پاسارگاد رازهای خود را گشود
کشف تکهسنگی از انسان بالدار
تکهســنگی که درگذشــتههای ناروشــن از ســنگنگارهی انســان بالدار در مجموعهی جهانی پاســارگاد جدا شــده بود، به تازگی در بررسیهای کارشناســان پیدا شده است و به گفتهی فرنشین (:مدیر) پایگاه جهانی پاسارگاد این تکهســنگ وابســته بــه نگارکند (:نقش برجستهی) انسان بالدار است. شــاید یکی از برجســتهترین و ارزشمندترین نگارکندهــای هخامنشــی، در میراث جهانی پاسارگاد نقش انسان بالدار باشد که برخی آن را به کورش، بنیادگذار شاهنشاهی هخامنشی نسبت میدهندکه این دیدگاه آوازهای بلند در ایران یافته است. این نگارکند درکاخی به نام دروازه و بر ِجرِزســنگِی درگاه شماِل باختری (:غربی) آن کنده شــده و کاملترین شــکل و نگارهای (:نقش) اســت که در پاســارگاد بر جای مانده و بســیار نامدار اســت. به همین انگیزه ارنست امیل هرتسفلد، باستانشناس و ایرانشــناس آلمانی، این کاخ را کاخ نقشدار و یا دروازهی سنگنگارهدار (استروناخ) نامیده اســت. همچنین انســان بالدار تنها نگارکند سالمی است که در پاسارگاد بر جای مانده و از دیدگاه تاریخی و پژوهشهای باستانشناسی ارزش بســیار فراوانی دارد و نزد کارشناسان، پژوهشــگران و کنشــگران میراثفرهنگی جایگاه ویژهای دارد. از ســویی، تاکنون هیچ ســنگنگاره، تندیس و شــکلی از کورش در پاسارگاد یافته نشده است. از همین روی، برخی آن را به کورش نسبت میدهند. نگارهی انسان بالدار ارزش ویژهای نزد همهی دوســتداران تاریخ و فرهنگ ایرانی دارد.
تکهسنگ یافتهشده، پایانی بر پندارهای ناروا
اما ارزش تکهسنگ یافتهشــده درکاخ دروازه که کارشناسان آن را بخشی از نگارکند انسان بالدار میدانند در چیست و چه دستاوردی دارد. شاید در نگاه نخست تکهسنگ پیداشده ارزش چندانی نداشته باشد یا همانند دیگر سنگهای تاریخی کاخها و دیگر بخشها باشد. با یافتن این تکهسنگ تاریخی، کارشناسان به این باور رسیدهاند که بیگمان سنگنبشتهای (:کتیبه) باالی سر نگارکند انسان بالدار بوده و دیدگاه برخی از پژوهشــگران و نویسندگان باختری (:غربی) که کهن بودن سنگنبشــته در این نگارکنــد را رد و یا پندارینه میدانســتند، رد کرده و رازهای نهفته در دل تاریخ هخامنشیان آشکار شده است. در همین زمینه، دکتر حمید فدایی، فرنشــین پایگاه جهانی پاسارگاد، به امرداد گفت: «یافته شدن این تکهسنگ و بررسیهای انجامشده، بــه ما این کمک را کرده کــه بتوانیم امروز با اطمینــان بگوییم سنگنبشــتهای در باالی نگارکنــد بــوده کــه در گذشــتههای دور و ناروشــن از میان رفته، آسیب دیده و یا ربوده شده است. هرچند هنوز هم امیدواریم همانند این تکهســنگ در میان جرزی یا زیرخاک و گوشــهای پنهان باشــد و روزی پیدا شود تا رازهای نهفته در این نگارکند برایمان آشکارتر شــود و بر دیدگاههای پندارینــه پایان دهیم. زیرا برخی نقاشــیهای برجــای مانده از این نگارکند را که در گذشــته سنگنبشته داشته، پندار آفرینندگان آن دانســته و یا نمونهای از نبشــتههای دیگر کاخها هماننــد کاخ بارعام دانستهاند که با پیدا شــدن این تکهسنگ به همهی باورهای نادرســت دربارهی آن پایان دادیم. این تکهســنگ که ۰۷ تا ۰۸ سانتیمتر بلندا (:ارتفاع) دارد وابســته به گوشهی سمت راست باالی نگارکند است که در ارزیابیها به آن دست یافتیم. با یافتن این تکهسنگ نهتنها اکنــون میتوانیم بلندای نگارکنــد را برآورد (:محاســبه) کنیم، بلکه دادهها نشان میدهد که بیگمان باالی ســر انســان بالدار سنگ نبشته داشته است. هرچند تکهسنگ یافتهشده هیچگونه نوشــتهای ندارد و تراش ســادهای داشته است ولی با جانمایی آن بر روی نگارکند و بررســیهای انجامشده، بیگمان باالی این تکهســنگ یا بهتر اســت بگوییم باالی سر انسان بالدار سنگنبشتهای بوده است و همین یافته ارزشمندترین دستاورد برای پژوهشهای تاریخی بر روی این نگارکند اســت. زیرا تنها کاخی که ما بلندای جرز درگاه آن را نداشتهایم، همین کاخ دروازه بود که خوشــبختانه به آن نیز دست یافتیم. از سویی، دیگر تکسنگهای تاریخی پیرامون این یادمان را کنترل و ارزیابی کردیم و دانســتیم که وابسته به انسان بالدار نیســت و با آن تکهسنگ یافتهشده همخوانی نداشــته و جور نیســت. همچنین این یافته از دیــدگاه موضوع حفاظت از یادمانها بســیار ارزشــمند اســت و در امر مرمت آن، نقش به سزایی دارد».
