ورزنه، سپیدترین شهر ایران در دل کویر

پوشش زنان ورزنه ریشه در فرهنگ ایران باستان دارد

در دل کویــر با آن روحیهی گرم و خشــک طبیعت چیزی که انتظــار میرود هوای داغ اســت و نخل و یا دســتکم رملهای شنی با خانههــای کاهگلی! اما یک موضوع ورزنه را ویژه کرده اســت و به همین شوند (:دلیل) گردشــگران از همه جای کشــور و جهان به ورزنه میآینــد. کویر ورزنه روســتای زنان سپیدپوش ایران است؛ این روستا در نزدیکی اســتان اصفهان جای دارد و گونهی پوشش متفاوت زنان تا اندازهای گیرایی دارد که ثبت ملی شده است. ســالها پیش بود گروهی از گردشــگران به کویر وزرنه سفر کردند یکی از آنهــا میگفت نخســتین تصویری که از کویر ورزنه نمایان است چادر سپید زنان این شهر کویری اســت. زنان ورزنه بیچونوچرا سپید میپوشــند و این نکته مایهی توجه هر پژوهشگر و گردشگری است. گمانهزنیهــا نشــاندهندهی آن اســت که پوشــش چادر ســپید در میان زنــان ورزنه دیرینگی بســیاری دارد، اما تاکنون کســی نتوانســته اســت در این باره دیدگاه دقیقی ارایه دهد. در ورزنه کسی نمیداند که از چند ســال یا از چند نســل پیش زنان چادر سپید بر ســر میکردند. بســیاری از آنها، همین زنان سپیدپوش، حتا نمیدانند که چرا مادرها و مادربزرگهایشــان را از هنگامی که دیده و شــناختهاند چادر سپید بر ســر داشتند، در خانههایشان، در کوچه و خیابان هنگامی که برای نماز به مســجد کوچک شــهر میروند و در همــهی احوال زندگی روزمــره. چرا و چگونه چادر سپید بخشی از زندگی، بخشی از شناسه (:هویت) و بخشی از فرهنگ مردمان ورزنهای شد؟ خودشان میگویند: «چرا ندارد! این سنت است، سنت!» دیدگاه دکتر سیروس شفق، نویسندهی کتاب جغرافیای اصفهان در این باره چنین اســت: «زنان ورزنه بدون اســتثنا چادر سپید به سر میکنند که معرف گرمای شــدید تابســتانی اســت. باور برخی بر این اســت که چون از زمانهای گذشــته ورزنه محل کشاورزی و کشــت محصوالتی همچون پنبه بوده است، امکان تهیهی چادر ســپید از نخ آن به آسانی میســر بوده اســت، بنابراین برخی مهمترین دلیل پوشــش چادر ســپید را به دلیل عوامل کشــاورزی میدانند چراکه مردم این گستره کشاورز بوده و پنبه کشــت میکنند و از نخ آن چــادر میبافند، اما ایــن دلیل به تنهایی نمیتوانــد قانعکننده باشــد، بایــد کمی به گذشتههای دور ســفر کرد که چرا مردم این منطقه از زن و دختر چادر سپید میپوشند.» در دیدگاه دیگری پیرامون شوند پوشش سپید زنان ورزنه چنین آمده اســت که چون ورزنه در گذشته ســرزمین موبدان بوده است، این آیین بنا به دیدگاه برخی نویسندگان از رسوم آنان است، چراکه موبدان زرتشتی پوششی از پنبه میپوشیدند و نوار سپندی (:مقدسی) در آیینهای دینی به گــردن میآویختند که از جنس پنبه بوده است. این گمانهزنی میتواند به شــوند پوشش ســپید زنان ورزنه نزدیک باشــد، چراکه ورزنه روســتایی است که در فاصلهی میان اصفهان و یزد جای دارد. کاوشهای باستانشناســی در ورزنه نشــان میدهد که دیرینگی این شهر تا هزارهی سوم پیش از میالد میرســد و با توجه به اینکه در دینهای پیش از اسالم بهویژه در دین زرتشت بر رنگ سپید بسیار پافشاری میشده میتوان چادر ســپیدها را به گونــهای بازماندگانی از آیینهای دینی باستانی ایران دانست. اما در میان هیاهوی رنگ سپید چادرهای زنان، دوک نخریسی هم هنوز در کوچهپسکوچههای ورزنــه و در خانههــای آنها دیده میشــود. گویی ســپید، رنگ ورزنه است. نهتنها رنگ چادر زنها، دورتادور این شــهر پر اســت از زمینهایی که انگار دستهایی ناشیانه روی آنها رنگ سپید پاشیده است. ورزنهایها در ایــن زمینها پنبه کاشــتهاند و زنها پنبهی همین کشتزارها را به جان دوکها میکشند و پنبهها را میریســند تا نخ شوند و نخها را میبافند و میبافند و میبافند ... پارچهبافی از دیرباز پیشهی خانگی بسیاری از زنان ورزنه بوده است، اما امروزه در این شهر کوچک که خاوریترین (:شــرقیترین) شهر اســتان اصفهان است، تنها شــمار اندکی از مردم در این پیشه ماندهاند که هنوز پارچهها را به شــیوهی سراسر سنتی و با بهرهگیری از همیــن «کارگاه» میبافند و در دیگر خانهها کارگاههــای پارچهبافی یا بــه انبارها تبعید شــدند یا در حیاط خانهها زیر آفتاب تند کویر تنها ماندهانــد. با همهی اینها آیین بافندگی در کارگاههایــی که از دســتگاههای جدیدتر بهره میبرند، همچنان ادامه دارد اما کســی نمیداند که تا چند ســال دیگر دستگاههای ســنتی پارچهبافی در ورزنه برپا است، بهویژه آنان که ادامهدهندهی این سنت هستند. ورزنه روستایی پر از شگفتی است که با سفر به آن انگار در جهان دیگری گام گذاشتهایم. مردمی آرام که پیشــهی آنها کشاورزی و دامداری اســت، اما اکنــون گویا دیگر رنگ سپید هم در این شــهر رو به کمرنگ شدن است و زنان چادر سیاه هم در میان زنان دیده میشــود که این دگرگونی فرهنگی و روبهرو شــدن با فرهنگ شهرنشــینی است و بیشتر زنان ســالخورده هستند که سپید میپوشند. در گزارشی خواندم ورزنه به شهر سیاه و سپید تبدیل شده است که شاید گردشگران و تعامل مردم با دیگر شهرها شوندی بر این دگرگونی فرهنگی باشد.