همسایه در کمین زعفـران
آرام میشــکفد با رقص نســیم ســحرگاه و نوازش آرام خورشــید، در آغوش سپیدهدم. چتر گلبرگهای رنگینش باز میشــود و با همهی نازکی و نرمی به سرسختی کویر لبخند میزند و با گشــادهدلی مهر را به مردمان گشادهدست سرزمینش پیشکش میکند. این گنج ارزشمند ولی همچون بســیاری دیگر از داشتههای این سرزمین در گمنامی و بینشانی از میهن خویش دور میشود تا با نامی و نشانی دیگر زینتبخش سفرهها باشد. زرپرانی که میتواند با نام و نشان سرزمین خود فرستادهی مهر و آشتی باشد چگونه اســت که اینگونه با بیمهری روبهرو میشود. آیا هیچ ارادهای از ســوی دولتمردان نیســت تا داشــتههای طبیعی، تاریخــی و فرهنگی این سرزمین را آنگونه که شایسته است ارج بشناسند و به شکوفایی اقتصاد این خاک زرخیز بکوشند! نزدیک به 0۹ درصد زعفران جهان در ایران تولید میشود ولی این فراوردهی زرگون سهم شایستهای در بازارهای جهانی ندارد، از دیگر ســو پیشکش کردن پیازچههای زعفران به کشور افغانستان بیش از پیش حضور زعفران ایران را در بازار جهانی تهدید میکند. در اینباره با دو تن از کارشناسان این حوزه گفتوگویی داشتهایم که در دنباله میخوانید.
حضور کمرنگ ایران در بازارهای هدف
علی حسینیگازار، هموند (:عضو) هیات رییسهی شــورای ملی زعفران و نایــب رییس انجمن تولیدکنندگان زعفران خراسان جنوبی در اینباره گفــت: پیازچههای زعفران ایــران بدون هیچ کنترلی از مرزها گذشــته و وارد کشور دیگری شــدهاند و این پرسشی اســت که دولت باید پاسخگوی آن باشــد. پیشتر هم این رخدادها را داشتهایم، برای کشت زعفران در کشتزارهای افغانســتان باید چند تن پیازچه از کشور خارج شود، این از دست بخش خصوصی خارج است و گویا بخش دولتی هم خویشکاری (:وظیفهی) خود را آنگونه که بایسته است انجام نمیدهد. آسیب کشت زعفران در افغانستان برای زعفران ایران به اینگونه کــه در زمان کوتاهی آنرا از دست ما بیرون بیاورند نیست ولی به هر روی ما باید کاستیهای خود را برطرف کنیم که در آینده به دشواری برنخوریم. اگرچه هماکنون نزدیک به 0۹ درصد زعفران جهان در ایران تولید میشود و فاصلهی بســیاری میان ما و دیگر کشورهای رقیب در زمینهی کشــت زعفران هست، ولی نمیتوان نادیده گرفت که ما در زمینهی صادرات با چالشهایی روبهرو هســتیم. تحریمها دامن ســازمانها را گرفته و در جذب دشــوارههایی (:مشکالتی) داریم که روند صادرات را کند کرده است و این روند میتواند کمکم حضور ما را در بازارهای هدف کمرنگتر کند و در پی آن خطر پیدایش (:ظهور) رقیبهایی در این بازار که جای مــا را بگیرند و یا در آینده حضور ما را به چالش بکشند وجود دارد. از اینرو باید در زمینهی تولید، کیفیت و بستهبندی در بازارهای جهانی به روز باشیم و ارزش افزوده را از راه فراوردههای جانبی زعفران به دست بیاوریم.
دولت باید پشتیبان بخش خصوصی باشد
هنگامــی که بخــش خصوصی بــرای جذب بستهبندی و صادرات هزار تن زعفران در سال ظرفیتسازی دارد یعنی در این راستا کار خود را کرده است ولی دولت کار بایستهای در زمینهی توســعهی صادرات انجام نداده است. رسیدن به پلههای باالتــر در بازارهای جهانی صادرات زعفران و گذشــتن از وضعیت کنونی تنها کار بخش خصوصی نیســت و دولت در این زمینه باید پشــتیبانی و هزینه کند تا بازار بیشتر را در دسترس صادرکنندهی فراوردهها بگذارد. ما به زعفران نیاز داریم چون فرآوردهای است که با کمآبی سرزمین ما سازگار است و در شرایط بحران آب، زعفران یکی از گزینههایی است که میتواند کشــاورزی ما را نجات دهــد. زعفران جایگزین ندارد و ما باید با ســرمایهگذاری در این بخش از آن نگاهداری و این فراوردهی ارزشمند را ماندگار کنیم. برای شــکوفایی اقتصاد باید روی تولیدات خود سرمایهگذاری کنیم و این به پشتیبانی دولت و توانمند شدن بخش خصوصی نیازمند است. بخش خصوصی به شــوند سر و کار داشتن با سرمایه از پشتیبانی دولت استقبال میکند. بخش خصوصی کارخانه و آزمایشــگاه راهاندازی و کارگر استخدام کرده است ولی هنگامی که دست و پایش بسته است نمیتواند در بازارهای جهانی جلوهگری کند و سرمایهاش به خطر میافتد.
