϊκιστές από όλο το πολιτικό φάσμα (ακόμη και χωρίς προφανή ιδεολογική κλίση), που απλώς πόνταραν σε διχαστικά δίπολα «λαός εναντίον ελίτ», «συστημικοί- αντισυστημικοί» κτλ ήρθαν στο προσκήνιο και επέβαλαν την ατζέντα τους στην πολιτική σκηνή. Στις αποβιομηχανοποιημένες ή μετά βιομηχανικές ζώνες της Ευρώπης πέ
τυχαν να ρίξουν παραδοσιακά προπύργια της κεντροαριστεράς. Αυτές οι ευρωπαϊκές ζώνες της «σκουριάς» με τα κλειστά εργοστάσια, που μετέφεραν την παραγωγή στην Ασία ή άλλες περιοχές φθηνού κόστους, στην Κοιλάδα του Ρουρ στη Γερμανία, στο γαλλικό Βορρά, σε περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου που στήριξαν το Brexit, είναι οικονομίες και κοινωνίες σε μετάβαση, η οποία δεν είναι ούτε γρήγορη ούτε ανώδυνη. Ο αντίκτυπός της γίνεται αισθητός στις πολιτικές εξελίξεις των τελευταίων ετών.
Αυτό που συμβαίνει, ωστόσο, στην κοινωνία και την πολιτική σκηνή δεν έχει να κάνει μόνο με την οικονομική κρίση. Οι επιλογές της κάλπης τα τελευταία χρόνια, από τη στροφή στο γερμανικό AfD και το γαλλικό Εθνικό Μέτωπο έως την ψήφο για έξοδο από την Ε.Ε. των «άτεγκτων τεχνοκρατών» αποκαλύπτουν ότι τα ζητήματα της ταυτότητας, της εθνικής κυριαρχίας, του συστήματος αξιών διαδραματίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο. Μία σημαντική μερίδα των πολιτών αισθάνεται ότι η παγκοσμιοποίηση και τα ανοιχτά σύνορα κομίζουν προκλήσεις και απειλές, που δεν περιορίζονται στο οικονομικό πεδίο.
Το αίσθημα της οικονομικής αδικίας και της ανασφάλειας μπροστά στις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις, όπως η επερχόμενη επέλαση των ρομπότ στην αγορά εργασίας (ακόμη και σε χώρες με ιστορικά χαμηλά ποσοστά ανεργίας) και η ανάγκη για ανάκτηση του «ελέγχου» έρχεται να κουμπώσει στις ανησυχίες για τα ζητήματα ταυτότητας.
Στην Ευρώπη η μεγαλύτερη προσφυγική κρίση μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία «έπνιξε» την Ευρώπη στον διχασμό και φανέρωσε ρήγματα, διαφωνίες και απουσία ουσιαστικής αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών-μελών έδωσε ακόμη ένα πάτημα σε ευρωσκεπτικιστικές δυνάμεις και ειδικά στην ακροδεξιά. Η τελευταία δεν δίστασε να επιχειρήσει σύνδεση των προσφυγικών/μεταναστευτικών ροών με τα χτυπήματα της ισλαμικής τρομοκρατίας στην καρδιά της Ευρώπης περί τα μέσα της δεκαετίας. Ήταν μία μάχη στην οποία δοκιμάστηκαν οι ευρωπαϊκές αξίες και ελευθερίες απέναντι στον σκοταδισμό.
Το αίσθημα της οικονομικής αδικίας και της ανασφάλειας μπροστά στις ραγδαίες τεχνολογικες εξελίξεις έρχεται να κουμπώσει στις ανησυχίες για τα ζητήματα ταυτότητας.