روزگار ناخوش آسیاب «دوِلنگهی» داراب

بیمهری میراث فرهنگی به یادمانی تاریخی

آسیاب تاریخی 400 سالهی دولِنگهی ُرستاِق داراب در بدترین شرایط نگهداری به سر میبرد و در گوشهای به حال خود رها شده تا آرامآرام به مرگ نزدیکتر شــود. ایــن یادمان ملی به انگیزهی بیتوجهیها از سوی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی واپسین روزهای زیست خود را سپری میکند. به گزارش امرداد، پژوهشــگران و نویسندگان پیشینه و ساخت آســیابهای آبی را وابسته به ایران باستان دانسته و این ســازهها را نوآوری (:اختراع) ایرانیان برمیشمارند. هرچند تاکنون هیچ کدام از آســیابهای آبی باستانی ایران بر جای نمانده و شناســایی نشده و از میان رفته و یا در زیر َخروارها خاک پنهان مانده اســت (به جز سازههای آبی چندکاربری شوشتر)، اما باید بیگمان این ســازههای مهندسی را، که بیانگر هوش و خردمنــدی نیاکان پاک نهادمان بوده، ازآِن ایرانیان دانست و ُچنین سخنانی گزافهگویی و بیراهه نیست. با این همه، آسیابها در روزگار اســالمی زیســت خود را دنبال کرده و یکی از ســازههای ِشگرف و شــگفتاَنگیز مهندسی این دوران هســتند. اما امروزه آسیابها چه از نمونههای آبی و چه بادی در شــرایط نگهداری خوبی به سر نمیبرند و بیشتر آنها ویران شده و یا رو به نابودی هستند. یکی از این آسیابها، که وابسته به روزگار صفویه بوده و ارزش فراوانی نزد کارشناسان و پژوهشگران دارد، آسیاب آبی نامدار به دولِنگه در شهر ُرستاِق داراب در استان پارس (:فارس) اســت که در بدترین شرایط نگهداری و پاسداری به ســر میبرد و روزگار ناخوشی را سپری میکند. بیشتر بخشها و سنگربندیهای (:اســتحکامات) این یادمان ملی در پی گذشت زمان و عوامل طبیعی همانند باد، باران و ... و بدتر از همه رسیدگی نکردن از سوی سرپرست اصلی پاسداری از یادمانهای تاریخی و فرهنگی یعنی ســازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فرو ریخته است. کندوکاوهای غیرمجاز ســودجویان اموال تاریخی بــه بهانهی پوچ و خیالانگیز یافتن گنج در پیرامون این آســیاب آبی، آســیبهای برگشتناپذیری را به آن وارد کرده و الیههای تاریخی و باستانشناسانهی آن را از میان برده است. ســخن درخور نگرش این است که در پروندهی ثبتی این یــادگار تاریخی که در ســال ۴8۳۱ خورشیدی آماده شده است به ضرورت بازسازی و بازآرایــی (:مرمت) و سســت و بیدوام بودن ســازه و پایهها اشاره و از برنامههای آینده برای نگهداری و پاســداری آن نام برده شــده است. اما با گذشــت بیش از 2۱ سال نهتنها هیچگونه بازآرایی و بهسازیای بر روی این آسیاب انجام نشده است، بلکه وضعیت آن نسبت به نگارههای موجود در پروندهی ثبتی بسیار بدتر شده و بیشتر بخشهای آن فرو ریخته است. پرسشی که در این میان به ذهن میآید این است که به راستی انگیزهی ثبــت یادمانهای تاریخی از ســوی سازمان میراث فرهنگی و به کارگیری هزینههای هنگفت و هدر دادن زمان برای آمادهسازی ثبت یک یادمان چیســت؟ مگر نــه اینکه یادمان تاریخی را به ثبت میرســانیم تــا از راه قانون بهتر بتــوان از آن نگهداری و پاســداری کرد و برای ماندگاری آن ردیف بودجه در نظر گرفت و فراهم کرد. آیا گذشت 2۱ سال زمان از ثبت ملی یک یادمان تاریخی برای فراهمســازی بودجه و رسیدگی کردن به آن بســنده (:کافی) نبوده و نیست. ســخن دیگری که باید از آن نام برده شود، نبود تعیین حریم و عرصهی آسیاب دولنگه اســت که از زمان ثبت آن در دستور کار بوده و هنوز و همچنان این یادمان ارزشــمند تاریخی بدون تعیین حریم و عرصه به سر میبرد! اهمیت تعیین حریم و عرصهی این گونه یادمانها بدان روی مهم بوده و باید زودتر پیگیری شــود که بدانیم دور از دسترس مرکز شهرستان و ادارهی میراث فرهنگی و در خطر دستاندازیهای پیاپی افراد نابخرد و ســودجو و مهمتر از همه، نهادها و ارگانهای دولتی اســت. با این همه، سازمان میراث فرهنگی شهرســتان داراب، آسیاب آبی دولنگه را به مانند بیشتر یادمانهای تاریخی و ارزشمند این شهرستان به حال خود رها کرده تا در تیررس سودجویان باشد. یکی از دوســتداران میراث فرهنگی شهرستان داراب کــه به تازگی از آســیاب دولنگه بازدید کرده اســت در همین زمینه بــه امرداد گفت: «شــوربختانه این یادمان ملی که دارای ارزش فراوانی هم است در بدترین شرایط زیست خود به سر میبرد و در گوشهای به حال خود رها شده است. بیشتر بخشهای سازه به ویژه پایههای آن سست و بیدوام شده و در حال فرو ریختن است و اگر سازمان میراث فرهنگی هرچه زودتر به این یادمان ملی رسیدگی نکند و آن را مورد بهسازی و بازآرایی جای ندهد، با آیندهای تاریک و ناروشنی روبهرو خواهد بود.» عیســا فوالدفر در دنبالهی ســخنانش افزود: «آسیاب آبی دولنگه در نزدیکی گورستان بخش رستاق جای گرفته است و یکی از یادمانهای ارزشمند و بیهمتای شهرستان داراب به شمار میآیــد که نگهداری و پاســداری از آن، امری بایســته (:ضروری) است که باید در دستور کار مدیران و سرپرستان میراث فرهنگی جای گیرد. همچنین کندوکاوهای غیرمجاز ســودجویان اموال تاریخی فرهنگی، آسیبهای فراوانی را به این یادمان ملی زده است و جا دارد که سازمان میراث فرهنگی در این زمینه، اندیشــیده و راه چارهای اساسی را در برنامههای پیشروی خود گنجانده و اجرا کند.» به گزارش امرداد، این یادمان تاریخی وابســته به دورهی صفویه بوده و چون آسیاب دیگری در 50 متــری آن جای داشــته که هماینک به گونهی کامل از میان رفته، به آن آســیاب دولنگه میگویند. نوع مالکیت آسیاب دولنگه حقوقی اســت. زیرا در زمینهــای ملی جای گرفتــه و در مالکیت دولــت و منابع طبیعی اســت. از ویژگیهای این یادمان تاریخی فرم مهرازی (:معماری) و نقشهی آن است. مصالح بهکاررفته در آســیاب دولنگه، سنگ الشه با مالت گچ است. این یادمان ملی در شهرستان داراب، بخش رستاق، جادهی رستاق به سوی پشتکوه، سوی راست جاده و یک کیلومتری از جادهی اصلی مشرف به گورستان رستاق جای دارد و با شــماره ی ۴۶۷۴۱ در ۶۱ اســفندماه ۴8۳۱ خورشیدی ثبت ملی شده است و برابر با مادههای 558 تا ۴۶5 قانون مجازات اسالمی هرگونه دستاندازی، کندوکاو غیر مجاز و ... و آسیب و خدشهای به آن، جرم بوده و گناهکار برابر قانون به مجازات خواهد رسید.