Tης Καταρίνα Πίστορ*
Mε τον Ντόναλντ Τραμπ και το κόμμα των Ρεπουμπλικάνων να αρνούνται να αποδεχτούν την ήττα ενός σαφούς εκλογικού αποτελέσματος, η δημοκρατία στις ΗΠΑ βρίσκεται υπό μια άνευ προηγουμένου επίθεση. Εάν οι Αμερικανοί έχουν εμπιστοσύνη στους δημοκρατικούς θεσμούς τους, δεν θα υπάρχει λόγος ανησυχίας. Η συμπεριφορά του Τραμπ θα μπορούσε να απορριφθεί ως παράφορη οργή και αυτή των Ρεπουμπλικάνων ηγετών ως κυνική άσκηση ενός χιούμορ από ναρκισσιστές που λατρεύονται από τους ψηφοφόρους του κόμματός τους. Ωστόσο, οι μηχανισμοί του Τραμπ και η συνενοχή των ηγετών του GOP (Ρεπουμπλικανικό Κόμμα) δεν μπορούν να απορριφθούν τόσο εύκολα. Ο έντονος σκεπτικισμός είναι δικαιολογημένος, διότι η πολιτική απειλή δεν οφείλεται στην κακή συμπεριφορά ενός ατόμου ή των συντρόφων του, αλλά στο συμπέρασμα ότι ακόμη και μια καθιερωμένη δημοκρατία είναι ανυπεράσπιστη ενάντια στον μηδενισμό.
Το Κογκρέσο ως αδρανές θέατρο
Η δημοκρατία στηρίζεται σε ορισμένες αρχές, οι οποίες επί του παρόντος δέχονται αμείλικτη επίθεση στις ΗΠΑ. Τα γεγονότα χαρακτηρίζονται συνεχώς «ψεύτικα» και αντικαθίστανται από «εναλλακτικά γεγονότα». Τα δικαστήρια κινητοποιούνται όχι για να εξετάσουν τα αποδεικτικά στοιχεία για τα αδικήματα, αλλά για να παρακωλύσουν ή να διατηρήσουν ένα πολιτικό αφήγημα αναλόγως με το εκάστοτε συμφέρον. Οι θεσμικοί έλεγχοι και οι ισορροπίες έχουν χρησιμοποιηθεί για να μετατρέψουν το Κογκρέσο σε ένα αδρανές θέατρο. Η διαδικασία του δικαστικού διορισμού έχει πολιτικοποιηθεί κατάφωρα και οι πιο βασικές αρχές της συνταγματικής δημοκρατίας έχουν τεθεί στο περιθώριο. Υπό από αυτές τις συνθήκες, η προσπάθεια διακυβέρνησης «του λαού, από τον λαό, για τον λαό», όπως το έθεσε ο πρόεδρος Αβραάμ Λίνκολν, καθίσταται αποδεδειγμένα χωρίς νόημα. Όταν όλα τα σιωπηρά πρότυπα που διέπουν τη δημοκρατική αυτοσυγκράτηση έχουν καταρριφθεί, δύσκολα έχει μείνει κάτι προς υπεράσπιση.
