کورش برای نخستین بار در جهان به نمایش درآمد
کورشبزرگخستگ یناپذیرگامبرم یدارد دسیس ههایشومآســتیاگبرایازمیان بردنکورش جهانگیر کوثری دربارهی نمایش کورش نوشته پری صابری:
بــا به پایان رســیدن نمایش موزیــکال «الیور توئیســت»، که زمستان سال گذشــته در تاالر وحــدت روی صحنه بود و توانســت همراهان بســیاری را به تاالر بکشاند، نمایش «کوروش» تازهترین آفرینهی (:اثر) نمایشــی پری صابری، کارگردان نامور و پیشکســوت تیاتر کشورمان، نیز از روز 15 فروردینماه ساعت 18:30 در تاالر وحدت روی صحنه رفت و تا اردیبهشتماه 97 ادامه دارد. کورش، پادشــاه بــزرگ هخامنشــی، یکی از چهرادهایی (:شخصیتهایی) است که بسیاری از هنرمندان ســودای ســاخت آفرینهای هنری دربارهی او در ســر داشــتهاند، اما شاید دشواری دراماتیزه کردن رویدادهای تاریخی و باســتانی و نداشــتن آگاهی به زوایــای گوناگون تاریخ هخامنشــی و یا مشــکالت مالی و اجرایی آن شــوندی (:دلیلی) است که در درازنای سالهای گذشــته هیچکدام از کوشــشها برای بازگفتن زندگی کورش هخامنشی به بار ننشیند. پری صابری در تازهترین نمایشنامهی خود با نام «کوروش کبیر» (نگاهی نمایشی-دراماتیک به تاریخ و زندگی اســاطیری کورش کبیر آذرخش نمایــش در 12 پاره) ســرآغاز، تولد افســانهای کورش، جلســهی دادرســی، عزیمت به سوی پارس، تاجگذاری کورش، نبرد با ماد، نبرد لیدیه، جشن ازدواج شــاهانه، مرگ بانو کاساندان، فتح بابل، مرگ قهرمان، مرگ کورش را با نگارشی گیرا پیش چشم خوانندگان نهاده است. در نمایش کورش همخوانان روایت آفرینه را بر دوش دارند و در پردهی نخست خبر میدهند که قرار است به زودی جنگی میان مادها و پارسها روی دهد و لشــکر کورش به لشکریان آستیاگ بتازد و فرمانروایی مادها را به پایان برساند. پردهی نخســت با جنگ پارس و ماد و آغاز فرمانروایی هخامنشیان آغاز میشود.
کــورش بزرگ از درون نگارهی شــیرها بیرون میجهد. ســربازان پارســی از جایجای میدان بازی به او میپیوندند. از ســوی دیگر سربازان ماد به سرکردگی آســتیاگ، پدربزرگ و دشمن کورش، وارد میدان میشــوند و شــیپور جنگ نواخته میشود. کورش مشعلبهدست پا به میدان میگذارد و خستگیناپذیر گام برمیدارد. دو لشکر بهسان دو دریای چین تو گفتی که شد جنبجنبان زمین نه آواز اسبان و گرد سپاه نه خورشید پیدا نه تابنده ماه کورش شمشیربهدســت بر مادها میتازد. ســر آســتیاگ به نشانهی شکســت به زیر میافتد! کورش بــزرگ بنیادگذار دودمان هخامنشــی میشود. مرگ و زادروز کورش، به تاریخ وابسته و در داستانها و افسانهها پیدا و ناپیدا است. هرگز نخواهیم دانست کشورگشای پیروز ایرانزمین از کجا آمد و به کجا رفت. کورش پلنگی نیرومند، هراسانگیز و نیکومنش، ناگهان همانند آذرخشی کممانند، از ژرفنای پهناور آســیای صغیر سر بر آورد. با گردهمایی دشمنان ماد و لیدیه و بابل به رهبری ایران اتحادیهی خللناپذیر آسیای صغیر را تشکیل داد و فرمانروایی هخامنشیان را پدید آورد و کشور ایران را به اوج بزرگی رساند. کورش در دوران فرمانروایی چندین و چندسالهاش خطرات و حوادث بیشماری را پشت سر گذاشت. نخستین دشــمن اصلی او پدربزرگش آستیاگ، پادشاه نیرومند و یکهتاز و یکهکالم، مادها است! آستیاگ با دسیسههای شومی که به کار گرفت تا کورش نوزاد را از میان ببرد ناخواسته زمینهی استورهای تاریخ زندگی کورش بزرگ، شاهشاهان هخامنشی، را فراهم ساخت. همخوانان این نمایشــنامه به استوانهی حقوق بشــر کورش نیز اشاره میکنند که دیرینگی آن به کمابیش شــش سده پیش از میالد مسیح باز میگردد. دبیرهی (:خط) استوانه میخی و زبانش بابلی است. اصلش در دیرینکدهی (:موزه) بریتانیا نگهداری میشود و بدل آن، را که به شش زبان رسمی ترجمه شده اســت، در ساختمان اصلی ســازمان ملل متحد در نیویورک نگه میدارند. استوانهی کورش برای نخستین بار فرنام (:لقب) اســتوانهی حقوق بشــر را ازآن خــود میکند. استوانهای که کهنترین ســند نوشتاری تاریخ است؛ سندی بر پایهی دادگستری و حقوق بشر. هنگامی که پادشاهان آشور در سنگنوشتههای خود از بریدن ســر صدها تن، سوزاندن دربندها (:اســرا) و درآوردن چشمها ســخن گفتهاند در استوانهی کورش نه فرمانی به تاراج داده میشود و نه از کشتن، سوزاندن و سربریدن خبری است. سخن از ساختن جهان، رهایی از بندگی، برابری، داد و گرامیداشــت باورهــا و آیینهای مردمان، گرامیداشت شیوهی زندگی مردمان در سراسر این جهان و در یککالم ســخن از دلدادگی، مهر و شادمانی است.
