نيايشگاهآناهيتاگواهتبارمندیوتاريخ

نیایشــگاه (:معبــد) آناهیتا کــه برخی آن رانیایشــگاه وبرخــینیزقصر دانستهاند، ارزشــمندترین سازهی تاریخی شهرســتان کنگاور اســت. برخی سرچشمهها زمان ساخت این شهر را روزگار ســلوکی میدانند و نیایشــگاه را وابسته به آرتمیس دانســته و گفتهاند که این سازه در کنار شــاهراهها ساخته شده تا افزونبر پیوند بازرگانی و سیاسی، جریانهای دینی را نیز بگستراند. همچنین این سرچشمهها گزارش میدهند که پس از بیرونرفتن ســلوکیها از ایران بود که نیایشــگاه ســلوکی-پارتی آرتمیس که در چشم ایرانیان بیگانه شناخته میشد به پرستشگاه آناهیتا، ایزدبانوی آب و باروری ایرانپارتیدگرگون گزارشی دیگر از حســن پیرنیا، تــاراج گنجینههای نیایشگاه آناهیتا بهدســت آنتیوخوس سوم اشــکانی را گزارش میدهد که چهار هزار تاالن طال را از آنجا با خود برده است (۸۰۲ پیش از این نیایشگاه چهارگوشــی است به درازای ۰۳۲ متــر و پهنــای ۰۲۲ متــر که قطر دیوارهایــش در برخی جاها بیش از ۸۱ متر اســت. این دیوار کلفت همانند ایوان است و چنانکه گواهیهای باستانشناسی نشان میدهد بر روی آن یک ردیف ستون استوار بوده اســت. اندازهی پلکانهای سازه از دو گوشــهی جنوب خاوری و جنوب باختری به یک اندازه و ۸۲ متر اســت و چسبیده به سازهی اصلی ســاخته شده و از پلکانهای دوسویه کهدرتختجمشیدنیز میتــوان نمونــهی آن را در ورودی اصلی دید. شــمارهی پلهها از هر ســو ۰۳ به باال بــوده و دارای اندازههای گوناگونی از 6۲ تا ۳۳ سانتیمتر هستند. دربارهی این اندازههای گوناگون، محمدجواد مشکور بر این باور است که این مساله میتواند پیرو محیط بوده باشد، چراکه سنگهای بهکار رفته از جاهای دور آورده شدهاند و سپس با اندکی دستکاری در ساخت سازه بهکار رفته تاثیرپذیری مهرازی سازه از هنر هخامنشی بسیار روشــن است و این نشان میدهد که با فروپاشی هخامنشــیان، هنر هخامنشی از یادها فراموش نشــده اســت. سیفاهلل کامبخشفرد نیز سرچشمهی باختری برای پلکانهای این ســازه را رد کرده از سویی دیگر، مشــکور نیز بر این باور است که نیایشــگاه آناهیتا، میبایست در روزگار ساســانی بهعنوان آتشــکده بهکار گرفته میشود و دگرگونیهایی نیز بهدست کرتیر موبد در ســاختار آن پدیــد آمده و تا هنگام یورش تازیان برپا بوده و پس از آن سوزانده و ویران شده است. از نیایشــگاه آناهیتا ســفالهای بسیاری به دست آمده که از دید هنری، دارای طیفهای گسترده و بسیار است اما سفالهای یافتشده چه در روزگار ساسانی و چه اشکانی، از همان شیوهی سفالسازیهای اشکانی پیروی کرده و تنها در روزگار ساسانی دچار دگرگونیهای اندکیشده شمارسفالهایلعابدار روزگار ساســانی به دست آمده اندک است، چراکه این نیایشگاه جایگاهی برای الههی آب و آتش بوده است، خمرهها و ظرفهای سفالی بدون لعاب ساخته میشدند و چنانکه دیگر نیز میگویند، این ظرفهای لعابدار میبایست ازآن زایران این نیایشگاه بوده باشد. بررسی سنگهای کندهکاری شدهی بخش خاوری این ســازه نشــان میدهد که این نیایشــگاه در روزگار ساسانی بازسازی شده است. همچنین با توجه به کاوشهای انجام شده در سال ۹۴۳۱ خورشیدی، میتوان گفت که دفن درگذشــتگان در کنار این نیایشگاه کاری روا بوده، چنانکه گورهای بســیاری از روزگار اشــکانی به دست آمده است. این گورها در بخش خاوری نیایشگاه جای دارد و درگذشــتگان به پهلوی راست و در حالت غنوده (که این شــیوهی دفنکردن روزگار اشکانی است) در خمره و تابوتهای سفالی دفن همراهبااینپیکرمردگان، شمار تختهسنگ و قلوهسنگهای بزرگ و کوچک آراسته به صلیب شکسته (گردونهی خورشید)، ستاره، ماهی و ... یافت شدهاند که

