Stuðningur vegna endurhaefingar
Endurhaefingarlífeyrir er stuðningur til endurhaefingar fyrir fólk sem er óvinnufaert vegna sjúkdóma eða fötlunar. Hann er aetlaður þeim sem hafa lokið öðrum réttindum í kjölfar veikinda.
Meginskilyrði fyrir veitingu endurhaefingarlífeyris er að umsaekjandi taki þátt í endurhaefingu í umsjón fagaðila með starfshaefni að markmiði. Reglugerð um framkvaemd endurhaefingarlífeyris samkvaemt lögum um félagslega aðstoð var sett í júní 2020.
Herdís Gunnarsdóttir, framkvaemdastjóri réttindasviðs Tryggingastofnunar, segir að til að geta sótt um endurhaefingarlífeyri þurfi að uppfylla viss skilyrði.
„Umsaekjendur þurfa að eiga lögheimili á Ísland og vera á aldrinum 18-67 ára. Einnig þurfa einstaklingar sem hyggjast saekja um endurhaefingarlífeyri að hafa lokið áunnum veikindarétti sínum frá atvinnurekanda og greiðslum sjúkra- eða slysadagpeninga frá stéttarfélagi og vátryggingafélögum. Tilgangurinn er því að veita stuðning til einstaklinga sem hafa lokið öðrum réttindum í kjölfar veikinda eða sjúkdóma, til að ástunda í endurhaefingu í umsjón fagaðila með starfshaefni eða aukna faerni að markmiði,“útskýrir hún.
Sótt er um endurhaefingarlífeyri með því að fylla út umsókn á Mínum síðum hjá TR. Með umsókn þarf að fylgja laeknisvottorð, endurhaefingaráaetlun
Frá því fyrir tíu árum, skömmu eftir bankahrun árið 2010, hefur fjöldi umsaekjenda um endurhaefingarlífeyri tvöfaldast.
og tekjuáaetlun. Endurhaefingaráaetlun er alltaf gerð í samvinnu við meðferðaraðila eða ráðgjafa, til daemis hjá VIRK, starfsendurhaefingarstöðvum, sérfraeðilaeknum, sjúkraþjálfurum, sálfraeðingum, starfsfólki heilbrigðisstofnana eða félagsþjónustu. Herdís útskýrir að áaetlunin sé gerð og undirrituð af umsaekjanda og þeim meðferðaraðila sem heldur utan um endurhaefinguna og veitir stuðning og eftirfylgd.
„Í endurhaefingaráaetlun þurfa að koma fram upplýsingar um langtíma- og skammtímamarkmið endurhaefingar, ásamt greinargóðri lýsingu á innihaldi hennar.
Mikilvaegt er að starfshaefni eða aukin faerni sé höfð að leiðarljósi í endurhaefingu og endurhaefingaráaetlun því byggð upp með áherslu á mögulega endurkomu á vinnumarkað,“segir Herdís.
Þróun í fjölda umsókna um endurhaefingarlífeyri
Herdís segir að á síðastliðnum áratug hafi einstaklingum með nýgengi endurhaefingarlífeyris aukist um 143%, eða úr um 700 einstaklingum árið 2010 upp í
1.700 árið 2019. Á þessu ári stefnir í að ríflega 5.000 einstaklingar fái samþykktan endurhaefingarlífeyri.
„Frá því fyrir tíu árum, skömmu eftir bankahrun, árið 2010, hefur fjöldi umsaekjenda um endurhaefingarlífeyri tvöfaldast. Nú eru mun fleiri einstaklingar á vinnualdri,
18-67 ára, óvinnufaerir af heilsufarsástaeðum en voru fyrir einum áratug. Miðað við núverandi spá fyrir árið 2020 stefnir í um 10 prósenta aukningu í umsóknum um örorkulífeyri frá síðastliðnu ári. Þó ber að benda á að nýjum umsóknum, sem og fjölda nýrra umsaekjenda um örorkulífeyri, er að faekka milli ára en umsóknum um endurmat á örorku fjölgar. Árlegur vöxtur í fjölda endurhaefingarlífeyrisþega síðustu ár hefur verið á bilinu 15-20 prósent. Í ár er áaetlað að um 42 prósentum fleiri einstaklingar fái samþykktan endurhaefingarlífeyri en á síðasta ári, sem er gífurleg fjölgun,“upplýsir hún.