کورش در پارهی نخســت نمایشنامه میگوید: «منم کوروش، شــاه شاهان، شــاه بزرگ، که به فرمان اهورامزدا به پادشــاهی رسیدم، در 32 سالگی به پیشوایی پارسیان برگزیده شدم. خدای یگانه به من مشروعیت عطا فرمود و تا مرزهای ایران را بینهایت گسترش دهم. کشوری سربلند، قدرتمند، با ایمان، درســت و شــاد و پرافتخار بسازم. انسانها از گوشــت و استخوان خدایان ســاخته شــدهاند و من یاور یقین و عدالتم و به زندگی عشــق میورزم. نشاط، زیبایی، درستی، انساندوســتی و ایمان به خدای یگانه مرام من است. همهی قدرتها و بلندیها از سایهی خدای یگانه اســت که نیرو میبخشد، دادگران را یاری میکند، راســتی را در برابر دروغ قرار میدهد. از سرزمین نیک و پربرکت ایران و مردم مهرورزش پاسداری میکند و من به فرمان خدای یگانه با ملت بزرگ ایران با خرمی و شادی خواهم زیست. شادمانی ملت ایران شادمانی من است.» پارهی 12 نمایشــنامه، که مــرگ کورش نام دارد، چنین روایت شــده است: «کوروش: منم کوروش، شاه جهان، شاه بزرگ، شاه دادگر، شاه بابل، شاه اکد و شاه سومر ... شاه چهارگوشهی جهان! بدون جنگ و پیکار وارد بابل شــدم. در بارگاه پادشاهان بابل بر تخت شهریاری نشستم. مزدا خــدای بزرگ ... به من که ستایشــگر او هستم ... برکت و مهربانی ارزانی داشت! همهی پادشــاهان آشــوری و همهی چادرنشینان مرا خراجگزارنــد و در بابــل روی پاهایم افتادهاند. اینک که به یاری مزدا تاج سلطنت ایران، ماد، بابل، اکد و کشورهای چهارگوشهی جهان را به سر گذاشــتهام اعالم میکنم: تا روزی که زنده هستم و مزدا توفیق ســلطنت را بر من ارزانی بدارد ... دین و آیین و رسوم ملتهایی را که من پادشــاه آنها هستم ... محترم بشمارم! حکام و زیردستان من به دین و آیین و رسوم ملتهایی که من پادشاه آنها هستم احترام میگذارند. هر ملتی آزاد است که مرا به سلطنت خود قبول کند ... یا نکند ... هرگاه نخواهد مرا پادشاه خود بداند، من برای سلطنت بر آن ملت مبادرت به جنگ نخواهم کرد ... »! پری صابری درباره نمایــش کورش میگوید: «کورش نمایشــی اســت که از تولد تا مرگ کــورش را در 12 پرده روایت میکند. در تاریخ همــواره روایتهای گوناگــون و ضدونقیضی دربارهی کورش وجود داشته است، از کتابهای تاریخــی تا متــون مقدس دربــارهی کورش چیزهای گوناگونی گفتهاند.» وی دربارهی اینکه چه متنهایی مبنای آفرینش دراماتیــک او از زندگی کورش بودهاند میگوید: «نمایشنامهی کورش محصول سالها پژوهش است و برای نوشتن نمایشنامه همهی متنهای تاریخی موجــود دربارهی کــورش را خواندهام. نمایش کورش مثل کارهای دیگری که به روی صحنه بردهام اثری پربازیگر است و 40 شخصیت در این نمایش به ایفای نقش پرداختهاند.» جهانگیر کوثری، تهیهکننــدهی تیاتر کورش، دربارهی این نمایش میگوید: «نمایش کورش، نخســتین اثری اســت که در جهان دربارهی کورش روی صحنه میرود و محصول سالها تحقیق بانــو صابری دربارهی کورش اســت. طراحی دکور نیز به عهدهی خسرو خورشیدی، طراح دکور پیشکسوت ســینما و تیاتر ایران، است. ایشــان با دقت بســیار همهی دکورها را ســاخته اســت. میدانید که آنچه از دورهی هخامنشی به جا مانده است مثل تخت جمشید و ... همه مربوط به دورهی پادشــاهان پس از کورش اســت و از دورهی کورش چیزی به جا نمانده اســت. طراحی دکورهای آن دوره بسیار دشوار اســت که استاد خورشــیدی با استادی همهی این دکورها را ساخته است.»
