نگاهی به مهرهای روزگار اشکانی

مهرها در بررســی ویژگیهای هنری یک دوره، جایگاه بسیار باارزشی دارند. مهرهای استوانهای در پایان روزگار هخامنشــی در هنر خاورزمین اســت. چنانکه میدانیم روشهای گوناگونی برای ردهبندی مهرها به کار گرفته شــده است کــه در این روشها تاکید بر روش کندهکاری و نگارهی مهر است که ویژگیهای ارزشمند آن را شکل میدهد. در روزگار سلوکیان از مهرهای گرد نزدیک به بیضی بــا پایهای بلند بهره برده میشــد، ولی برپایهی برخی از دادههای برجای مانــده در روزگار اشــکانی جای نــگارهی مهر نسبت به دورهی سلوکی گردی بیشتری یافت. یکی از نگارههای مورد پسند سلوکیان نگارهی کژدم(:عقرب) بود که در روزگار اشکانی و سپس ساسانی ادامه یافت. از دیگر نگارههای مورد پسند در این روزگار نگارهی عقاب بود. افزونبراین، از دید شیوهی کاری نیز از برخی خطهای موازی و صاف بهره برده میشده که گویا به شوند(:دلیل) بهرهگیری از چرخ در ساخت مهرها است. در چند دههی گذشــته گزارشهای بسیاری از موارد کاوش شــده در جاهای گوناگون پخش شــده اســت، ولی در این میان هنر کندهکاری پارتی هیچ جایگاهی نداشته یا اگر گزارشی هم به چاپ رســیده بسیار کم و اندک بوده است. در کاوشهای نســای ترکمنستان شماری اثر مهر با موضوعهای داســتانی، اســتورهای و نگارهی جانوران به دســت آمدهاند. از صحنههای روایی یا داســتانی میتوان از صحنهی شکار شاه سوار بر اسب یاد کرد که یک نگارهی اصیل ایرانی و یادآور مهر داریوش بزرگ در صحنهی شکار شیر اســت. در این میان وجود ایزدبانوی بالدار نیکه (ایزدبانوی بالدار یونانی) نشــان از رخنهی هنر یونانی در مهرهای اشــکانی نسبت به مهرهای هخامنشی دارد. در مرو نیز شماری مهر استامپی از جنس سنگ به دست آمده است. این مهرها از دید پژوهشگران در پیوند با سدههای یکم تا سوم میالدی هستند و بیشتر نقشمایههای یونانی دارند. ایزدان، ابولهولها، صحنههای شــکار از نمونههای این نقشمایهها هستند. چهرهها بیشتر به گونهی نیمرخ نشــان داده شــدهاند و روی شــماری از این مهرها کتیبههایی به زبان پهلوی-اشکانی کنده شدهاند. بــا اینهمه مناســبترین گســترهای که دادههایــی دربارهی شــیوهی مهرســازی پارتها به مــا میدهد منطقهی میانرودان (عــراق امروزی) اســت. مهرهــای پارتی میــانرودان دربرگیرندهی تــداوم جالبی از شیوهی سلوکیها و آمیختهای از شیوههای هخامنشــی، آشــوری، بابلــی و همچنین شیوههای خاوری است. چالش بنیادین در گســترههای اشکانی در میانرودان این است که بیشتر این گسترهها چندین دورهی اســتقراری دارنــد و روزگار پارتی تنها یکی از آنها اســت. ازسویدیگر بخشهای کاوش شده با شیوههای گسترده و خشن کاوش شدهاند. بااینهمه در بسیاری از موارد بازســازی سازهها و اشیای کوچک که با شیوههای خشن از میان رفتهاند کاری دشوار اســت. دراینمیان درصد بسیاری از مهرهــا و اثر مهرها را باید به شــمار آورد. آب(:ذوب) شدن حلقههای فلزی و خوردگی کامل این حلقههای آهنی شوند دیگر از میان رفتن این آثار است.

(شناسه: )36765

نمونهی مهر پارتی