بررسیها و مرمت انســان بالدار دنباله دارد
فرنشــین پایگاه جهانی پاســارگاد در بخش دیگری از ســخنانش دربارهی پاســداری و بازآرایی انســان بالدار گفت: «از چند ســال پیش با یک گــروه ایتالیایی تفاهمنامهای در زمینهی بازآرایی کاخها و ســازههای باستانی
پاســارگاد امضا کردهایم و از دو ســال پیش کار بر روی انســان بالدار آغاز شده است. بر همین پایه امســال نیز، بِهسازی و بازآراییها با گروه ایتالیایی دنبال شد و نزدیک یک ماه پیش بود که به ســنگی که بخشی از آن در زیر خــاک در کاخ دروازه بود، برخورد کردیم و با ارزیابیها و بررســیها دریافتیم که این تکهسنگ، وابســته به نگارکند انسان بالدار اســت. همچنین کار نگاهــداری و بازآرایی انسان بالدار در سالهای آینده دنبال خواهد شــد و امروز میتوانیم با استواری بگوییم که این نگارکند به درســتی پاســداری میشود. هرچند، این یادمانها همیشــه باید نگهداری و حفاظت شــوند و بر روی آنها کار شود. در آینده نیز، برآنیم تا پوششــی زیبنده یا همان ســقف بر باالی انسان بالدار بر پا کنیم تا از بارانهای کج و برف و باد در پناه باشــد و به آن گزندی نرسد».
ارزیابــی برای چســباندن تکهســنگ یافتهشده
فدایی کــه دکترای مرمت آثــار تاریخی دارد در دنبالهی ســخنانش دربارهی تکهســنگ یافتهشده در کاخ دروازه به امرداد گفت: «باید پیش از برپایی پوشــش ســقف بر باالی سر انســان بالدار ارزیابی و بررسی کرده و ببینیم آیا میتوان تکهســنگ یافته شــده را بر جای پیشین خود چســباند و آیا این کار به نگارکند آسیبی نمیرساند؟ پس از بررسی و ارزیابی باید تصمیم بهتری برای آن گرفته شود».
بازدید جهانگردان از انســان بالدار و سرنوشت تلخ سنگ نبشتهی آن
در باالی ســر نگارکند انســان بالدار به سه زبان و با چهار رج (:ســطر) سنگنبشتهای با دبیرهی (:خط) میخی پارســی باســتان در دو رج و به هم چســبیده به ایالمی و بابلی وجود داشته است. از جهانگردان اروپایی رابرت کر پورتر (۸۱۸۱میالدی) و چارلز تکسیه وکوست (نزدیک ۰4۸۱میالدی) آن را بازگو و نقاشــی کردهاند. واپسین شکل انسان بالدار به همراه سنگنبشته در ســال ۱6۸۱ میالدی از سوی جان اِِشــر ارایه شــده اســت اما در نخستین نگارهای که «شتولتسه» به سال 4۷۸۱میالدی از آن گرفته است، دیگر بخش سنگنبشتهدار دیده نمیشود و روشن اســت که این تکه را میان ســالهای ۱6۸۱ تا 4۷۸۱میالدی کنده و یا بردهاند! بر روی این نگارکند چنین نوشته شده است: «من کورش [ام]، شاه هخامنشی» امید است روزی این تکهسنگ در دیوار خانهی خانی، بومی یا باغی یــا زیر خاک در نزدیکی پاسارگاد پیدا شود.