پیوندهای فرهنگی گسستنی نیست

نیاز به بازآفرینی نقش ایران در تاجیکستان

تاجیکستانکشــوریکوچکباگسترهی 001،341کیلومترمربعیدرآسیایمیانهاست کهبیشازهفتمیلیونتنجمعیتدارد.این کشوردرشمالباقرقیزستان،درخاور(:شرق) باچین،درباختر(:غرب)باازبکســتانودر جنوبباافغانستانه مسایهاست. اینکشــوربــهشــوند(:دلیل)داشــتن کوهستا نهایبلندوچکادهای(:قل ههای) بســیاردارایهشــترودخان هیپرآبو 749رودخانهبادرازایبیشترازدهکیلومتر استوازای نروسرچشم هیآبشیریندر آسیایمیانهاست.پسازفروپاشیاتحاد جماهیر سوسیالیســتی شــوروی در 25 دســامبر1991حکومتضدکمونیســتی تاجیکستانهفتماهبی شترپابرجانبود.

جنگ درونکشوری

روسیهوازبکستاندرجنگدرونکشوری تاجیکســتانآشکارادســتداشتند.این جنگازســال2991تــا7991میالدی ادامهداشت.پسازامضایپیماندوستی درمســکونیزهمچنانپسلرزههاییدر میانبودوتاســا لهای0002میالدی ترورهایــی رخداد. دو ســنگر جنــگ برپای هیباورهــایایدئولوژیکپدیدآمده بود:پیروانمســکوومخالفانمســکو. همینگونهبرپای هی وابستگ یهایبومی: بی شترهوادارانمســکوازوالیتختالن (درجنوبتاجیکســتان)بودندوبی شتر مخالفانمسکوازناحی هیرشت(درخاور تاجیکســتان).درمیانمخالفانمســکو حزبنهضتاسالمیتاجیکستان،جنبش مردمیرستاخیز،ســازمانکوروشکبیر، حزبخلقدموکراتتاجیکستان(هم هی غیرکمونیس تها)بودند.هوادارانمسکوبا درفشسرخرنگشورویدرسال2991 میالدیوارددوشــنبهشدند.درپیجنگ بیشاز06هزارتنکشتهشدندوبیشاز 06هزارتندیگرنیزبهافغانستانپناهنده شدندکهپسازپایاندرگیر یهابازگشتند و591هزارتندیگربهکشورهایدیگر کوچیدند.یکمیلیونتندردرونکشور آوارهشدندوبسیارینیزناپدیدشدند.