شادمانیملتایرانشادمانیمناست نمایشــنام هی کورش محصول ســا لها پژوهشپریصابری نگاهیبهآثارارزشمندپی شکسوتتیاتر ایران
پری صابری، کارگردان تیاتر، نمایشنامهنویس و نویسندهی رمان، در سال 1311 خورشیدی در کرمان زاده شــد. پس از پایان دورهی متوسطه برای ادامهی تحصیــل به پاریس رفت پس از پایان تحصیالتش در رشــتهی ســینما و تیاتر بــه ایران بازگشــت. صابری از همــان دوران بــه دراماتیزه کردن داســتانها، اســتورهها و چهرادهای تاریخی ایران دلبسته بود. بر پایهی همین دلبســتگی بود که در دوران دانشجویی فیلمی کوتاه دربارهی یکی از سرودههای خیام ســاخت. این فیلم در ســال 1954 میالدی به عنوان بهترین فیلم دانشــجویی در فرانســه برگزیده شــد. از آغاز بازگشت به ایران کنش (:فعالیــت) در زمینهی تیاتر را آغــاز کرد. این هنرمند نامآشــنا در دوران طوالنی کنشش در زمینهی هنر، آفرینهها و اقدامات ارزشمندی از جمله ایجاد گروه تیاتر پــازارگاد و بنیاد نهادن تاالر مولوی را به نام خــود ثبت کرد. صابری نشــان لژیون دونور فرانســه را در سال 2004 میالدی دریافت کرد. صابری نگارش نمایشنامهی «من از کجا، عشق از کجا» دربارهی زندگی فروغ فرخزاد، «من به باغ عرفان» دربارهی زندگی ســهراب سپهری، «هفت شهر عشق» با الهام از عطار نیشابوری، بیژن و منیژه، رستم و سهراب، «شمس پرنده» دربارهی دیدار شــمس تبریزی و مولوی، «رند خلوتنشــین» دربارهی حافظ، یوسف و زلیخا، سوگ سیاوش، لیلی و مجنون، هفتخان رستم، رستم و اسفندیار و باغ دلگشا را در کارنامه دارد. در نمایش کورش به نویســندگی و کارگردانی پری صابــری و تهیهکنندگی جهانگیر کوثری، بازیگرانی همچون آرش آصفی، محسن حسینی، عاطفــه رضوی، بهنــاز نازی، الهــام دهقانی، سروش کریمینژاد، کامبیز امینی، شهرام نجاتی، امیرحســین مژده، تهمینه شهمیرنوری، مهرداد آبجار، مجید فاطمی، حمیدرضــا خلیلی، بهادر فاضل و شقایق پورعلی بازی میکنند. در این آفرینهی نمایشــی نــادر رجبپور، طراح حرکت، خسرو خورشیدی، طراح صحنه و لباس و ثمین سالک، طراح گریم با صابری همکاری میکنند. همچنین سیامک کالنتری، آهنگساز و حمیدرضا ترکاشوند با نام خواننده در این نمایش باشندههستند. بهــادر فاضل، ســروش کریمی نــژاد، مهرداد آبجار، ســعید اسفندیاری، محمود فیضی، مجید فاطمی، ســعید نوعی، مهدی باقری، ســامان توحیدی، محمدامین پازوکی، حمیدرضا برزگر، نوید دوســتی، زهره آقالو، رامک فرخجســته، شقایق پورعلی، جانان آراسته، جیران باریکانی، پریچهــر باقری، فاطمه قــادری نجف آبادی و آیدا امیرعصامی نیز هموند (:عضو) گروه حرکت نمایش کورش هستند. دیگر دســتاندرکاران این نمایــش عبارتند از منصــوره علی یــاری، دســتیار اول کارگردان، رامین بهادری، ویدیوآرت، احســان نقابت، طراح پوستر و بروشور، مریم شیرینلو، پوستر خارجی، شهابالدین عادل عکس، سمانه حسینی، دستیار لباس، مجتبی جمشــیدی، مدیــر صحنه، تارا کریمایی، هماهنگی موسیقی، امیرحسین باباییان، ساخت دکور، محسن گهرشناس، مدیر تدارکات و نشاط پورفراهانی مدیر تولید.