دخمهی ترکآباد، سازهای بیمانند در دشت یزد

گف توگوبامحسنمیرجانیدربار هیشیو هیدیگرگوندخم هگذاری

گوردخمــ هیتر کآبادازمکا نهــایویژهی زرتشتیاناستکهدرروستایتر کآباددرپنج کیلومتریشهرستاناردکانیزدجایدارد. وجودیکیازموبدهایزرتشــتیاندرســدهی هشتمخورشیدیدراینروســتابهآنارزش بیشتریدادهاست.دخمهومکانخا کسپاری ایندستورزرتشتیازسویدکترمهدیرهبر، پژوهشــگروباستا نشناس،کاوشعلمیشده اســتوپژوهشــگرانیهمچونمریبویس نیــزازآنیــادکردهانــد.برپایــ هیآنچهدر نوشــتارهایتاریخیسدهیهشتمخورشیدی آمدهاســتتر کآبادیکیازآباد یهاییاست کهازســویترکا نخاتونساختهشدوآ نگونه کهدرکتابربعرشــیدی،نوشت هیرشیدالدین فض لاهللهمدانیآمدهاســتبهعنوانیکیاز آباد یهایشاخصباراهاندازیکاریز(:قنات)به رونقوآبادانیدستیافتهاست.اینکه نروستا بهعنوانیکبافتروســتاییشاخصدرسال ۸۷۳1خورشیدیثبتملیشدهاست.

دخمــهی ترکآبــاد دیرینترین جایگاه گورسپاری زرتشتیان یزد است

دکترمحســنمیرجانیارجنان،باستا نشناس، پژوهشــگر،مســوولپایگاهپژوهشیمیراث فرهنگــیشهرســتاناردکان،درگف توگوبا امرداددربارهیویژگ یهایگوردخم هیتر کآباد گفت:ایندخمهدرســال59۳1خورشــیدی بهدســتدکترمهدیرهبرکاوششد.اگرچه گسترهیاهمیتشدرده هی۰۸دربررس یهای باستا نشناســیومهرازی(:معمــاری)دکتر زری نتاجشــیبانیشناساییشــد،ولیبهراین (:سبب)نبوداعتبارکاریانجامنشدوسرانجام درسال59۳1کاوششد. دکترمهدیرهبرکهدرزمین هینیایشگا ههای زرتشــتیمانندگســترهیتاریخــیبندیان درگزبوشــهرودیگرگسترههاینیایشگاهی زرتشتیانکاوشکردهاســتبایکپرسش روشــنمحوط هیدخم هیتر کآبادراکاوش کــرد.ایندخمــههمازدیدریخ تشناســی (:تیپولــوژی)بهگونــ هایبادیگــرجاهای گورسپاریزرتشتیانناهمسان(:متفاوت)است وهمازدیــددور هنگاری.برپای هییافت ههای مهرازیقو سهایبرجا یماندهیاینگستره بــهروزگارایلخانــانوفرمانرواییمحلیآ ل مظفردریزدوکرمانم یرســدکهدس تکم دراســتانیزدگوردخم هایبــاایندیرینگی نداشــت هایم.ایندخمهازدیــدکرونولوژیو تاری خنگاریازکه نتریندخم ههایزرتشتیان منطقهاست.گذشــتهازپژوه شهایمهدی رهبر،مریبویسکهپیرامونزرتشتیانایران پژوه شهایارزشمندیداشتهوپژوهشگران زرتشــت یایماننداردشــیرخدادادیانبراین باورندکهدرروزگاریشایدفشارهاوتزریقات هازمانــی(:اجتماعــی)ودینیکــهبرایران فرمانروابودهســببشــدهکــههازما نهای زرتشتیبهبرخیمنطق ههایکمترموردتوجه وروستاهایدورافتادهبرایزندگیوپیوستگی فرهنگودینشانرویآورند. براینمونهچمروســتاییدورافتادهدرمیان هی تفت-یزد،پار سبانودرروستایزرجوعیامحلهی شری فآباداردکانکهدرگذشتهکش تخوانبوده استبامرکزشهرفاصل هیچشمگیریداشت هاند. یکیازاینمکا نهاکهبهگون هیروشنازآن یادشــدهدخمهیتر کآباداســتکهدرپی استقرارگروهیاززرتشتیاندرروزگارساسانیان دراینگسترهساختهشدهاست.درپایانروزگار ساسانیوجابهجاییآت شهایهفتگانهیسپند ازری،شــیزودیگرشهرهایباستانیبهمرکز ایران،اینآتشسپندازراههایتعری فشدهای ازدشتیزد،اردکان،نایینوعقداگذشتودر ادامهبهروستای«هف تآدر»کهنامیبرگرفتهاز همانهفتآذراهوراییاسترسید؛اینآتش چندیدراحم دآبادوتر کآبادنگاهداریشــد. ازســویی،تر کآبادبهشوند(:دلیل)باشندگی طبق هیهازمانیدســتورانزرتشتیکهدرآن سکونتداشتندجایگاهبرجست هایدردشتیزد داشتهاست.

