کاخ خفتهی هخامنشیان ؛ گنجي نهفته در زير خاك

«لیدوما»، میراث فرهنگی بازمانده از 2500 سال پیش

«لیدوما»، كاخي كه فرمانروايان هخامنشي از آن بهره ميبردند يک گســترهي باستانی اســت كه در شهرستان ممســنی در استان فارس جــاي دارد. ايــن كاخ تاريخی گمان ميرود از يادگارهاي ۰۵۵ سال پیش از میالد باشد. گستردگي اين پهنهي باستانی نزديک به هزار در ۰۰۵ متر مربع است كه در بیشتر بخشهــاي آن يادمانهاي باســتانی يافت میشود. گواهيهاي به دســت آمده در اين گستره، نشان از تمدن پنج هزار ساله دارد. كاخ لیدومــا كه پــس از تخت جمشــید و شــوش از باارزشتريــن يادمانهاي روزگار هخامنشیان اســت، همچنان پس از سه بار مدفون شدن درخاک، سرنوشت ناپیدايي دارد. ايــن كاخ از گذرگاههاي زمان هخامنشــی اســت كه بر ســر راه شــاهی پاســارگاد و تختجمشید به شوش جاي داشته و شاهان و فرمانروايانی كه بنا به ناچاري كشورگشايی و يا بايستگيهاي زمانی در اين راه رفتوآمد میكردنــد از ايــن شــهرها و كاخهای بین راهــی آن بهــره میبردند. لیدومــا، يکی از شهرهايی است كه در نوشتههای هخامنشی بســیار از آن نام برده شده است و به گونهي مهرازي(:معماری) و جايــگاه جغرافیايی آن مهرورزي ويژه داشتهاند. در ســال 8331خورشــیدي يــک گــروه باستانشناسی ژاپنی اين گستره را كاوشهای باستانشناســی كرد و ســازهي ســاختمان هخامنشی را در اين بخش پیدا كردند و پس از آن مهرازي اين بنا را با كاخهای داريوش، خشايارشا و اردشــیر هخامنشی در شوش و تختجمشید سنجیدند. اين سنجش نشان داد كه اين سازه از دوران هخامنشی به جا مانده است، پس روشن شد لیدوما يکی از شــهرهای بیــن راهی روزگار هخامنشی بوده كه بر سر راه شاهی پاسارگاد و تختجمشید به شوش جاي داشته است. پــس از آن گروه مشــترک باستانشناســی پژوهشکدهي باستانشناسی و دانشگاه سیدنی نخستین مرحله از پژوهشهای مشترک را در سالهای -1381 3831خورشیدي در بخش نورآباد ممســنی فارس انجام داد. دستآورد مرحلهي يکم، شناسايی 1۵ گسترهي باستانی در دو دشــت رستم يک و دو، اليهنگاری ۵۲ متر نهشتههای باســتانی در تل نورآباد و نیز ۶1 متر در تل اسپید بود. بار ديگر در ســال ۵831خورشیدي يک گروه باستانشناسی به سرپرستی علیرضا عسگری از ايران و پروفســور دانیل پاتس از دانشــگاه سیدنی كار كاوش در اين بخش را انجام دادند. در اين مرحله بیشــتر پژوهشها بر شــناخت يکی از گســترههای هخامنشی تمركز يافت. اين گســتره با نامهای بومي ماننــد دژ كلی و يا سروان، جین جان شناخته شده است. در ســال 138۶ و 1387 نیز بــار ديگر اين بخش كاوش شــد كه در اين زمــان نیز ته ســتونها و پلکانهايی ديده شد كه همانند ته ســتونها و پلــکان تختجمشــید بود. آگاهيهــاي بهدســت آمــده از كاوشهای باستانشناســی اين كاخ اگر چه تمام نشد اما كار پژوهش آن در ســال 87 به پايان رسید و اين كاخ هخامنشی برای سومین بار زير خاک رفت چون سازمان میراث فرهنگی بودجهي پژوهشي كافي نداشت تا اين گستره را مورد كاوش، بازآرايي(:مرمت) و بازسازی قرار دهد. بــه گونــهاي كه گفته میشــود بیشــترين بودجــهي پژوهشــي اين منطقــه در زمان باشــندگي(:حضور) پژوهشگران استرالیايی از سوي دانشگاه سیدنی فراهم شد.

ليدوما، شــهر باســتانی که در نورآباد ممسنی پيدا شــده چهارمين کاخ روزگار هخامنشــي است. ليدوما از شهرهای بين راهی روزگار هخامنشی بوده که بر سر راه شاهی پاسارگاد و تختجمشيد به شوش جاي داشته و شاهان و فرمانروایانی که در این راه آمدوشــد داشتند در این شهرها و کاخهای بين راهی ميآرميدند و سپس راه خود را دنبال ميکردند.

علیرضا عسگری، هموند(:عضو) پژوهشکدهي باستانشناســی در جســتاري نوشــته كــه پژوهشهاي بیشــتر دربارهي لیدوما و پاسخ به پیچیدگيهاي آن نیازمند پژوهشهای بیشــتر اســت و گفته بود كه هنوز نمیدانیم اين سازه بخشــی از همان شــهر تاريخی نام برده شده لیدوما در سنگنوشتههاي تاريخی تختجمشید اســت يا خیر؟ هرچند بايد پذيرفت با توجه به دســتمايههاي مهرازي پراكنــده در پیرامون اين گســتره و پايه ستون يافت شدهي ديگر در نزديکــی آن، میتوان گفت در اينجا تنها يک سازه وجود نداشته است. به همین شوند(:دلیل) شناخت هر چه بیشــتر اين گستره آگاهيهاي بیمانندی از يکی از برجستهترين سرزمینهاي میان شوش و تختجمشید ارايه خواهد كرد. به گفتهي يک پژوهشــگر تاريــخ نتیجهی حفاریهــای ايــن بخش، ســوا از اينكه از تاريخ و تمــدن اين ســرزمین خبر میدهد منجر به يافت اشــیای باارزش بسیاري مانند برجايماندههايي از چند ســازه شد. به همین شــوند برخی از آنها كه گمــان ميرفت در نتیجهي حفاریهای بدون پروانه(:مجوز) به ســرقت بروند به گنجخانهي(:موزه) بیشاپور به گونهي امانت ســپرده شد تا اگر برای كاخ لیدوما، گنجخانهای ســاخته شد، اموال به اين گنجخانه برگــردد، داراييهــای ديگر مانند تخته ســنگهای كندهكاري شدهي پیداشده از ايــن كاخ در همان جا دفن شــدند چون كالنپیکر(:عظیمالجثه) بوده و امکان دزديدن آنها و حفاری بدون پروانه نیست. كمتريــن توجه بــه اين يادمانها و بررســی نکــردن چالشهاي پیش رو بــرای نگهداري اين سازهي تاريخی از سوی سرپرستان، شايد زنگ خطری باشــد تا بیش از پیش به هوش باشیم و به گوش كه شرمندهی نسلهای آينده نشــويم، چون اگر اينگونه نباشد بيگمان در برابر آيندگان داوري خواهیم شد. (شناسه: )35732