نگاهی به دستهبندی ردههای جامعهی مانوی

دینی که به کوشــشهای مانی و پیروان او در سدهی سوم میالدی بنیاد گذاشته شد، با شتاب بسیاری گســترش یافت و در ســرزمینهای گوناگونی، پیروانی از مردان گوناگون پیدا کرد. جامعهای که بر پایهی کیش مانی پدیدار شــده بود، از پنج رده برپا گشــته بود، که برابر با پنج نمود (تجلی) خداوند بود. نخست 12 تن آموزگار که به زبان پهلــوی، آنها را «فریســتگان» میخواندند. ردهی دوم از شــمار 72 تن اسقف (به پهلوی اسپســگان) برپا گشته بود. رده سوم از 360 تن مهسته (به پهلوی مهستگان)، ردهی چهارم وزیدگان و ردهی پنجم، نیوشاگان یا به گفتهی تاریخنگاران عرب، «سماعون» بودند. به ویژه در متون و نوشتههای مانوی، از دو ردهی وزیدگان و نیوشــاگان بسیار سخن رفته است. هرچند در میان رتبههای نخســت تا چهارم و گاهی در میان نیوشــاگان، گروههایی دیگر نیز بودند که برای نمونه میتوان از «خروشخوانان/ خروهخوانــان» یــا «یزدامــذان»، «دبیران»، ََ «نگارگران»، «نبیگانگران»، «مهرســرایان»، ََ «آْفرینَسران»، «گواگان/گواهان»، «نغوشاگان برگزیده» یاد کرد. نیوشــاگان تودهی مردمان جامعه مانوی بودند که برپایهی رفتارها و وظایف خود، از گروه وزیدگان جدا میشدند. نوشتهها و متونی که ریشهی آنها را به مانی پیوند میدهند، گواه برخی پیغامها و فرمایشهای مانی به گروههای وزیدگان و نیوشاگان هستند، همانند فرمایشهای مانی به گروه وزیدگان، «راستی و پرهیز از دروغ» و «فقر فرخنده» اســت. گروه وزیدگان به راستی گروهی بودند که آموزهها و رفتارهای ربانی و ستایشهای توانفرسایی بر دوش داشــتند و گروه نیوشاگان کسانی بودند که تاب این آموزهها و انجام آنها را نداشــتند. وزیدگان نبایستی پیشهای میگزیدند که شوند (:سبب) زیان به نور نهفته در ماده میشد. یا این که خوردن گوشت و آزار رسانیدن به نوری که در گیاهان پنهان بود، رفتاری ناروا شمرده میشد. وزیدگان نمیبایســت بیش از خوراک یک روز و جامهی یک ســال، از مال دنیا بهرهای داشته باشند. نیوشاگان از این رفتارها و آیینها برکنار بودند، اما زندگانی و پیشهی آنها به گونهای در خدمت به گروه وزیدگان بود. همچنین مانویها چهار نماز روزانه داشــتند که دو بار در روز رو به خورشید و دو بار در شب رو به ماه خوانده میشد.

آنها میبایست با آب مســح میکردند. برای مانویها روزه نیز وجود داشــت، به گونهای که مانســتانهای مانوی پنج تاالر داشت که یک تاالر وابسته به روزهداران و دعاهای ایشان بود. از جهــت آداب و نگاه به طبیعت، کیش مانوی آزار جانداران، خاموش نمودن و آلودن آتش، نابود کردن گیاهان و آلودن آب را ناپسند میشمرد. مانی باور داشت که هستی بر بنیان روشنایی و تاریکی است و از همین رو است که دو بن نیکی و بدی وجود دارد. همچنین پیروان این آیین باور داشتند که سرانجام روشنایی و نیکی است که چیره خواهد شد و همه جا را فرا خواهد گرفت.

یارینامهها: -ایران در زمان ساسانیان: آرتور کریستن سن آموزگارتاریخ ادبیات ایران پیش از اســالم: دکتر احمد تفضلی و دکتر ژاله کوبمانی و آموزههای او: مهشید میرفخرایی و فرشته روشنی -تاریخ مردم ایران: عبدالحسین زرین