چرا تاجیکستان ارزشمند است؟

ازمیان هیســدهی91میالدیآســیای میانهرویاروییروســیهتــزاریوبریتانیا رام یبیند،چراکهروســیهبرایدســت یافتنبههندراهگذرراازآســیایمیانهو افغانستانم یدید.اینروندرویاروییادامه یافت.ایرانهمدرنخســتینســا لهای ســد هی02دچارگرفتاریاینرویارویی شدومیانآندوبخششد-هرچندکه بارخدادنانقالبروسیهاینبخ شبندی برآیندینیافت. رودیــاردکیپلینگرویارویــیدوباز یگر بــزرگاروپاییرا،کهدرآســیایمیانهو باخترآســیابود،«بازیبــزرگ»(HK7 JDPH .دناوخ)JUHDW پسازفروپاشــیشــورویوپدیدآمدن پنججمهــورینوپدیددرآســیایمیانه میدانــیبرایپدیدآمــدن«بازیبزرگ جدید»بــادیگرقدر تهــایجهانی،به گونــ هایپیچیدهتــرازگذشــته،فراهم شــد.قدر تهایســنتیهمراهباایاالت متحد هیآمریــکاوچینازآغازوارداین بازیشدند.ازقدر تهاینوپدیدمیتوان عربستان،پاکستانواماراتمتحدهعربی ومصررانامبرد. ازمیــانقدر تهایســرزمینی،ایرانو ترکیــهبیشتریــنه مآوردی(:رقابت)را دارند.هرچندایرانازآغازبهشوند(:دلیل) ه منــژادی و همزبانــی بــا مردمــان تاجیکستانبرتریداشــت،ولیترکیهبا الگوکردنخودبرایرشــدوپیشرفت بهایــنجایگاهرســید.هرچنــدایران نخســتینکشــوریبودهکهدردوشنبه ســفارتخانهبنیادنهادوجا یگاهیویژه دربرپاییآشــتیدرتاجیکســتانداشت، ولیترکیهپسازایرانوروســیهسومین سفارتخانهرادردوشنبهبنیادنهادونقشی ک متردرســا لهایجنگوبرپاییآشتی داشت.افســوسماارزشاینزما نهارا ک متردانســتیموبهپرسمانهاییکهبایددر تاجیکســتانم یپرداختیمنپرداختیموسرگرم واگذاریجا یگاهخودبهترکیههستیم. هرچندکاردارانایرانیدردوشــنبهازدیدعلم وفرهنگدرمیاندول تمــردانتاجیک،مانند امامعلیرحمــان،جا یگاهیویــژهدارند،ولی شــوربختانهکن شهایترکیهازماکارســازتر بودهاستواعتماددولتتاجیکستانرابی شتر بهسویخودکشاندهاست.کن شهایگستردهی ترکیهدرتاجیکستانراای نگونهم یتواننامبرد: ترکیــهدرتاجیکســتانهیــچپا یگاهیبرای پدیدآوردنارتباطاتنداشــت.هازمان(:جامعه) تاجیکســتاندرستلخپا نترکیســمرادرآغاز ســدهی02بهخوبیبهیادداشتوزخمباختن سمرقندوبخاراهنوزبرایشتازهبود.ولیامروزه ترکیهدرسراســرتاجیکستانچیزینزدیکبه 63آموز شگاهدارد،باتاجیکســتانروادیدندارد، هزارانتاجیکهم هســالهب یهی چدردســریبه ترکیهم یروندوبســیاریهما نجــام یمانند؛ همی نگونهتر کهانیزم یآیندودرتاجیکستان م یمانند،کاالهایترکیدرتاجیکستانارز شمند هستندوبازرگانانکامیابتاجیککاالهایشانرا ازترکیهم یآورندوتلویزیو نهایتاجیکستانفیلم وسریا لهایترکیبســیاریرانشانم یدهند. ترکیهدرتاجیکستانازهیچبهای نجارسید. ایراندرســتوارونترکیــهپا یگاهیبرای پدیدآوردنارتباطاتگســتردهباتاجی کهارا داشــت،ولــیارزشآنراآنگونهکهبایدو شــایدندانست.هیچآموز شگاهیراکهمردم تشــن هیدبیره(:خط)وزبانپارسیومردمان دیگرکشورهاییکهبههرشوندیم یخواهند زبانپارســیرابیاموزندوبــرایاینکاربه تاجیکستانم یروند،سیرابکند،بنیادنکردیم وب هجایآنفرانسهبابرپاکردنبنیادآموزشی وفرهنگیاینکارراکردودبیرهوزبانپارسی رابرایدوســتدارانشمیآموزد.هنوزروادید پابرجااست.بهشــوندسخ تگیریازبکستان برایگذشــتنکاالهــایایرانیبهســوی تاجیکستاندرهم هیاینسا لهام یتوانستیم باافغانستانوتاجیکســتانهمکاریکنیمو جادهیترانزیتیایران-افغانستان-تاجیکستان رابرپاکنیمتــابازرگانانمانآنگونهکهباید وشــایدگســترد هترازبازرگانانترکبتوانند کاالهایخودرابفروشند.سریا لهایایرانی، باتوجهبهه مزبانی،جزواندکســریا لهای تاریخ یایهســتندکهخریداریندارندکهباز اینبهکــمکاریمابازم یگردد.چندســال پیشبنابراینشــدکهتلویزیونیمشــترک میانایران،افغانستانوتاجیکستانراهاندازی شودکهبهشوندهاییاینمهملغوگردید.اگر راهاندازیتلویزیونشــدنینبودچراشبک هی رادیوییمشترکرا هاندازینکردیم؟ درسدسازی،سخننخسترادرتاجیکستان میزنیــمکهبــازهــمبــابهان هگیر یهای ازبکســتانهمراهاست.ب ههرروی،بیشازاین فرصتســوزیها بههیــچروی مناســب پ یوندهایدوکشــورنیســتوبایدچارهای برایپ یوندهاییگستردهتراندیشیدکهبتوان بــاتوا نمندیبی شتروجا یگاهیاســتوارتر دربازیبــزرگجدیدپیشرفتکردوهمبه جایگاهاصلیماندرآســیایمیانهوبهویژه تاجیکستانبرسیم.

پینوشت: کوالیی،الهه،سیاســتوحکومتدرآســیایمرکزی، تهران:انتشاراتسمت،6731. کوالیــی،الهه،اتحادشــورویازتکوینتافروپاشــی، تهران:دفترمطالعاتسیاســیبیــنالمللیوزارتامور خارجه،2731. والیتی،عل یاکبر،نگاهیدوبارهبهتاریخآسیایمرکزی، فصلنامهمطالعاتیآسیایمرکزیوقفقاز،تهران:سال اول،ش1،بهار6731. *DLO : /DSLGXV &HQWUDO $VLD LQ 5XV VLDQ DQG $PHULFDQ )RUHLJQ 3ROLF\ DI WHU 6HSWHPEHU 3DQHO 'LVFXVVLRQ KHOG DW WKH XQLYHUVLW\ RI &DOLIRUQLD %HNHOH\ 2FWREHU )36752 (شناسه: