Έως πού θα πάει το χρέος;
Oι απανταχού της Γης πιστοί της κρατικής θεότητας, παρά τους υγειονομικούς κινδύνους, πανηγυρίζουν. «Κόψτε χρήμα», λέει ο ένας. «Κρατικοποιείστε τα όλα», τονίζει ο άλλος. «Γκρεμίστε την οικονομική ορθοδοξία», φωνάζει ο τρίτος και «κάψτε τον νεοφιλελευθερισμό», ουρλιάζει ο τέταρτος. Είναι πέραν πάσης αμφιβολίας ότι κάποιοι προετοιμάζουν το ιδεολογικό κλίμα της «μετά κορονοϊό» εποχής. Μια εποχή που χωρίς καμιάν απολύτως αμφιβολία θα είναι αυτή του κρατισμού του 21ου αιώνα.
Το άμεσο όμως ερώτημα που προβάλλει, ασχέτως της ιδεολογικοπολιτικής τοποθετήσεως του ερωτώντος, είναι αυτό της βάσης, των θεμελίων, δηλαδή, πάνω στα οποία θα στηριχθεί ο κρατισμός αυτός. Ποια θα είναι αυτά, αν, για παράδειγμα, όλα τα κράτη του πλανήτη αρχίσουν να κόβουν αφειδώς χρήμα, πράγμα πολύ πιθανόν;
Το συνολικό παγκόσμιο χρέος δεν απέχει πολύ από τα 300 τρισεκατομμύρια δολάρια και, όπως επισημαίνει ο σοσιαλιστής Γάλλος οικονομολόγος Ζακ Αταλί, ήδη το γεγονός αυτό απειλεί τον πλανήτη με χρηματοοικονομική πανδημία. Το πολύ απλοϊκό ερώτημά μας, λοιπόν, είναι το ακόλουθο: Αν μπροστά σε μια παγκόσμια οικονομική ύφεση της τάξης του 5%-10% οι κεντρικές τράπεζες τυπώσουν 10-20 τρισ. δολάρια χωρίς παραγωγικό ισοδύναμο, τι θα συμβεί; Αν κλείσουν παγκοσμίως 6 εκατομμύρια μικρομεσαίες επιχειρήσεις και βρεθούν στον δρόμο ταυτόχρονα 20 εκατομμύρια άνεργοι και ελεύθεροι επαγγελματίες, τι είδους «προστασία» θα δεχθούν και με ποιον τρόπο;
Πόσοι άραγε καταλαβαίνουν ότι η ξαφνική κρίση που προκλήθηκε από τον κορονοϊό καταστρέφει ταυτοχρόνως προσφορά και ζήτηση; Άγνωστον δε για πόσο καιρό, και αυτό είναι το σοβαρότερο πρόβλημα. Παρόμοιο σοκ είναι ασυνήθιστο για τις προηγμένες οικονομίες, οι οποίες έχουν προωθημένα κράτη προνοίας και δεν θα αντιμετωπίσουν μόνον τεχνικά νομισματικά προβλήματα αλλά και ψυχολογικά. Οι διάφοροι κρατολάτρες θα πρέπει να αντιληφθούν ότι ο κορονοϊός δεν πλήττει τόσο την ελεύθερη οικονομία per se, όσο το κοινωνικό κράτος «πατερούλη».
Οι πανηγυρίζοντες για το κλείσιμο των συνόρων δεν καταλαβαίνουν ότι με τον τρόπο αυτόν η ζήτηση δέχεται νέο πλήγμα, με αποτέλεσμα να έχουμε το φαινόμενο που οι οικονομολόγοι αποκαλούν «επίπτωση του αρνητικού πολλαπλασιαστή»;
Δεν καταλαβαίνουν ακόμη οι διάφοροι «απομονωτιστές» ότι οι σύγχρονες οικονομίες και οι κυβερνήσεις που τις κινούν έχουν ήδη οικοδομηθεί πάνω στην ολοκλήρωση και τη διασύνδεση. Αν η τηλεργασία επιτρέπει σε εκατομμύρια ανθρώπους να μη χάσουν τις δουλειές τους λόγω μιας πανδημίας, ακριβώς σ’ αυτό το νέο μοντέλο οφείλεται. Οι επιχαίροντες, λοιπόν, για την αποπαγκοσμιοποίηση ουσιαστικά επιθυμούν την εθνική και τοπική οικονομική καθίζηση. Και αυτή η τελευταία είναι ήδη μπροστά στην πόρτα μας.
Το τεράστιο, λοιπόν, πρόβλημα δεν είναι το ποιος θα έχει το πρώτο χέρι στην αγορά, αλλά το αν θα υπάρχει και υπό ποιους όρους η αγορά. Ένα δεύτερο κρίσιμο θέμα είναι αυτό της διεθνούς συνεννόησης για το βουνό του χρέους πάνω στο οποίο κάθονται όλες οι κυβερνήσεις του κόσμου. Στην ήδη υπερφούσκα που υπάρχει, θα προστεθεί εκ των πραγμάτων νέο χρήμα, που αυτήν τη φορά θα έχει συγκεκριμένο στόχο: την επούλωση τραυμάτων στους τομείς της υγείας και της κοινωνικής προστασίας. Άρα θα είναι παθητικό και όχι ενεργητικό χρήμα. Δεν θα θερμάνει συνεπώς την οικονομία. Ούτε θα τονώσει την παραγωγική της βάση.
Υπό παρόμοιες συνθήκες, οι χώρες που αντιμετωπίζουν τον κορονοϊό, θα πρέπει από τώρα να βρουν ένα κοινό πεδίο νομισματικής συνεννόησης για την περίοδο μετά την κρίση. Αυτό είναι απαραίτητο, παρά τις επείγουσες προτεραιότητες. Μια τέτοια συνεννόηση θα αποτελούσε μήνυμα και προς τους κερδοσκόπους, να μην περιμένουν μελλοντικά πάρτι, γιατί πολύ απλά δεν θα υπάρξουν.
Έπειτα από αυτή την πρωτοβουλία, ειδικό βάρος θα πρέπει να ριχτεί στο θέμα της ανοσίας. Ο κόσμος δεν θα αποβάλει τον φόβο της ασθένειας αν δεν έχει ξεκάθαρες διαβεβαιώσεις για το μέλλον της υγείας του. Αυτές οι διαβεβαιώσεις θα πρέπει να είναι μαζικές και πειστικές. Δεν έχουν δε καμία απολύτως σχέση με τα επίπεδα την επιτοκίων. Οι καταναλωτές όταν αποφασίζουν να αγοράσουν τρόφιμα ή να πάνε ταξίδι, δεν σπεύδουν να πληροφορηθούν σε ποιο επίπεδο βρίσκονται τα επιτόκια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Η ψυχολογία συνεπώς θα είναι σοβαρό διακύβευμα. Γι’ αυτό και η μετά την υγειονομική κρίση εποχή δεν θα οδηγήσει σε αυτόματη ανάπτυξη. Ούτε όμως και όλοι οι πληθυσμοί θα έχουν ανοσία. Ο κορονοϊός ήλθε για να μείνει και το μεγάλο πρόβλημα είναι η προστασία από αυτόν. Απάντηση όμως στην πρόκληση αυτή μόνον μια υγειονομική παγκοσμιοποίηση θα μπορέσει να δώσει. Το ίδιο ισχύει και για την αντιμετώπιση του παγκόσμιου χρέους.
Ο κόσμος αλλάζει, λοιπόν. Και από την άποψη αυτή, η υπερφούσκα του χρέους, αντί να σκάσει θα μπορούσε να γίνει εργαλείο μιας διεθνούς οικονομικής επανεκκίνησης. Αν υπάρξει ένα νέου τύπου Μπρέτον Γουντς.
Η παγκόσμια οικονομία είναι ήδη υπερχρεωμένη. Κατά συνέπεια, μετά την κορονοϊκή κρίση, σε ποια επίπεδα θα βρίσκεται το χρέος της και με ποιες επιπτώσεις;