Η Fed και το Ανώτατο Δικαστήριο
Ίσως η προχωρημένη ηλικία του Συντάγματος των ΗΠΑ μας έφερε σε αυτό το σημείο, επειδή κάθε ενημέρωσή του μέσω της επίσημης διαδικασίας τροποποίησης έχει καταστεί αδύνατη. Ίσως τα ανεξάρτητα θεσμικά όργανα, όπως το Ανώτατο Δικαστήριο και η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, είναι πολύ ισχυρά απέναντι σε ένα Κογκρέσο που έχει καταστεί ανίκανο. Εντούτοις, το παρελθόν δείχνει ότι αυτό μπορεί να αποτελεί μόνο ένα κομμάτι της ιστορίας. Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης στη Γερμανία (1919-1933) δεν απέτυχε λόγω της ηλικίας του συντάγματός της, αλλά επειδή, όπως στις ΗΠΑ, τα εργαλεία του ίδιου του συντάγματος (δηλαδή, οι δυνάμεις έκτακτης ανάγκης του) μπορούσαν εύκολα να χρησιμοποιηθούν εναντίον του. Ενώ οι περιοριστικοί κανόνες αναλογικής ψηφοφορίας εξασφάλιζαν ευρεία εκπροσώπηση στο Κοινοβούλιο της Βαϊμάρης, προκάλεσαν επίσης έναν κατακερματισμό των κομμάτων και μια πολιτική αναποτελεσματικότητα. Με τις εκλεγμένες αρχές ανίκανες να ανταποκριθούν στις επείγουσες ανάγκες της χώρας, οι αντι-δημοκράτες χαρακτήρισαν με χαρά το Κοινοβούλιο ως «καλύβα της πολυλογίας» (Schwatzbude) και κινήθηκαν για να καταλάβουν την εξουσία. Μετά την κατάρρευση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, τις καταστροφές του καθεστώτος του Χίτλερ, τη φρίκη του Ολοκαυτώματος και την καταστροφή ενός ακόμη παγκόσμιου πολέμου, η Δυτική Γερμανία επιδίωξε να ανοικοδομήσει τη συνταγματική της τάξη, ως μια οχυρωμένη δημοκρατία (streitbare Demokratie), ικανή να αντιμετωπίσει τους εκ των έσω εχθρούς. Το νέο Bundesrepublik καθιέρωσε την ανθρώπινη αξιοπρέπεια ως βασική αξία του και κήρυξε ιερές τις αρχές της δημοκρατίας, του φεντεραλισμού, του κράτους δικαίου και του καταμερισμού της εξουσίας. Θεωρητικά, καμία τροποποίηση -ούτε καν η ομόφωνη ψήφος για την τροποποίηση του συντάγματοςδεν μπορεί να αγγίξει αυτούς τους θεσμούς. Όμως, φυσικά, τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα στην πράξη, γιατί η διατύπωση σαφών γραμμών δεν είναι ποτέ εύκολη στην ανοιχτή γλώσσα του συνταγματικού δικαίου. Στην πραγματικότητα, απλώς δεν υπάρχει θεσμικό σκέλος που δεν μπορεί να μετατραπεί σε εργαλείο ενάντια στις ίδιες τις προδιαγραφές και τις αρχές που υποτίθεται ότι προστατεύει.
Η Ε.Ε. δέχεται επίθεση εκ των έσω
Εξίσου τα προβληματικά ιστορικά μαθήματα σπάνια αντέχουν. Σε τελική ανάλυση, η Ευρωπαϊκή Ένωση δέχεται επί του παρόντος επίθεση εκ των έσω. Οι κυβερνήσεις της Πολωνίας και της Ουγγαρίας -χώρες που ξεπρόβαλαν από τον αυταρχικό κανόνα πριν από πολύ καιρό- μπλοκάρουν το Ταμείο Ανάκαμψης ύψους 750 δισ. ευρώ, το οποίο προορίζεται για να μετριάσει τη μακροπρόθεσμη οικονομική ζημιά που προκάλεσε η πανδημία του κορονοϊού. Το κίνητρό τους δεν είναι η δημοσιονομική σύνεση, αλλά μάλλον τα αντίποιναστις προσπάθειες της Ε.Ε. να συνδέσει τη χρηματοδότησή της με τη συμμόρφωση στο κράτος δικαίου. Εάν δεν υπάρξει συμβιβασμός, η Ε.Ε. θα πρέπει να αποδεχτεί την αδράνεια ή να βρει λύση εκτός του πλαισίου της Συνθήκης της. Τέτοιοι ελιγμοί δεν θα ήταν παράνομοι, ωστόσο θα παραβίαζαν το πνεύμα μιας ένωσης που διέπεται από τη συναίνεση και θα χαρακτηρίζονταν ως υποκρισία. Ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν και ο ντε φάκτο ηγέτης της Πολωνίας, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Γιάροσλαβ Καζίνσκι, θα το υποδείκνυαν άμεσα. Αυτοί οι δύο επίδοξοι αυταρχικοί ηγέτες ακολουθούν το ίδιο σενάριο με τους Ρεπουμπλικάνους του Κογκρέσου, οι οποίοι αρνήθηκαν να υιοθετήσουν άλλο ένα πακέτο στήριξης για την αντιμετώπιση της πανδημίας, παρ’ όλο που το προηγούμενο έχει δρομολογήσει την πορεία του σε μεγάλο βαθμό. Σε κάθε περίπτωση, οι αντιδημοκρατικές δυνάμεις που εκπροσωπούν μια μειονότητα κρατούν σε ομηρεία εκατομμύρια νοικοκυριά και επιχειρήσεις σε άμεση ανάγκη για στήριξη -για κανέναν άλλο λόγο πέραν από την παρακώλυση και το προσωπικό όφελος. Ως ανταπόκριση στους στρατηγικούς πρωταγωνιστές που είναι πρόθυμοι να χρησιμοποιήσουν το σύνταγμα για να το ανατρέψουν, τα βασικά επιχειρήματα δεν βοηθούν, διότι κάποιος δεν μπορεί να ντροπιάσει τον αδιάντροπο. Αυτό συνεπάγεται ένα θεμελιώδες δίλημμα. Η συναίνεση στα αιτήματά τους είναι μια διολίσθηση που θα μπορούσε να τελειώσει με την κατάρρευση της δημοκρατικής τάξης. Ωστόσο, η αποτυχία συμβιβασμού θα βλάψει τους ανθρώπους που υποτίθεται ότι υπηρετεί η κυβέρνηση, ενδεχομένως να τους οδηγήσει στην αγκαλιά των μηδενιστών (οι οποίοι αναμφίβολα ελπίζουν, εάν δεν προτίθενται, γι’ αυ
τό το αποτέλεσμα). Ωστόσο, η χαλάρωση είναι η χειρότερη απάντηση για όλα. Πολύ συχνά οι πολιτικοί που έρχονται στην εξουσία στις δημοκρατίες κλείνουν τα μάτια στις παραβάσεις των προκατόχων τους, ελπίζοντας ότι κάποιος μπορεί να δημιουργήσει ένα καλύτερο μέλλον μόνο με το να αφήνει τους προηγούμενους να είναι προηγούμενοι. Ωστόσο, χωρίς να υπολογίζουμε τις πρότερες πράξεις που διαπράχθηκαν κατά του ίδιου του συστήματος, ο δημοκρατικός συνταγματισμός θα καταρρεύσει τελικά.
Ο έντονος σκεπτικισμός είναι δικαιολογημένος, διότι η πολιτική απειλή δεν οφείλεται στην κακή συμπεριφορά ενός ατόμου ή των συντρόφων του, αλλά στο συμπέρασμα ότι ακόμη και μια καθιερωμένη δημοκρατία είναι ανυπεράσπιστη ενάντια στον μηδενισμό. Πολύ συχνά οι πολιτικοί που έρχονται στην εξουσία στις δημοκρατίες κλείνουν τα μάτια στις παραβάσεις των προκατόχων τους, ελπίζοντας ότι κάποιος μπορεί να δημιουργήσει ένα καλύτερο μέλλον μόνο με το να αφήνει τους προηγούμενους να είναι προηγούμενοι.
Η αξιοπιστία των εκλογών
Γι’ αυτό δεν μπορούμε απλώς να παραβλέψουμε την προσπάθεια του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος να υπονομεύσει την αξιοπιστία των εκλογών -τον απόλυτο μηχανισμό δημοκρατικής αξιοπιστίας. Πράγματι, οι αδυναμίες της Αμερικής να αντιμετωπίσει τις αδικίες του παρελθόντος -συμπεριλαμβανομένης της υποταγής των αυτόχθονων λαών, της δουλείας, του ρατσισμού και των στερήσεων των φτωχών, των μεταναστών και των φυλακισμένων- βοηθούν να εξηγήσουμε γιατί η εμπιστοσύνη στους δημοκρατικούς θεσμούς έχει διαβρωθεί τόσο. Έχοντας καταστεί εύθραυστα, τα θεσμικά όργανα της Αμερικής ήταν από καιρό ευάλωτα στις επιθέσεις. Ο Τραμπ και οι βοηθοί του μπορεί να μην καταφέρουν να καταστρέψουν τη δημοκρατία αυτή τη φορά, αλλά αν δεν λογοδοτήσουν θα έχουν πολλές ευκαιρίες να δοκιμάσουν ξανά.