گراميداشتمهر،بردباریوفروتنیمادرانوبانوان

جشناسفندگانبهگاه92بهمنگاهشماررسمیکشورفرام یرسد

اسفند یا سپندارمذ نام پنجمین روز هر ماه در گاهشماری سیروزهی زرتشتیان است. در میان جشــنهای بزرگ ایران باستان، ســپندارمذگان یا اســفندگان در پنجمین روز اسفندماه بوده است (پورداود، ،1343 رویهی )147 (گاهشــمار دینی زرتشتیان) ولی امروزه و در گاهشمار رسمی کشور این جشــن برابر با روز 29 بهمنماه میشود. جشن اسفندگان نماد امشاسپند سپندارمذ است. سپندارمذ پاسبان تو باد ز خورداد روشن روان تو باد (فردوسی) این جشــن را در اوستا ســپِنَت آرمئیتی ،6SHQWD $UPDLWL در پهلــوی ســپندارمت، در فارســی ســپندارمذ یــا ســپندارمد، اســپندارمد، اســفندارمذ و ســفندارمز گویند. ســپنت صفت است به چم (:معنــای) پاک برابر با ســانکتوس VDQFWXV التینی. آرمئیتی به چم فروتنی و فداکاری (پــورداود، ،1356 رویهی )93 و ایمان (آذرگشســب،3831، رویهی )59 اســت. در «وید» این فرشته نیز آرمئیتی گفته میشــود. در یک جــای ریگوید، همچون گاهی در اوســتا، بــه چم زمین آمده است. در پهلوی آن را به ِخرِد کامل ترجمه کردهاند. (پورداود - جلد1، ،1356 رویههای 93 و )94 ســپندارمذ که از مهین فرشــتگان یا از امشاســپندان (پاکان بیمرگ یا جاودانی) اســت در جهان خاکی نگهبان زمین و در جهــان مینوی نمادی از مهــر، بردباری، ســازش، فروتنی، نرمخویی و شــکیبایی اهورامزدا اســت. در بســیاری از جاهای اوســتا، چه در گاتاها که سرودهای خود اشــو زرتشت اســت و چه در بخشهای دیگــر آن، از واژهی آرمئیتــی خود زمین برداشت میشود. کسی که خاک را آبادان کند و مرزوبوم را از کشــتزار آباد و شــاد ســازد، نگهبان زمین از او خشــنود گردد و از خشــنودی وی است که از بخشایش اهورامــزدا برخــوردار میشــود. یکی از رازهای آبادانی ایران در پارینه همین بود که کشــاورزی از کارهای نیک به شمار میرفت و خوشــی جهان پسین را در گرو کشت و کار این جهان میدانستند. در بندهش که از نامههای بزرگ و ارجمند پهلوی اســت اینگونه آمده اســت: ُگِل بیدمشک ازآِن ســپندارمذ است. (داَدگی، ،1380 رویــهی )88 در جــای دیگــر آمده اســت: «ســپندارمذ را خویشکاری پرورش آفریدگان اســت کــه هر چیز را برای آفریدگان کامل کردن اســت. او را به گیتی زمین خویش اســت. چنین گوید که سپندارمذ نیکوی کمالاندیش فراخبین هرمزدآفریدهی پرهیزگار ... او را نیکویی اینکه قانع است. او را نیکویی اینکه بدی را که بر ســپندارمذ زمین رســد، همه را بگوارد :[بپوشاند.] او را کمالاندیشی اینکه همهی بدی را که بدو کنند به خرســندی بپذیرد. او را رادی اینکه همهی آفریدگان از او زینــد.» :[به یــاری او زندگی کنند.] (همان، رویههای 113 و )114 در یســنا 15، بند 21 آمده است: «مرد با ایمان [:آرمئیتی] و خداشــناس، پارســا و پرهیزگار اســت و اندیشه، گفتار، کردار و وجدانش به افزایش و گســترش راســتی کمــک خواهد کرد. در پرتــو منش پاک و چیرگــی بر نفس، هســتیبخش دانای بیهمتا بخشــایش خویش را به ما ارزانی خواهد داشت. پروردگارا برای برخورداری از این بخشــش نیک به تو روی میآورم و آن را خواســتارم.» (آذرگشسب، فیروز، ،1383 رویهی )77 در یســنا 74، بند 3 آمده است: «پرودگارا، به راســتی تو سرچشــمهی خرد مقدس هســتی. این زمیــن شــادیآفرین را تو آفریدی، هنگامی که مردم به منش پاک روی آورده و