نمادگرایی؛شناس هینگارگریایرانی
نگارگــری ایرانی که به مینیاتور نامور اســت به نگارگــری نژادهی ایرانی گفته میشــود، هرچند نــام مینیاتور نامی درســت برای این هنر ارزشمند نیســت. نگارگری ایرانی دارای شــاخههایی مانند تذهیب، تشعیر، گل و مرغ و دیگر نمونههای نگارگری اســت. ریشــه و پیشــینهی نگارگری ایرانی به دیوارنگارههای باستانی، تزیینات ظرفهای سفالی و فلزی و کتابآرایــی، که نمونهی آن «ارژنگ» کتاب مانی، پیامبر نقاش ایرانی در روزگار ساســانی اســت، باز میگردد. مانی در کتاب خود برای هرچهبهتر نشــان دادن باورهایــش از نگاره بهره برده است و این ســرآغازی برای سنت کتابآرایی در ایران بود. پس از آمدن اســالم به ایران نگارگری دچار رکود شد ولی در ســدهی سوم مهی(:قمری) جانــی دوباره گرفــت. در آغــاز نگارگری به گونهای ســاده بــرای کتابآرایــی و تزیین ظرفهای ســفالی به کار میرفت ولی با گذر زمان این هنر به ویژه از روزگار ســلجوقی و در ســدهی ششــم مهی تا روزگار صفوی به اوج و شــکوفایی خود رسید. «ورقه و گلشاه»، «منافع الحیوان»، «شــاهنامهی بایسنقری» و «شاهنامهی طهماســبی» از ارزشمندترین کتابهای مصور آن روزگار است. ویژگی برجســتهی نگارگری ایرانی آن است که هنرمند هرگز تمایلی به کشــیدن تصاویر همانند واقعیت ندارد. او هرگز از پرســپکتیو، حجم و ســایهپردازی بهــره نمیگیرد بلکه با الهام از طبیعت، پندارهــای خود را به تصویر میکشــد. به این چم(:معنی) که در نقاشــی ایرانــی تصاویر به گونهی دو بعدی کشــیده میشوند. برای نمونه اجزای نزدیک در بخشهای پایین نگاره و بخشهــای دور در باالی نگاره جای میگیرند. شــوند این کار هرگــز نبود توانایی در هنرمندان ایرانی نیســت بلکه باورهای این نگارگران از گرایش آنها به بازنمایی طبیعت پیشگیری میکرد. نگارگر ایرانی در اندیشهی نمایش جهان سپندینه(:مقدس)است و بیش از جهان مــاده به جهان باال را در نگر دارد دارد. به همین شوند است که در این گونه نگارگری هیچ پیکرهای ســایه ندارد و نگارهها غرق در روشنایی کشــیده میشــوند. نقاش آفرینش آفرینهی(: اثر) هنــری خود را وامدار مهر خدا میداند و برای آفرینش چیزی همانند آفرینش پروردگارش هیچ کوششــی نمیکند. به همین شوند بیشتر نگارههای بهجامانده از این هنرمندان بیامضا هستند. از دیگــر ویژگیهای نگارگــری ایرانی بهرهگیــری از رمز و نماد اســت. در پس رنگها، درختها، جانــوران و پرندگان و دیگــر نگارهها پیامی نهفته اســت. برای نمونه ســیمرغ نمــاد نیروهــای مثبت و یاریرسان است ولی اژدها نماد نیروهای منفــی و اهریمنــی اســت. رنگهــای زرین(:طالیــی)، نقــرهای، الجــوردی و فیروزهای رنگهای سپند و رنگهای تیره نماد نیستی است. در پایــان روزگار صفــوی بــه شــوند پیونــد ایرانیان با کشــورهای باخترزمین نگارگری ایرانــی از نگارگری باخترزمین تاثیر گرفت و به ســهبعدینمایی گرایید. هنرمندان از آن پس بــه بازنمایی واقعی ریزهکاریهای تصویر دلبسته شدند. این شیوه در کارهای کمالالملک به اوج خود رســید ولی پس از آن، به ویژه با پیدایش میرزاآقا امامیاصفهانــی نگارگری ایرانی به شــیوهای نوین زنده شــد. میتوان از کمالالدین بهزاد، ســلطان محمد و رضا عباســی به عنوان مهمتریــن هنرمندان نگارگر ایرانی یاد کرد. آنچه امروزه نگارگری بایســته اســت از خود به جــا بگذارد تصاویری سرشــار از اندریافت(:مفهومهای) ارزشــمند اســت، چنانکه هنرمندان پیشــین به این هنر به بهترین گونه پرداختهاند.
* دانشجوی کارشناسی ارشــد نگارگری، دانشگاه تربیت مدرس