اصالت زعفران ایرانی در خطر است
هر فراورده، بسته به شرایط کشت و فراوری در هر ســرزمینی میتواند با کیفیت باال به دست بیاید. در بخشهایی از افغانســتان چون از دید اقلیم با ما همانندی بسیاری دارد و از سویی به شــوند (:دلیل) هممرز بودن و وجود کارگرهای افغان در کشــتزارهای زعفران ایران، تکنیک کاشــت، داشت، فراوری و بســتهبندی را از ما گرفتهاند. این کشور در بلندمدت میتواند رقیبی برای زعفران ایران باشــد. هنگامی که کشور همسایهی ما شــرایط و امکانات بهتری برای بهرهوری از این فــراورده و صادرات آن را دارد ما باید نگران آیندهی زعفران در ایران باشــیم و آنگاه اســت که دیگر نمیتوانیم از اصالت و کیفیت زعفران ایرانی بهرهای داشته باشیم. خوشبختانه شــورای ملی زعفران در حال ثبت نشان ملی برای زعفران ایران با ویژگی خاص این فراورده است که به زودی کار ثبت آن انجام میشود. این کار میتواند هم از دید فرهنگی و هم از دید اقتصادی برای زعفران ایران در جهان کارساز باشــد و جلوی بسیاری از سودجوییها (:سوء استفادهها) را بگیرد.
خامفروشی مشکل زعفران ایران
بنیادیترین مشــکل زعفران ایران خامفروشی است. خامفروشی که به نادرستی از آن به عنوان فلهفروشی یاد میشود گریبان زعفران ایران را گرفته اســت. هر فراوردهای با توجه به پسند و درخواســت خریدار عرضه میشود. برای نمونه نفــت را نمیتوانیم در بشــکههای 20 لیتری بفروشیم یا به خریدار بگوییم ما زعفران را تنها در بستههای چندگرمی میفروشیم. مشکل زعفران حجم عرضه و یا بستهبندی آن به تنهایی نیست. زعفــران از این توانمندی برخوردار اســت که محصوالت بیشتری مانند فراوردههای دارویی را از آن به دســت آورد. پس هرگاه توانستیم از خامفروشی پرهیز کنیم و فراوردههای بیشتری از آن به دست آوریم سهم بیشتری در بازارهای جهانی خواهیم داشت.
زعفران ایران توانمند در جلوهنمایی
فرخ دیبا رایزن (:مشــاور) و راهبردشــناس (:استراتژیســت) بازاریابی و فروش در زمینهی برندها و مشــتریان خاص، با یــادآوری اینکه ســرمایهی ملی هر کشــوری با داشــتههای زیرزمین یــا روی زمین آن تعریف میشــود گفت: داشتههایی همچون کانهای (:معادن) ســنگ، آبهای زیرزمینی، زیستبوم، نفت و منابع انســانی سرمایههای ملی هستند. کشور ما از دید منابع زیرزمینی و برخی فراوردههای کشاورزی، جایگاه باالیی دارد ولی شوربختانه در زمینــهی صادرات جایگاه شایســتهای در جهــان نداریــم. بزرگترین مشــکل اقتصاد ایران خامفروشــی است و این مشکل گریبان بسیاری از ســرمایهها مانند زعفران را گرفته است. شوربختانه شاخصهای مالی و بودجهی ما برپایهی فروش نفت تعریف میشود در حالی که فراوردهای همچــون زعفران یا فرش ایرانی توانمندی به دست گرفتن بازارهای جهانی را دارد.
