Μερική διάσπαση και απόσχιση κλάδου

Μέχρι 14.4.2019 το εταιρικό δίκαιο αγνοούσε μεγάλο αριθμό δυνατών μετασχηματισμών. Δεν προβλέποντο, για παράδειγμα, συγχωνεύσεις μεταξύ εταιριών διαφορετικού τύπου, ούτε διασπάσεις παρά μόνον η διάσπαση ανώνυμης εταιρίας με επωφελούμενες επίσης ανώνυμες εταιρίες, ενώ αγνοούντο παντελώς παραλλαγές της διάσπασης, όπως η απόσχιση κλάδου ή η μερική διάσπαση (αιτιολογική έκθεση Ν. 4601/2019, εισαγωγικό μέρος, παρ. 7).

Στο παραπάνω πλαίσιο, εύλογα ανέκυπτε η νομοθετική ανάγκη για αναμόρφωση και συστηματοποίηση του δικαίου των εταιρικών μετασχηματισμών, έτσι ώστε αυτοί να διέπονται από ένα ενιαίο, συμπαγές και πλήρες νομοθετικό πλαίσιο, με ρυθμίσεις που καλύπτουν κάθε πτυχή εταιρικού δικαίου με πληρότητα, συνέπεια και συμβατότητα με το ενωσιακό πλαίσιο. (αιτιολογική έκθεση Ν. 4601/2019, εισαγωγικό μέρος, παρ. 12).

Με το ν. 4601/2019 για τους εταιρικούς μετασχηματισμούς, ο οποίος ισχύει από 15.4.2019, πραγματοποιήθηκε αναμόρφωση του δικαίου των εταιρικών μετασχηματισμών και η συστηματοποίησή του για πρώτη φορά σε ένα ενιαίο νομοθετικό κείμενο και συγχρόνως ρυθμίσθηκαν οι τρεις βασικές κατηγορίες μετασχηματισμών, ήτοι οι συγχωνεύσεις, οι διασπάσεις και οι μετατροπές.

Ο κανόνας τον οποίο έφερε ο ν. 4601/2019 είναι ότι όλοι μπορούν να συγχωνευτούν με όλους, όλοι μπορούν να απορροφήσουν όλους, όλοι μπορούν να διασπαστούν σε όλους, όλοι μπορεί να επωφεληθούν από όλους, όλοι μπορούν να μετατραπούν σε όλους (αιτιολογική έκθεση Ν. 4601/2019, εισαγωγικό μέρος, παρ. 15).

