گونههای خاکسپاری مردگان در روزگار اشکانی

آییــن خاکســپاری درگذشــتگان، پیوندی مستقیم با شــیوهی اندیشــهی قومها دارد. در دورهی اشــکانی با توجه به شــمار بسیار آیینها، بیننــدهی شــیوههای گوناگونی از خاکسپاری هستیم، یکی از گونههای رایج، شیوهی خاکسپاری تابوتی است که در ایران پیشینهای دیرینه دارد. از شــوش دوران ایالمــی، هفتتپه، ارجان، زیویه و بســیاری از جاهای دیگر، شیوههای خاکســپاری در تابوتهای ســفالی و فلزی گزارش شده است. تابوتهای پارتی بیشتر، به گونهی ســفالی و بیلعاب ساخته شدهاند. تاکنون از شش جا در ایران، خاکسپاریهای تابوتی به دســت آمده اســت؛ چشمهســار تختجمشید، سنگشیر همدان، بواالحیاء در شوش، دســتوای شوشتر، کنگاور و گورستان پیرامون شوش (محمدیفر، .)49 :1387 24 گور تابوتی از چشمهســار تختجمشــید شناسایی شده اســت. این تابوتها از دو بخش وبهگونهیوانی اند.همهی تابوتها با درپوشهایی پوشیده شده است. این گورســتان یکی از بهسامانترین گورستانها به ی جایگیری گورها است. رویهمرفتــه، دو گونه تابوت ســفالی در این دورهدرایراندیدهمی ی تابوتهای وانیشــکل و تابوتهای آنتروپویید یا تابوتهایی به شــکل انسان هستند که این گونهی تابوتها نیز خود به دو دسته بخشبندی میشــوند: گروه نخست تابوتهایی هستند که درپوش آنها به شکل انسان یا دیگر نقشهای آذینی اســت و گروه دوم تابوتهایی است که بدنهی آنها با شکل بدن انسان هماهنگی دارد (چایچی و سعیدی، .)1381 گونهی دیگر خاکســپاری پارتی، گورهای خمــرهای اســت. از دورهی نوســنگی در جاهای گوناگــون ایــران، از خمرهها برای خاکســپاری مردگان و به ویژه نوزادان بهره میبردند. گورستانهای پارتی نیز این گونهی خاکســپاری را دارند، مانند: اکروپل و شهر شــاهی در شــوش، کنگاور، گرمی مغان و تاق بســتان. بیشتر این خمرهها، آذینهای زنجیری بر گرداگرد ظــرف دارند و دهانهی آنها با درپوشهای ســنگی پوشــیده شده یا با مالت گچ، راه رخنهی هوا بســته شــده است. گورستانهای خمرهای بیشتر در پیوند با شیوههای مهرپرســتی هستند، به ویژه که در ناحیــهی گرمی نیز به ســوی رودخانهها جای داده شدهاند. در گورستانهای خمرهای معموال گونهی دیگری از خاکسپاری یافت نمیشــود، ولی در کنگاور اینگونه نیســت (چایچی، .)1375 از دیگــر گونههای خاکســپاری در این دوره، گورهای گودالی، دخمهای، چاهی، ســردابهای و گورمعبد اســت، که آرامگاههای سردابهای را در گاللک شوشتر، شهر صنعتگران شوش و نمونههای گورمعبد را در جزیرهی خارک، پالمیر در سوریه و نسا در ترکمنستان میبینیم. در این شیوهی خاکسپاری، مردگان را در تابوتهای چوبــی جــای داده و در گورمعبــد نگهداری میکردند که جایگاه تابوتهــای آنها نیز به گونهی کشویی ساخته شده بود. رویهمرفته در روزگار اشکانی با توجه به آزادی و سازگاریهای آیینی، روشهــای گوناگون تدفین را میبینیم که بررســیهای باستانشناسی و کاوشهای انجامگرفته به شناسایی گونههای متفاوت تدفین در این دوره انجامیده است. یارینامهها: چایچی امیرخیزی، احمد، ،1375 تدفین در ایران از آغاز تا 5000 پ.م، پایاننامه کارشناسی ارشد باستانشناسی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی. چایچی، امیرخیزی، احمد و محمدرضا سعیدی، ،1381 تدفینهای تابوتی در ایران باستان، تهران؛ نشر سمیر. محمدیفــر، یعقــوب، ،1387 باستانشناســی و هنر اشکانی، تهران؛ انتشارات سمت.

(شناسه: )35763

نمونه تابوتهای سفالی دورهی اشکانی