زعفران ایران به نام دیگر کشورها
هنگامی که نام یک کاال برده میشــود باید دید چه پیشفرض ذهنیای در شنونده ایجاد میکنــد. کاال یــک فرایند مصرفــی دارد و اکنون بسیاری از کشورها به ارزش دربرگیری و اثرگذاری آن بــر مصرفکننده پی بردهاند. زعفرانی که در خاور (:شــرق) ایران کشــت میشــود به شوند بستر و ســرزمین مناسب در جهان بیمانند اســت و میتواند به عنوان یک نشان ویژه در اندیشهی خریداران دارای جایگاه باشد ولی شــوربختانه ما نتوانستهایم بــا هویتبخشــی و فراینددهــی آن را در جهان عرضه کنیم و به ســادهترین راه یعنی خامفروشی روی آوردهایم. برخی کشورها با شــخصیت دادن به کاالیی همچون زعفران که با کمترین ارزش نقدینگی و به گونهی خــام از ما خریــداری میکنند، توانستهاند سهم بزرگی در بازارهای جهانی به دست آورند میتوان گفت در غفلت ما زعفران در بازارهای جهانی به نشــان دیگر کشــورها تبدیل شده است. زعفران به عنوان کاالیی ارزشــمند و گرانترین ادویــهی جهان تعریف شــده اســت و از دید پرورش شرایط سختی دارد که بسته به منطقهی آبوهوایی تعریف ویژهی خود را دارد. ما سهم باالیی در تولید زعفران جهان داریم و باید از این توانمندی بهره ببریم.
زعفران ایران در گروگان همسایه
در یــک فرایند تشــریفاتی، میانســازمانی یا میان دولتها که روشن نیســت برچه پایهای رخ داد، پیازچههــای زعفرانی که نماد اصالت و هویت ارزشــمندترین ادویهی جهان است را به افغانستان پیشکش کردیم و به باور من آنرا به تبعید فرستادیم و اینک کشور همسایه آن را به گروگان گرفته و از این فرصت بهرهها میبرد. این ضربهی هولناکی بود که ما به خود زدیم و باید از آیندهی آن بترسیم. افغانستان را تا چندی پیش برای تولید تریاک برای مصــرف دارو یــا هر کاربــرد دیگری میشــناختند. ولی اکنون با همــان پیازچهها و ریشــههای زعفران پیشکشــی ایــران و با یک فرایند استانداردســازی توانست خود را با توانمنــدی تولید تنها ۴۱ یا ۵۱ تن زعفران در راستای تولید، کشت، داشت و برداشت و فروش از دید علمی به جهان بشناســاند. ما کوتاهی کردیم و محصول خود را درست عرضه و ارایه نکردیم و آن را به دیگران سپردیم. ما دربارهی خاویار هم همین کوتاهی را کردیم.
بازاربورس؛جاییبرایارزشدهیبهزعفران
خوشــبختانه با گذشت زمان به این کاستی پی برده شده و گویا کارهایی در زمینهی ارزشدهی به این فراورده در حال رخ دادن اســت. گواهی ســپردهی زعفران در بازار بورس گامی اســت برای باال بردن شــاخص این فــراورده در کنار شــاخصهایی مانند طال و نفت که به فرایند ارزشدهی به این کاال بسیار کمک میکند. نباید نادیده گرفت که زیســتبوم و آبو هوای ایران بهترین بســتر برای کشت زعفران است و مــا باید از این امتیــاز طبیعی بهترین بهره را ببریم. پس زعفران در این حرکت نوین کاالیی اســتراتژیک و ارزشمند تعریف شده است از این رو با کارشناسی و توجه به ویژگیهای دارویی و کاربرد این فراورده در طب سنتی ایرانی با گرفتن استانداردهای مورد نیاز به عنوان اوراق بهادار و به گونهی سهام عرضه میشود و ارزش راستین خود را به دست میآورد. اگر زعفران ایران را با توجه به ویژگیهای بی مانندش تعریف و استاندارسازی کنیم میتوانیم کشور نخست در زمینهی صادرات زعفران باشیم و زعفران میتواند یک نشان ملی برای ایران در جهان باشد.
کوتاهی در ارزشدهی بــه زعفران به عنوان کاالیی ملی و نشــانی جهانی بــه نام ایران از ســوی هرکدام از بخشهای مربوط دولتی یا خصوصی افــزون بر آســیبهای اقتصادی و فرهنگی واخواســت آیندگان را در پی دارد و این سرمایهی ارزشمند ملی شایستهی آوازهای جهانی با نام نشان خاستگاه زرخیز خود است.
کوتاهی ما زنگ خطری برای طالی سرخ