Ο ν. 4601/2019 αποτελείται από εκατόν σαράντα επτά (147) άρθρα, χωρισμένα σε πέντε (5) μέρη, ένα για καθεμία από τις βασικές μορφές μετασχηματισμών, πλέον το εισαγωγικό μέρος και το μέρος με τις τελικές και μεταβατικές διατάξεις. Κάθε μέρος του νόμου 4601/2019 αναφέρεται σε μία μορφή μετασχηματισμού (συγχώνευση, διάσπαση ή μετατροπή) και χωρίζεται σε κεφάλαια, εκ των οποίων το πρώτο είναι το γενικό, που αφορά τον οικείο μετασχηματισμό ανεξάρτητα από τις εταιρικές μορφές που συμμετέχουν σε αυτόν, ενώ τα υπόλοιπα κεφάλαια συγκροτούν το ειδικό μέρος της αντίστοιχης κατηγορίας μετασχηματισμού. Με τον τρόπο αυτόν, κάθε μορφή μετασχηματισμού διέπεται από γενικές και ειδικές διατάξεις, με τις γενικές να προβλέπουν τη διαδικασία συγχώνευσης, διάσπασης και μετατροπής ανεξαρτήτως εταιρικού τύπου των εταιριών που συμμετέχουν, και τις ειδικές να προβλέπουν αποκλίσεις ή να συμπληρώνουν κενά, όπου αυτό επιβάλλεται από το είδος του εταιρικού τύπου. Εισάγονται, έτσι, ειδικές διατάξεις για τη συγχώνευση με συμμετοχή προσωπικών εταιριών, για τη συγχώνευση με συμμετοχή ΕΠΕ, με συμμετοχή Α.Ε., ΙΚΕ ή συνεταιρισμών, ενώ η ίδια διάρθρωση ακολουθείται για τη διάσπαση αλλά και για τη μετατροπή. (αιτιολογική έκθεση Ν. 4601/2019, εισαγωγικό μέρος, παρ. 26) Ως «μετασχηματισμοί» επιχειρήσεων νοούνται οι διεπόμενες από το εταιρικό δίκαιο νομικές πράξεις και διαδικασίες, με τις οποίες μεταβάλλεται η υπόσταση ενός εταιρικού φορέα άσκησης επιχείρησης, χωρίς κατά κανόνα να μεσολαβήσει λύση και εκκαθάρισή του ούτε μεταβίβαση των περιουσιακών του στοιχείων με τους κανόνες της ειδικής διαδοχής. Οι εταιρικοί μετασχηματισμοί συντελούνται με τα μέσα που προβλέπει το εταιρικό δίκαιο, τα δε νομικά αποτελέσματά τους είναι σύνθετα και επέρχονται ταυτοχρόνως και αυτοδικαίως (uno actu) με την καταχώρισή τους στο Γενικό Εμπορικό Μητρώο (ΓΕΜΗ): σε αυτό το χρονικό σημείο, πράγματι, οι μετασχηματιζόμενοι εταιρικοί φορείς ενοποιούνται, διαιρούνται ή μεταβάλλουν, κατά περίπτωση, τη νομική μορφή τους, χωρίς να προηγηθούν οι οχληρές διατυπώσεις της λύσης και εκκαθάρισής τους, οι εταίροι τους καθίστανται αυτομάτως εταίροι των εταιρικών φορέων που προέρχονται από τον μετασχηματισμό, ενώ η μεταβίβαση της περιουσίας των μετασχηματιζόμενων φορέων πραγματοποιείται χωρίς εκκαθάριση, διανομή και εισφορά, αλλά (πλην της περίπτωσης της μετατροπής) με καθολική διαδοχή, δηλαδή, μεταβίβαση του συνόλου του ενεργητικού και παθητικού τους στον διάδοχο ή στους διάδοχους εταιρικούς φορείς, χωρίς την ανάγκη μεταβίβασης καθενός περιουσιακού στοιχείου χωριστά (αιτιολογική έκθεση Ν. 4601/2019, εισαγωγικό μέρος, παρ. 1).

1. Οι τρεις ειδικότερες μορφές της διάσπασης. Διάσπαση είναι η πράξη μεταβίβασης, με καθολική διαδοχή, της περιουσίας μιας εταιρίας που λύεται χωρίς εκκαθάριση, σε δύο τουλάχιστον υφιστάμε

νες ή νεοϊδρυόμενες εταιρίες. (αιτιολογική έκθεση Ν. 4601/2019, εισαγωγικό μέρος, παρ.3)

Σύμφωνα με το ν. 4601/2019 (άρθρο 54) η διάσπαση διακρίνεται: α) σε κοινή διάσπαση, όπου ο ν. 4601/2019 στο άρθρο 55 επαναλαμβάνει τα αναφερόμενα στο άρθρο 81του κ.ν. 2190/1920 τα οποία στο νόμο αυτό ίσχυαν μόνο για ανώνυμες εταιρίες, σε αντίθεση με το ν. 4601/2019 όπου ισχύουν για όλες τις εταιρικές μορφές, β) στη μερική διάσπαση και γ) την απόσχιση κλάδου.

Οι άνω μορφές διασπάσεως πραγματοποιούνται είτε με απορρόφηση είτε με σύσταση νέων εταιριών είτε με απορρόφηση και με σύσταση μιας ή περισσότερων εταιριών από τις οποίες οι δύο (μερική διάσπαση και απόσχιση κλάδου) αποτελούν καινοτομία του ν. 4601/2019.

