ایران در شصتونهمین نمایشگاه کتاب فرانکفورت

شــصت و نهمیــن دورهی نمایشــگاه کتاب فرانکفورت از یازدهم تــا پانزدهم اکتبــر برابــر با 19 تــا 23 مهرمــاه در شــهر فرانکفــورت برگزار شــد و نیاز به بازنمود(:توضیح) اســت که این دورهای تازه از فعالیت نمایشــگاه کتاب فرانکفورت است. چون در ســدهی 51میالدی ماشین چاپ به دست گوتنبرگ در شــهر ماینز اختراع شد و امکان چاپ انبوه کتاب فراهم شــد با توجه به اینکه شهر ماینز در نزدیکی فرانکفورت بود از همان زمان نمایشــگاهی از کتابهای چاپ شــده در شــهر فرانکفورت برگزار میشد. با روی کار آمدن نازیها برگزاری این نمایشگاه پایان یافت و از 69 ســال پیش دورهی تازهی نمایشگاه کتاب فرانکفورت آغاز شد. میتوانگفــت که فرانکفــورت بزرگترین و مهمترین نمایشگاه کتاب جهان است. برپایی نمایشگاهی با چنین ویژگی و اهمیتی از سوی کشور آلمان و با وجود آنکه زبان آلمانی چندان گسترده نیســت کمی شگفت به نظر میآید. از دورترین نقاط جهان دســتاندرکاران نشر از کتابفروش، توزیع کننده، ناشر، نویسنده و مترجم همه راهی نمایشگاه کتاب فرانکفورت میشوند و به بستن قراردادها و خرید و فروش آثارشان میپردازند. ایــن نمایشــگاه را میتــوان از دید شــمار شرکتکنندگان دستاندرکار چاپ بزرگترین نمایشــگاه کتاب خواند و نیاز اســت بگویم بازدید از نمایشــگاه شــصت و نهم نسبت به دورههای پیش افزایش داشــت و این افزایش بیشتر وابســته به بازدیدکنندگان عمومی بود که دو روز پایانی از نمایشــگاه بازدید کردند. بر پایهی آمار پیدا اســت که سه روز نخست نمایشــگاه که ویژهی ناشران و کتابفروشان و دســتاندرکاران حرفهی کتاب است از دید بازدیــد کننده کاهش داشــته و این وضعیت نشــاندهندهی این است که نمایشگاه کتاب فرانکفورت در این دوره از اســتقبال کمتری برخوردار بوده است ولی این کاهش آنچنان چشمگیر نیست که سنجه(:شاخص) تجزیه و تحلیل را پایین بیاورد. در نمایشــگاه فرانکفورت کتاب تکفروشی نمیشــود و کتابهــا بــرای نمایش عرضه میشوند ولی روز پایانی که روز گردآوری است کســانی که کتابی میخواهند اقدام به خرید کتاب میکنند یا برای اینکه غرفهها ناگزیر از برگرداندن کتابهای نباشند آنها را یکجا به کتابفروشیهای آلمان میفروشند. نمایشگاه کتاب فرانکفورت حرفهای است و با آرمانهای اقتصادی برگزار میشود. مهمترین رخداد آن خرید و فروش و سفارشهای انبوه کتابهای کاغذی و دیگر داد و ستدهای میان اهالی نشــر و مهمتر از همه خرید و فروش حقوق ترجمه و چاپ آثار به زبانهای دیگر از سوی ناشرانی از کشورهای دیگر است که به آن «رایــت» میگویند. این بخش مهمترین تصویری اســت میتوان از نمایشــگاه کتاب فرانکفورت داشــت. درخواستکنندگان حق رایت در نمایشگاه کتاب فرانکفورت بیشترین مراجعان را در بــر میگیرند و درآمدی که از این حقوق به نویسنده و ناشر میرسد درآمدی است که آنها را با یک بخت اقتصادی روبهرو میکند. پس در نمایشــگاه کتاب فرانکفورت با نگرش به هزینههای باالی ســفر، اجارهی غرفه، اســکان، اقامــت و دیگــر هزینهها گرفتن غرفهای برای معرفی فرهنگ کشــور چندان به صرفه نیســت؛ پــس انگیزههای اقتصادی تعریف بیشــتری پیــدا میکند. در گذشته تا اندازهی بســیاری انگیزهی حضور اصلی دولــت ایران