„Mun fleiri konur en karlar þiggja réttindi vegna endurhaefingarog örorkulífeyris hjá Tryggingastofnun. Þegar skoðaðir eru sjúkdómar, hvort sem er hjá endurhaefingarlífeyrisþegum eða í nýgengishópi örorkulífeyrisþega, sést nú sem fyrr að geð- og stoðkerfissjúkdómar eru langalgengustu heilsufarsástaeður fyrir því að missa starfshaefni. Ungt fólk með kvíða, þunglyndi, taugaþroskafrávik og vefjagigt er viðkvaemur hópur á vinnumarkaði og ljóst er að án sérhaefðra meðferðar- og endurhaefingarúrraeða mun þessi sjúklingahópur fara staekkandi sem hlutfall óvinnufaerra lífeyrisþega.“
Herdís segir athyglisvert að þegar kynjahlutfall yngsta aldurshópsins á vinnualdri, 18-29 ára, er skoðaður má sjá að karlar eru heldur fleiri en konur.
„Helsta skýringin er að í yngsta aldurshópnum eru fleiri karlar en konur eru með alvarleg frávik eða fötlun og hafa hlotið mat fyrir örorku til frambúðar. Hinn hluti þessa unga fólks er í þeirri stöðu að haegt er að hafa áhrif á starfsgetu með meðferð og endurhaefingu þótt úrraeði kunni að skorta, sérstaklega hjá þeim sem búa utan höfuðborgarsvaeðisins. Veruleg fjölgun hefur orðið í umsóknum um endurhaefingarlífeyri fyrir yngstu aldurshópana. Það er því ljóst að fjöldi ungs fólks með skerta starfshaefni hefur margfaldast á síðasta áratug.“
Árangurinn af endurhaefingarlífeyri
Tryggingastofnun hefur undanfarin tvö ár tekið þátt í samvinnuverkefni um að auka virknihlutfall og lífsgaeði ungs fólks með skerta starfshaefni. Stefnt var að laekkun nýgengis örorku hópsins um fjórðung.
„Það er ánaegjulegt að greina frá því að það tókst. Enn er þó ekki komið á daginn hvernig lengri tíma áhrif átaksins skila sér, sérstaklega í ljósi þess að veruleg vöntun er á heppilegum og fjölbreyttum endurhaefingarúrraeðum fyrir þennan afmarkaða hóp ungs fólks,“segir Herdís.
Hlutfallslega hefur faekkað meira í hópi þeirra sem fá samþykktan örorkulífeyri í samanburði við þá sem fá samþykktan endurhaefingarlífeyri. Það er vísbending um aukna áherslu á að láta reyna á árangur af endurhaefingu og auka þannig mögulega starfsgetu á ný, eða auka og viðhalda fyrri faerni. Í yngsta aldursflokknum, 18-30 ára, hefur 24 prósentum umsókna verið synjað á þessari forsendu á þessu ári. Árið 2019 var hlutfallið 28 prósent og árið 2018 16 prósent. Þessar tölur endurspegla aukna áherslu Tryggingastofnunar á að endurhaefingarmöguleikar þess hluta ungra umsaekjenda sem baett getur stöðu sína með meðferð, haefingu og endurhaefingu, verði fullnýttir áður en til örorkumats kemur. Einn liður í því er 4DX verkefni félagsmálaráðuneytisins, sem miðar að því að auka lífsgaeði og virkni ungs fólks með skerta starfsgetu á aldrinum 18-29 ára með aukinni samvinnu þjónustukerfa. Auk Tryggingastofnunar taka Vinnumálastofnun, Heilsugaesla höfuðborgarsvaeðisins, Félagsþjónustan í Reykjavík og VIRK þátt í verkefninu.
Framtíðarsýn og stefna í málefnum endurhaefingar
„Tryggingastofnun er ein sinnar tegundar á landinu, fer með ein viðkvaemustu mál einstaklinga og veltir stórum hluta af fjárlögum ríkisins. Verkefni TR eru vel skilgreind en mjög umfangsmikil þar sem við þjónum yfir 70 þúsund viðskiptavinum árlega. Mikilvaegt er að þjónustan sem snertir velferð og réttindi einstaklinga sé áreiðanleg og traust. Hjá TR starfar öflugur hópur sérfraeðinga sem leggur metnað í að veita góða þjónustu. Við hjá TR erum í því vandasama hlutverki að upplýsa almenning um fjölbreytt réttindi sem honum stendur til boða. Við erum stöðugt að leita leiða til að baeta þjónustuna, miðla upplýsingum og auka samvinnu við okkar helstu hagsmunaaðila,“segir Herdís.
Hún segir afar mikilvaegt að stofnanir og fagaðilar á sviði velferðar- og heilbrigðismála samþaetti þjónustu til að styðja við þarfir ungra einstaklinga á vinnumarkaði sem og annarra er glíma við langvinn veikindi.
„Slíkt samstarf er þegar hafið og ný stefna um endurhaefingu á vegum stjórnvalda er mikilvaeg varða á þeirri leið. Jafnframt er mikið og gott samstarf milli aðila í velferðar- og heilbrigðisþjónustu lykillinn að því að baeta þjónustu við hóp einstaklinga er geta notið ávinnings af endurhaefingu.“