با او همپرســگی کنند، ای مزدا تو بدانها آرامش بخشــی و آرمئیتی "ایمان" را پشــتیبان آنهــا قرار خواهی داد.» (همان، رویهی )59 بیرونی در آثارالباقیه دربارهی جشن اسفندگان نوشته است: «اسفندارمذ ماه روز پنجم آن روز اســفندارمذ اســت و برای اتفاق دو نام آن را چنین نامیدهاند و معنای آن عقل و حلم است و اســفندارمذ فرشتهی موکل به زمین است و نیز بر زنهای درستکار، عفیف، شوهردوست و خیرخواه موکل است و در زمان گذشته این ماه به ویژه ایــن روز عید زنان بوده و در این عید مردان به زنان بخشش مینمودند و هنوز این رسم در اصفهان و ری و دیگر بلدان پهله باقی مانده و به فارســی "مردگیــران" میگویند.» (بیرونی، ،1363 رویهی )303 -301 چگونگی برگزاری جشن اسفندگان: در گذشته این جشن را با نام روز بزرگداشت زن برگزار میکردند و در آن روز زنان و دختران از خویشکاری (:وظیفه) و کار خانه برکنار بودند و به جای آن همــهی کارهای خانه همچون ُرفتوُروب، پختوپَــز و پاکیزه کردن خانه بر دوش مردان و پســران بــود و پس از نیمروز همــان روز زنان و دختران از ســوی پدران، شوهران و برادران خود پیشکشهایی دریافت و مردان اینگونه از کوششهای توانفرسای آنان ســپاسداری میکردند. در زمان گذشته این جشــن گاهی به نام روز پرســتار و گاهی روز مادر یا روز زن نیز آورده شده است. (موبد شهزادی، ،1364 رویهی )6 اکنون جشــن اســفندگان نزد زرتشتیان روز گرامیداشــت جایگاه مادر و بزرگداشــت زن اســت. بر پایهی بنیادهای دین زرتشــتی روز مادر با امشاسپند سپندارمذ که نماد مهرورزی و از خودگذشــتگی اســت، ویژه شــده است. ســپندارمذ به چم عشــق پاک و سپند است. از روزگار باستان روز ســپندارمذ از ماه اسفند (جشــن اسفندگان) را روز زن و مادر نامیدند و بــه روز مزدگیران نامور بوده که بانوان گرامی در این روز به تخت مینشــینند، کارهای خانه را مردان خانواده انجام میدهند و جایگاه مادر و زن گرامی داشته میشــود. زمین به اََشَون (نیک) و درونــد (بد) به یک میزان بار و بهره میدهد و ماننــد مادر، همهی فرزندان خود را چه بد باشند و چه نیک، به یک اندازه دوست دارد. (گفتوگو با موبد اردشیر خورشیدیان) اکنــون در تهــران و بیشــتر شــهرهای زرتشتینشین جشن اسفندگان را سازمانهای گوناگونــی برگــزار میکنند. در این جشــن دربارهی جایگاه واالی زن سخنرانی میشود. همچنین ســپاسداری و پیشــکش دادن به چند تن از بانوان برجســتهی زرتشتی از دیگر برنامهها اســت. برگزاری برنامههای شــاد، شــاهنامهخوانی، ســرودخوانی، دکلمه و خنیا (:موســیقی) جایگاه ویژهای در این جشــنها دارد. در این جشــن بیشــتر مــادران و زنان زرتشــتی با جامهی آیینی زرتشــتی (مکنا و شوال) باشنده (:حاضر) هستند.

* کارشناس ارشد رشتهی مردمشناسی یارینامه: -1 آذرگشســب، فیــروز .)1383( گاتها یا ســرودهای آسمانی زرتشت. تهران: فروهر. چاپ سوم. -2 بیرونی، ابوریحان .)1363( آثارالباقیه. ترجمه از اکبر دانا سرشت. تهران: امیرکبیر. -3 پورداود )1356( به کوشــش دکتر بهرام فرهوشــی. یشتها (جلد اول). تهران: دانشگاه تهران. چاپ دوم. -4 پورداود، ابراهیم (4331بهمن و اســفند). آب. مجله آناهیتا. -5 داَدگی، َفرنَبغ. گزارنده مهــرداد بهار ( پاییز .)1380 بندهش. تهران: توس. چاپ دوم. -6 شهزادی، رســتم (فروردین ماه .)1364 جشنهای نیمه دوم ســال. پیک کنکاش موبدان تهران. شماره 8 ویژه .)20(