جایگاه بانوان ایرانی در ادبیات فارسی
و این نشانهی ارزشی است که ایرانیان بر جایگاه و خرد زن روا میداشتند از این دست شاهان زن هنوز مــواردی چون پوراندخت و آزرمدخت در شاهنامه اســت. همچنین زنانی چون فرنگیس مادر کیخسرو و رودابه همسر زال به خردمندی ستایش شدهاند.
در داســتان هزارویکشــب نیز زنــی به نام شــهرزاد قهرمان اصلی داســتان اســت و با داستان هر شبش جان زنان بسیاری چون خود را از مرگ رهایی میرهاند ولی پس از دورهی باستان شناسهی هویت زنان و مادران در ایران کمکم رنگ میبازد و جایگاه و شناسهی آنها در نهاد خانواده و پرورش فرزند و دلدادگی به همسر تعریف میشود. مولوی در مثنوی معنوی جایگاه زن را ستوده و او را مایهی امید، سرزندگی، پویایی و دلدادگی میداند. او در یک داستان به این حقیقت پرداخته که هر مرد به امید و دلبســتگی زنش به کار و پویایی میپردازد. ســعدی نیز همچون مولوی زن را مایهی امید مردان میداند و در گلســتان حرمت مادر را بسیار ارج و ارزش مینهد. بانوی شــعر پارســی، پروین اعتصامی، نیز در ســرودههای خود به جایگاه و پایگاه مادر نیک مینگــرد و بزرگی مــردان را همــواره وامدار دامان مادران ازخودگذشــته میداند و آنجا که جایگاه ارزش، خودپایی (:اســتقالل) و واالیی زن و مادر نادیده یا فراموش انگاشــته شــده اســت، کســانی چون فروغ فرخزاد همواره با ســرودههای جانسوز خود بر خوارکنندگان زن و مادر میتازد. ســرودههای «دلم برای باغچه میسوزد»، «حلقه» و «عروسک کوکی» بر این درستی گواهی میدهند.
زن در دورهی غزنویان جایگاه چندانی نداشــته است ولی در دورهی تیموریان و صفویان، از نگر (:نظر) هازمانی و اقتصادی، کارهای ارجمندی را انجام داده اســت. با ایــن همه، چون بیهقی فرزانش (:فلسفه) تاریخ را در نظر گرفته و برای او عبرتآموزی و پند گفتن اهمیت داشــته، با دقت بســیار کارهای زنــان روزگارش را آورده اســت. از مواردی که بیهقی بازگو میکند و آن را مایهی سرافرازی زنان میداند دالوری آنها است. تعبیری هم که برای این دالوری میآورد «سخت جگرآور» اســت. او دربارهی دالوری مادر حســنک میگوید: «و مادر حسنک زنی بود سخت جگرآور. چنان شنودم که دو سه ماه از او این حدیث (بر دار کشــیدن حسنک) نهان داشتند. چون بشنید، جزعی نکرد چنانکه زنان کنند. بل که بگریست به درد، چنانکه حاضران از درد وی خون گریستند. پس گفت: بزرگا مردا که این پســرم بود. که پادشاهی چون محمود این جهان به او داد و پادشــاهی چون مســعود آن جهان.»
شهرزاد و داستان هزارویکشب جایگاه زنان در تاریخ بیهقی زنان در سفرنامهی پور بطوطه
زمانی کــه مارکوپولو درگذشــت پوربطوطه سفرش را آغاز کرد. بی آنکه پولی داشته باشد. با این همه، در ســفر به ثروت هنگفتی دست یافت. مصر، سوریه، فلستین، استانبول، ایران، آســیای صغیر، فرارود، هندوســتان و جاهای دیگر را دید. بســیار هم به وضعیت زنان این کشورها دقت داشت و زرقوبرق جهان و زنان را میپسندید. ما از ســفرنامهی پوربطوطه به وضعیت زنــان آن دوره پی میبریم. هنگامی کــه او به ایــران میآید حتا یــک نمونه هم نمیگوید کــه کنیز گرفتــم. در حالی که در کشورهای دیگر بارها این کار را میکند.