نبرد پارتیزانی؛ نوآوری پارتی

شیوههای جنگ و گریز ایرانیان

«چون اشکانیان (پارتیان) زخم بر من زنی، بدان هنگام که پروازکنان عقب مینشینی، با چشمان دورشوندهات مرا به خاک میفکنی.» ســرودهای را که در آغاز این نوشــتار خواندیم بخشی از چکامهی ســاموئل باتلر، نویسنده و داستاننویس دورهی ویکتوریایی بریتانیا است که در آن از شیوهی تیراندازی پارتی یاد میشود. اما مگــر پارتیان چگونــه تیراندازانی بودند؟ و در میدان کارزار چه شــیوهای داشــتند که ادب اروپایی تا به امروز نیز آن را فراموشــی نکرده است! پیش از آن نباید از دیده دور داشت که نبردهای چریکی یا همان پارتیزانی روشی ویژه از نبرد با ســپاهیان دشمن است که امروزه به سخنی دربرگیرنــدهی همان شــیوههای جنگهای نامنظم اســت. در جهان امــروز غیرنظامیانی که در زمان جنگ جهانی دوم در کشــورهای اشغالشــده به دست آلمان نازی با اشغالگران میجنگیدند، چنین شــیوهای را پیشهی خود ساخته بودند. اما ریشهی تاریخی این گونه نبردها کجا است؟ و نخســتین بار کدام مردمان با چنین شیوهی چیره دستانهای میجنگیدند؟ «پارتیزان» و گاه «پارتیزن» واژهای فرانســوی اســت که از پیرامون سال 0۹۶1 به چم(:معنی) «جنگجوی نبردهای چریکی» بهرهگیری شده است. این واژه از «پارتم» التین به معنی «روش پارتی» یا همان «سبک جنگی اشکانیان» است که از همان شــیوهی چریکــی و غافلگیری سپاهیان دشــمن در میدان کارزار یاد میکند. در ایــن زمینه نباید فراموش کــرد که یکی از ویژگیهای آیین چنین نبردی در میان اشکانیان «تیرانــدازی پارتی» بود که امــروزه گونهای از روش جنگی اســت که با نام اشکانیان شناخته شده است. ســواران اشــکانی در نبردها سوار بر اســبانی تیزرو وانمود میکردند که ســرگرم واپسکشیدن از جبههی جنگ هستند. سپس با آنکه که اسب را چهارنعل میتاختند، تن خود را به سوی عقب برمیگرداندند تا به سوی دشمنی که آنهــا را دنبال میکرد، تیــر بیندازند. این شیوهی نظامی نیازمند چیرهدستی بسیار سوارکار بود، زیرا هنگامی که سوار به پشت خم میشد تا تیر خود را پرتاب کند با دو دســت خود کمان را گرفته بود و تنها میتوانست با فشار پاهای خود بر تن اسب آن را راهنمایی کند.

در سال ۳5 پیش از مســیح، فرمانروایی روم، کراسوس، با 42 هزار سرباز به مرزهای اشکانی تاخت. در کاره (حران-شــمال میــانرودان) سپهبد ســورنا، فرمانده پارتی، با سپاهی اندک (ده هــزار تن) اما با شــیوهی ویژهی پارتی به رومیان تاخت و یک سوم آنها را تار و مار کرد. تا آنجا که امپراتور و پسرش، فابیوس، در این نبرد کشــته شدند! پسان(:بعدها) در سنای روم این شکســت سهمگین بار دیگر بررسی شد و در آنجا روش ایرانیان در نبرد، جنگ پارتی یا پارتیزانی نام گرفت. در این جنــگ از ترفندهــا و جنگافزارهای تازه بهرهگیری شد. هر ســرباز سوار ایرانی با خود مشــک کوچکی پر از آب داشــت، پس دچار تشنگی نمیشــد. همچنین به پیادگان آب و جنگافزار میرســاندند. سربازان ایرانی یکایــک برپایهی روش گفتهشــده، که برای رومیــان تازگی داشــت، از میدان بیرون میرفتند و میآرامیدند. آنان دارای توانایی تیرانــدازی از پشت سر بودند. پارتیان کمانهای تازهای ساخته بودند که با آنها میتوانســتند پای پیادگان رومی را که با ســپرهای بزرگ در برابر آنان و برای نگهبانی از ســواران دژ درست کرده بودند، به زمیــن بدوزند. ایرانیــان دارای زوبینهــای دوکیگــون بودند که با دســتگاه کامال تازهای تا فاصلــه دور پرتاب میشــد. شمشــیرهای آنان شــکننده نبود. هر یــگان تنها از یک گونــه جنگافزار بهره میگرفــت و همانند رومیان خود را ســنگین نمیکردند. این بود که روم شکســت خورد و هفت لژیون را از دست داد و چهار لژیون دیگر را با کشتههای بسیار بازگرداند. اســواران زبده و ورزیــدهی پارتی به گونهی گروههای کوچک در زمان و مکانی که مایهی غافلگیری دشمن میشد، برقآسا بر دشمن میتاختند و ســپس میگریختند، برتری این شــیوه در آن بود که دشمن غافلگیر میشد، ابتکار عمل را از دســت مــیداد، و در نتیجه تلفات افراد خودی نیز بســیار کم میشــد. همچنین در مــواردی که پارتیزانها را دنبال میکردنــد امکان در دام انداختن دشــمن به د ســت نیروهای خودی فراهم میشــد.دیگــر اینکــهبــه شــوند(:دلیل)پیــدا نبــودن زمان و مکان این تاخت و تازها، ســپاهیان دشمن همواره در آشفتگی روانی به سر میبردند. پژوهشگران، پهلوان ایرانی، سورنا را پایهگزار جنگ پارتیزانــي (جنگ به روش پارتیان) در جهان ميدانند.

نبرد سهمگین حران

یارینامه: زرینکوب. ع، روزگاران ایران (تاریخ ایران)، چاپ ســوم، 1۳80 گیرشمن. ر، ایران از آغاز تا اسالم، ترجمهی محمد معین، نشر علمی و فرهنگی، 1۳74 معین. محمد، فرهنگ معین، دفتر پنجم، امیرکبیر، 1۳80 ولســکی، یوزف، شاهنشاهی اشــکانی، ترجمه مرتضی ثاقبفر، ققنوس، ۳8۳1 کاوه فرخ و غالمرضا کرمیان، ســاختار ارتش اشکانیان، خانهی تاریخ و تصویر ابریشمی،5۹۳1