در نمایشــگاهها بهویژه نمایشگاه کتاب فرانکفورت بیشتر برای تبلیغ فرهنگ اسالمی-ایرانی-انقالبی و دعوت از ناشران برای حضور در نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران بود. از سال 1391 خورشیدی ایدهی تشــکیل غرفهی ملی شکل گرفت. تا آن سال شرکتکنندگان ایرانی که بیشــتر از بنیادهــای دولتی و عمومی بودنــد غرفههایــی جداگانه در اختیار داشتند و جداگانه شرکت میکردند و بخش خصوصی هم با نگرش به اینکه توانایــی پرداخت اجــاره و دیگر هزینهها و البته تصویر روشــن و درســتی هم از کارکردهای نمایشگاه فرانکفورت نداشت حضور پیدا نمیکردند. این ماجرا در سال 1391 خورشــیدی مطرح شد و در سال 1392 خورشیدی غرفهی ملی تا اندازهای راهاندازی شد و فضایی از غرفهی ملی در دسترس اتحادیهی ناشران و کتابفروشان تهران گذاشته شد. پس از آن، اتحادیه به همهی ناشــران کشــور فراخوان داد که آثار خــود را بر پایــهی ضوابطی که در فراخوان آمده بود به اتحادیه بفرســتند تا از میان آنها کتابهای در خور عرضه را برگزینند و در نمایشــگاه با استانداردهای ناشران بینالمللی اقدام به عرضه و معرفی آنها کنند. در این چند ســال با توجه به اینکه نویسندگان پدیدآورندگان و ناشران تصور روشنی از حضور در نمایشگاههای بینالمللی مانند فرانکفورت را نداشــتند و برای نمونه فروش هزار نســخه در یک بازه زمانی را خوشــایند میدانســتند. در حالیکــه فروش حقوق ترجمه و انتشــار آثار میتوانست در شــکلگیری اقتصاد نشر بدون اتکا به کمکهای دولتی بسیار مهم باشد. کاری کــه اتحادیــه انجــام داد در واقع گشــودن پنجرهای به روی نویســندگان، پدیدآورنــدگان و ناشــران بود تــا ببینند همکارانشــان در دیگر کشــورها چگونه از انتقــال حقوق ترجمه و انتشــار آثار به زبانهای دیگر به کسب درآمد میپردازند. خوشبختانه در چند ســال گذشته نسبت به این رخداد اقبال بیشــتری نشــان داده شد و امســال برای نخستین بار با مطرح شدن طرح «گرانت» از سوی دولت ایران زمینــهی بهتری فراهم شــد تا ناشــران خارجی را به ترجمه و انتشــار آثار ایرانی تشــویق کنند. «گرانت» طرحی است که در آن دولتهــا برای ترویج هنر، ادبیات و فرهنگ کشور از ترجمه و چاپ آثار خود به زبانهای دیگر و از ســوی ناشران دیگر کشورها پشــتیبانی میکنند و این رخداد برای ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت افتاد و به نظر میرسد که برآیند مثبتی را هم در پی داشته باشد. آنچه که به عنوان نکتهی پایانــی باید از آن یاد کرد موضوع «کپیرایت» اســت؛ یعنــی زمانیکه ما میخواهیــم در بازارهــای جهانی حضور داشته باشیم برای اینکه کتابهای خود را در بــازار جهانی عرضه کنیم باید وضعیت آن بازار را بپذیریم و در این مورد ویژه باید توجه داشته باشیم که رعایت حقوق مولف، نخستین شرط حضور در بازار جهانی است. باید در نظر داشت که ما هنوز پیرو قانونی هســتیم که در ســال 13۴8 خورشیدی تصویب شده است و تنها کتابهایی که در ایران منتشر میشود را پشتیبانی میکند. بــر پایهی این قانــون کتابهای خارجی مورد حمایــت قرار نمیگیــرد به همین دلیل اشــکاالت جدی و تنگناهایی بر سر راه حضور ایران در بازارهای جهانی کتاب وجود دارد.

* رییس اتحادیهی ناشران و کتابفروشان تهران