هـور در آتـش

باز هــم خطــری در کمین اســت. میراثی دیگر جــان میدهد، گروهی برای رهاییاش میکوشند و گروهی بینندهاند. دودی کــه خوزســتان را فراگرفته اســت از دشــت آزادگان میآید، جایی که مرز ایران و عراق اســت. مرزی که با رودخانهای از میان تاالب میگذرد. دود، دود ســوختن نیزارهای خشکشدهی بخشی از تاالب در عراق است؛ آتش گرفته و میسوزد، این تنها نیزار نیست که میســوزد با خودش بخشی از فرهنگ و زندگی یک سرزمین را میسوزاند. تاالب بزرگ هویزه، هورالهویزه یا هورالعظیم نام تاالب بســیار بزرگی است مشترک میان ایران و عراق با گستردگی 118 هزار هکتار که دو سوم آن در عراق و یک سوم آن در ایران در استان خوزستان است. این تاالب از رود کرخه و ارونــد آب میگیرد که هــم اکنون به خاطر کمآبی و خشکسالی رو به نابودی میرود. پیــش از جنگ ایــران و عــراق مردمی که در کنــار این تــاالب میزیســتند از آبزیان و همچنیــن نیزارها و صنایع دســتی درآمد داشتند که پس از جنگ و کوشش عراق برای خشــکاندن تاالب این فرهنگ رو به نابودی مــیرود. میــان ســالهای 1362 تا 1364 خورشیدی دولت صدام حسین کوشید تا این تاالب را خشــک کند، چــون گمان میکرد گروههای مســلحی در آنجا زندگی میکنند. پس از خشک شــدن این منطقه مردمان آن به شــهرها، و گروهی نیز به ایران کوچیدند. تا ســال 1382 و برافتادن (:سقوط) صدام که آب دوباره به این منطقه باز شد، بیشتر از نود درصد تاالب خشک شده بود. پس از آن، ساختوساز پتروشیمیها و برداشت ذخایر نفتی نیــز در از میان بردن این تاالب بیتاثیر نبوده است. کمآبی و خشکسالی نیز از ورود آب کرخــه و اروند به تاالب کاســته اســت و اکنون تاالبی نیمهجان برجای است که هرچند وقت یکبار نیزارهای خشکش در آتش میسوزد و دودش در چشمان مردمانی مــیرود که دیدهشــان از جنــگ و خمپاره پرخون است. خشک شــدن هورالهویزه چه در ایران و چه در عراق میزان پدیداری توفانهای ریزگردی را افزایش داده اســت و باعث شــده استان خوزســتان با گرد و خاکهایی چندین برابر استاندارد روبهرو شود. هنگامیکــه ایــن آتشســوزی آغاز شــد، محیطزیســت ایران گمان میکــرد اگر این آتش به سوی ایران بیاید، به آبهای «تاالب هورالهویزه» از ســوی ایــران برمیخورد و خاموش میشود و برخی نیز گمان نمیکردند آتش بــه ایران برســد، اما پــس از 11 روز آتش به ایران رســید و هر بار که شــعلهور میشد نزدیک ســه تا چهار ساعت در تاالب میسوخت و میسوزاند، میزان دمای آب باال رفت و در پایان پوســت گاومیشهایی را که برای خنک شدن درون آب رفته بودند، کند. اکنون وضعیت تاالب بحرانی اســت، شبها بوی دود مردم منطقــه را میآزارد، این بو تا ماهشهر هم رسیده و مردم سوسنگرد و هویزه را هم راهی بیمارستان کرده است. نگاهی به پیشــینه و توانمندیهای این تاالب و ســنجش آن با وضعیت کنونی نشان خواهد داد که چه سرمایهی ارزشمندی در خطر است. هورالهویزه زیســتگاه بســیاری از گیاهان و جانوران اســت. یکی از پســتانداران نامدار کنارزی تاالب گاومیش است که به گونهی اهلی زندگی میکنند و بیشــتر زمان خود را در بخشهای ساحلی هور میگذراند از دیگر پستانداران هور میتوان به گراز، سگ آبی و خفاش اشاره کرد. ماهیهایی که در هورالهویزه زندگی میکنند 12 گونه هســتند: بنی، عنزه، گطان، حمری، شلج، آمور، برزم، بیاح و کپور نقرهای. بر پایهی گزارش سازمان محیطزیست ایران در 16 خــورداد 13۹6 نزدیــک به ۰8 درصد هورالهویزه زندهســازی (:احیا) شــده بود، اما اکنــون از بخش ایرانی تــاالب که 64 هزار و ۰۰1 هکتار اســت ۹2 هــزار هکتار برجای مانده یعنی نزدیک به 54 درصد گســتردگی این تاالب از میان رفته است. هورالهویــزه پیش از جنــگ 12 هزار فرصت کاری بــرای مردم ســاکن در بخش ایرانی آن فراهم کرده بود و مــردم با کارهایی همچون ماهیگیری، گاومیشداری، نیبری، صید طیور و حصیربافی چرخهای کوچک اقتصاد و خانوادهی گرم خود را میگذراندند، اما اکنون جوانان منطقه بیبهره از آن به نگهبانی و کارهای پیشپاافتاده در کمپهای میدان نفتــی آزادگان دلخوش کردهاند که البته آن هم به گونهی دادمندانهای میان آنها بخش نشده است. هماکنون نزدیک به یک ماه است که استان خوزستان با مشــکالت برآمده از آتشسوزی هورالهویــزه دســتوپنجه نــرم میکند که مشــکالت برآمده از آن بــه خاطر همکاری نکردن کشور عراق با کشور ایران است. بخش ایرانی هورالهویزه هماکنون ۰8 درصد آب دارد، امــا آب در بخش عراقی این تاالب بسیار کمتر است. اســتاندار خوزستان گفت: باید از راه زمینی آتشسوزی در بخش عراقی تاالب هورالهویزه را مهار کرد. این منطقه چه در زمان جنگ و چه پس از آن دســتخوش نامالیمات هازمانی (:اجتماعی)، سیاســی و فرهنگــی شــده اســت و اینک نفسهای زیســتبوم آن نیز به شماره افتاده است. نفسهایی که به آتش و دود عادت دارد و اکنون کمآبی را هم باید تاب بیاورند...