Ειδικά για τις διασπάσεις η καινοτομία του ν. 4601/2019 είναι η κατά το γερμανικό πρότυπο ένταξη, στην ευρύτερη κατηγορία της διάσπασης, όχι μόνον της μερικής διάσπασης, αλλά και της απόσχισης κλάδου. Έτσι, η διάσπαση διακρίνεται πλέον σε κοινή διάσπαση, μερική διάσπαση και απόσχιση κλάδου ενσωματώνοντας τις αντίστοιχες κατηγορίες που προβλέπει η φορολογική Οδηγία 2009/133/ΕΚ σχετικά με το κοινό φορολογικό καθεστώς το εφαρμοστέο σε συγχωνεύσεις, διασπάσεις, μερικές δια

σπάσεις, εισφορές ενεργητικού κ.λπ., αλλά και αναγνωρίζει η φορολογική νομοθεσία με τις διατάξεις του ν. 2166/1993 και του ν. 4172/2013. (αιτιολογική έκθεση ν. 4601/2019, εισαγωγικό μέρος, παρ. 25). Επίσης, ο κανόνας τον οποίο έφερε ο ν. 4601/2019 είναι ότι όλοι μπορούν να διασπαστούν σε όλους ενώ με το προηγούμενο ισχύον δίκαιο προβλέπετο μόνο διάσπαση ανώνυμης εταιρίας με επωφελούμενες ανώνυμες εταιρίες.

2. Μερική διάσπαση.

Η μερική διάσπαση πραγματοποιείται είτε με απορρόφηση είτε με σύσταση μίας ή περισσότερων νέων εταιριών είτε με απορρόφηση και με σύσταση μίας ή περισσότερων νέων εταιριών (άρθρο 56, παρ.1, Ν. 4601/2019).

Η έννοια της μερικής διάσπασης εισήχθη για πρώτη φορά στο φορολογικό δίκαιο με το άρθρο 54 (περί συγχωνεύσεων και διασπάσεων), του ν. 4172/2013, πλην, όμως μέχρι την ισχύ του ν. 4601/2019 δεν υπήρχε στο εταιρικό δίκαιο διάταξη σχετική με τη διατήρηση της νομικής αυτοτέλειας της διασπώμενης εταιρίας και επίσης το πλεονέκτημα της καθολικής διαδοχής στην επωφελούμενη εταιρία. Σημειώνεται ότι η άνω διάταξη του άρθρου 54 του φορολογικού νόμου ισχύει μόνο για μερική διάσπαση ανώνυμης εταιρίας ή ΕΠΕ ή ΙΚΕ, ενώ με τις διατάξεις του ν. 4601/2019 όλοι μπορούν να διασπαστούν σε όλους. 3. Απόσχιση κλάδου.

Το άρθρο 57 του ν. 4601/2019 για την απόσχιση κλάδου μας δίδει τους τρόπους με τους οποίους αυτή μπορεί να πραγματοποιηθεί και είναι οι εξής: Η απόσχιση κλάδου πραγματοποιείται είτε με απορρόφηση, είτε με σύσταση μίας ή περισσότερων νέ

Ο ν. 4601/2019 αποτελείται από εκατόν σαράντα επτά (147) άρθρα, χωρισμένα σε πέντε (5) μέρη, ένα για καθεμία από τις βασικές μορφές μετασχηματισμών.

Ως «μετασχηματισμοί» επιχειρήσεων νοούνται οι διεπόμενες από το εταιρικό δίκαιο νομικές πράξεις και διαδικασίες, με τις οποίες μεταβάλλεται η υπόσταση ενός εταιρικού φορέα άσκησης επιχείρησης, χωρίς κατά κανόνα να μεσολαβήσει λύση και εκκαθάρισή του ούτε μεταβίβαση των περιουσιακών του στοιχείων με τους κανόνες της ειδικής διαδοχής.