به یاد روایتگر ادبی مردم کرمانشاه در کوچهباغهای رنج

علیاشرف درویشیان بیگمــان در تاریــخ یک صد و چند سالهی داستاننویسی مدرن ایران برگی زرین را به خود ویژه کرده است. علیاشرف درویشیان از کمشمار نویسندگان زبان فارسی است که در بند به بند سطر داستانها و رمانهایش زیستن را آزموده است. تجربهای که همواره با رنج و دشواریهای ویژهی یک زندگی در هازمان(:جامعه) ما همراه بوده است؛ میگویم رنج زیستن. آری، درویشیان بازگوکنندهی رنج و زندگی بخشی از مردم ایران بوده است. او همانند چارلز دیکنز و ماکسیم گورکی در آنچه مینوشته است زندگی آن نوشته را در پس و پشت داستان آزموده بود. زندگی درویشیان از همان آغاز کودکی و نوجوانی در محیط هازمانی کرمانشاه و سپس در دیگر جاهای کشور با دشواری همراه بوده است. بیبهرگیهای(:محرومیت) فرهنگی و اقتصادی همواره در هازمان برای طبقات پایینتر بیشــتر بوده اســت. این بیبهرگی فرهنگی پیامدهای روانی و هازمانی به همراه داشته است. درویشیان با توصیف نابرابریهای هازمانی و بیبهرگیهای رنجآوری که شایستهی زندگی یک انسان نیست نشــان میدهد که در الیههای محروم هازمان مردمانی شریف و سختکوش وجود دارند و این مردمان با وجود دشواریهای توانفرسای زندگی هنوز بر بنیادهای اخالقی خویش پایبند هستند. درویشــیان تنها بازگوکنندهی چهرهی زشــت تنگدستی و محرومیت نیست، بلکه زیباییهای مناسباتی که میتواند وجود نداشته باشد را هم نشــان میدهد و به درســتی چهرهی شریف و انســانی مردمان سختکوش که هنوز انسانیت خود را نگاه داشتهاند را به نگارش درآورده است. بالزاک، تولســتوی، دیکنز و ماکســیم گورکی استادان نادیدهی درویشیان بودهاند. او سالهای بسیار آثار این نویسندگان بزرگ جهان را خوانده و بر این بــاور بود که نویســندهی امروز بدون مطالعهی آثار برجستهی جهان نمیتواند کاری تاثیرگزار را بیافریند. از همین روی او همواره امید به زندگی، روان پاک مردمان و خشــم برآمده از محرومیــت را با بهترین نثر خود مینگاشــت. تواناییهای درویشیان را تنها به این زمینه نباید کرانمند(:محدود) کرد، بلکه او چهرهای شاعرانه نیز در روان و نوشــتههای خود داشــت. نثری که در بخشهای بســیاری از رمان «سالهای ابری» به چکامه(:شعر) نزدیک میشد و توصیف بیمانند و بهیاد ماندنیای از مردم و زندگی آنها و دربردارندهی احساسات انسانی در اوج تنگدستی بود. درویشیان نویسندهای است رئالیست (واقعگرا) و پایبند به این شیوه که آفرینشگری(:خالقیت) ویژهی او در این ســبک آثاری ماندگار را به زبان فارسی پیشکش کرده است. چهــرهی دیگر و کمتر شــناخته شــدهی درویشــیان پژوهشهای ژرف او دربارهی فرهنگ همگانی(:عامه) است. میتوان گفت درویشیان از همان آغاز نویسندگی فرهنگ بومی مردم ایران به ویژه گسترهی کرمانشاه را ارزشمند میدانست. گردآوری و دستهبندی این افسانهها، داستانها، تمثیلها و مثلها کاری ســترگ بوده اســت که سرانجام در چارچوب فرهنگ ۹۱ پوشــینهای(:جلدی) «افسانههای ایران» با همکاری رضا خندان مهابادی متبلور شد. این مجموعه بیگمان گنجینهای ارزشمند است که بی آن به راستی بخشی مهم از فرهنگ مردم ایران ناشناخته میماند. صدها نویســنده و پژوهشگر باید، تا در گذر ســالهای آینده از این گنجینهی چند هــزار رویهای نوشــتارهایی(:مقاالت) بنویســند. برادران گریم (یاکوب و ویلهلم گریم) تنها با گردآوری 00۴ افسانه و داستان (داستانهای فولکلور پریان) ماندگار شدند، با آنکه علیاشرف درویشیان هزاران داستان را گردآوری و تنظیم کرد. در بیان ویژگیها و سلوک روانی و منش انسانی آن زندهیاد باید گفت که شــاید در جهان امروز رفتار و زندگی شخصی اهل قلم، کمتر نگرش و ارزیابی میشود و یا با داوریهایی بر پایهی دروغپراکنی(:شــایعات) و کینه همراه باشــد. درویشیان از زمره چهرادهایی(:اشخاص) است که زندگی بی حاشیهای داشته است. هیچ گاه اهل بدگویی و بدخواهی برای کسی نبود. او در احوالپرسی از دوستانی که بیمار یا گرفتار بودند به ســن و سال کار نداشت و پیش گام بود. در داوریهایش دربارهی کتابها و نوشــتارهایی که میخواند نهایت انصاف را روا میداشــت. درویشــیان بر این بــاور بود که نقــد باید در برگیرندهی نقاط کاستی و قوت باشد و در این راه از کسی باکی نداشت. سخن حق را میگفت و دلیرانه پایش میایستاد. خوانندهی دقیق آثار جوانان و مشوق و راهنمای آنها بود. هیچ گاه برای نامآوری و جایگاهی که در هازمان داشت فخر نمیفروخت و فروتنی در سرشت او بود. پایان سخن اینکه شایسته است تندیس او نهتنها در زادگاهش بلکه در همهی شهرهای ایران و در دانشــگاهها و پایگاههای ادبی بر پا شود تا آیندگان با ارزشهای ژرف آثار او آشناتر شوند. نباید از یاد برد که علی اشرف درویشــیان این کارهای بزرگ را با آرامشی که همسرش، شهناز دارابیان، برای او فراهم کرده بود به انجام و فرجام رساند.

* ادبپژوه، نویسنده و سردبیر مجله بخارا