دخمهیترکآباد؛شیوهیدیگرگونگورسپاری

یکیازویژگ یهایمهمدخم هیتر کآبادریخت هندسیوگردآناست.ورودیآنبهسویخاور وجایباالآمدنخورشیدویادآورایزدبانویمهر بودهاســت.اینفضایگردبامساحتینزدیک به۰۷متردر۰۷مترباپشــتیبا نهایچین های وخشــتیحالتیمحصورودربرگرفتهدارد.در گمان هزن یهایــیکهپیرامــوناینمجموعهاز ســویگروهکاوشباستا نشناســیانجامشد هی چگونــهالی ههایفرهنگ یایکهنشــاناز گسترشاینگسترهداشتهباشدبهدستنیامده اســتوایننشانم یدهدکهاینگسترهتنها کاربریگورســپاریداشتهاست.دیگرویژگی اینمحوطهشــیوهیدیگرگوندخم هگذاری اســت.اگربهآیی نهایمزدیسناییوآنچهدر اینبارههرودوتودیگرتاری خنگارانازآنیاد کردهاندبنگریمزرتشتیانمردگانخودرابرفراز استودا نهام یگذاشــتندتاازرگوپیوآنچه چهارآخشیجسپندرام یآالیدپاکشودوسپس استخوا نهارادراستودا نهام ینهادند.ولیدر دخمهیتر کآبادمابــایافتههاییازپارچهی کرباسوشیوهیک َفنکردنروب هروهستیمکه پرسشــیبنیادینرافرارویمام یگذارد.اینکه شایدشیوههایگورسپاریدرسنتزرتشتیان بــاتوجهبهب نمای ههایدینییــاهازمانیویا برایکنارآمدنباشــرایطهازمانیمحیطیدر دورههاییبهگون هایدیگرگونبودهاســتکه هنوزنم یتوانبهروشنیبهآنپاسخداد.دراین گسترهفضاهایآرامگاهیبهگون هیگرداگرد وبااتاق کهاییگورســپاریباپوششآسمانه (:ســقف)هایتیزهداروشاخ هبزیطراحیشده استوحتاگورسپاریکودکتاافرادسا لخورده درآ نهابهدســتآمدهاســتوایندادههای

گوردخمهی ترکآباد در خطر ویرانی

ازمشکالتیکهاینگسترهداردایناستکهدر کشتخوا نهایپستهجایداردوبهشوندپیشروی اینکش تخوا نهابخشیازخا کهایاینگستره درخطرویرانیاســت.بایســتهاســتانجمن زرتشــتیانباتوجهبهاینکهاسنادثبتیوشواهد استواری(:متقنی)ازحدودوحریمدخمهداردبه نگاهداریازاینمجموع هیب یمانندبکوشــند. درزمانکاوشبهکوشــشتیــمکاوشدکتر مهدیرهبــرمرم تهایاضطراریماننداجرای ک ففرشاتاق کهایکاو ششــده،آسمانههای تیــزهداراتاق کهاواندودکاهــگلدرفضاهای کاوشومرم تشــدهانجامشدهاستتادربرابر بارندگ یهایاحتمالیوگسســ تهایبرآمدهاز عام لهایفیزیکیومحیطیمقاومتکند.

دخمهی ترکآباد توانمند در جای گرفتن در چرخهی گردشگری

بهراین(:دلیل)نداشــتندسترســیمناسبو جاینداشتندرمحورگردشگرینم یتواناین گســترهرادرچرخ هیگردشگریجایداد.با توجهبهاینکههنوزکارهایمرمتیونگاهداری مناسبیدراینگسترهانجامنشدهاستباالرفتن بازدیدکنندههــاازدیوارهوبدن هیآنآســیب بســیاریبهاینگســترهم یزند.امیدواریمبا یاریانجم نهایزرتشتیباتعیینعرصه،این گسترهشناساییوباانتقالآگاه یهایدرست ازخواســتگاههای(:مقصدهای)گردشــگری شود.همچنینبررسیاینگسترهیگورسپاری ب یماننددراســتانیزدوحتاایــرانم یتواند بسیاریازگرههایکورروندهاومناسباتدینی وهازمانیزرتشتیانراروشنکند.

سهرابسالمتیگذاشتهشد.نقش هیبازسازی ازســویکارگروهفنیبازســازیزیارتگاههاو اماکنفرهنگیزرتشــتیانتاییدشــدهاستو اینکارگروهبراجرایبازسازیپایش(:نظارت) دارد.گروهپیمانکاراجراییمهندسانباپروان هی (:مجوز)سازمانمیرا ثفرهنگیهستند. زیارتپیرهریشــت،روزامردادتــاخورازماه فروردیندرگاهشــمارزرتشتی،برابرباهفتمتا یازدهمفروردی نماهخورشــیدیاست.اینجااز ارزشمندترین نیایشــگا ههای زرتشتیان، باالی کوهیدراردکاناســتانیزدجایدارد.یکیاز ویژگ یهایپیرهایزرتشــتی،محصوربودندر دلکوهاست.نیای شکنندگانزرتشتیچندروزی رادرزیارتگاهبهنیایشسپریم یکنند.سرپرستی ونگ هداریپیرهریشتبردوشانجمنزرتشتیان شری فآباداردکاناست.پیرهریشتبنااستدر آیندهاینزدیکبهدیگرآثارثبتملیبپیوندد.