میتواند شناســهی خاندان، پیشه و یا نشانههای درپیوند با کارهای دینی و آیینی روزگار اشکانی بوده باشد که همراه با آنها دفن شده لسترنج این سازه را ایوان ستونداری از گچ و آجر دانسته که بهدست خسرو پرویز ساخته شده و آن راشهریبزرگدانسته محمدبناحمد مقدسی نیز در احسن التقاسیم فی معرفهاالقالیم، نیایشــگاه آناهیتــا را کاخی از جنس ســنگ و با ســتونها و معماری شــگفتانگیز مستوفی قزوینی وزن هر یک از ستونهای آن را نزدیک به ده «من» نوشته و بر این باور است کهاینسازهبهروزگارخسروپرویز که البته این نادرست است و چنانکه آورده شد این نیایشگاه در روزگار سلوکیان برپا بوده، اما از آنجا که این سرچشــمهها از روزگار خسروپرویز یاد میکنند میتوان گمانهزنی کرد که این نیایشگاه در روزگار خســرو پرویز بازسازی شده و دلخواه این فرمانروای ساسانی بوده است. با این همــه گزارشهای دمــورگان و ابودلف نســبت به دیگــران جزییات بیشــتری را یاد میکنند. بــرای نمونه ابودلف، ســاختمان این کاخ را بسیار شــگفتآور دانسته و گفته که این ساختمان بر روی ایوانی آجری که ۰۲ پا از زمین بلندتر است ساخته شده و ایوانها، کوشکها و خزانههایی داشته است. او همچنین این ساختمان و نقشهای آن را شــگفتآور دانســته و نوشته است که شــکارهایی مانند گور، در آن سرزمین فراوان بوده و خســروپرویز در آنجا به آسایش و خوشگذرانیمیپرداخته دمورگاننیز شیوهی مهرازی این ســازه را یونانی انگاشته و جنس ســنگها را هم مرمر خاکستری دانسته گمان میرود که آگاهی دمورگان از دیگر گاهنگاران بیشــتر بوده که هم جنس سنگها را درستتر نوشته و هم سازه را از سنگ دانسته و شیوهی مهرازی آن را یونانی عنوان کرده است.

پینوشت: ۱- جکســن به نقل از ایزیدور خاراکسی، این نیایشگاه را نیایشگاه آرتمیس دانسته است. ۲- یعقوب محمدیفر عنوان کرده که برخی گزارشهای روزگار اســالمی این ســازه را کاخ خســرو و قصر خسرو دانستهاند (ر.ک: یعقوب محمدیفر، «بنای تاریخی کنگاور: معبد ناهید یا قصر خســرو؟»، مجله دانش و مردم، س۱، ش۲، اردیبهشت ۹۷۳۱، رویهی ۳۹۱). 3- Herzfeld. E, Iran in the ancient East, (Lon- don, Oxford University Press: 1941), p 380; Flandin. Eugene & Coste. Pascal-xavier, Voy- age en Perse, (Paris: 1851), p 411. ۴- حســن پیرنیا، «تاریخ ایران باستان»، بخش نخست از مجموعهی تاریخ کامل ایران، تهران: انتشارات اروند،۰۹۳۱، رویهی 5۳۱. -5 رومن گیرشــمن، ایران از آغاز تا اسالم، ترجمهی دکتر محمد معین، (تهران: انتشــارات علمی و فرهنگی،۱۸۳۱)، رویههای ۰۳۲-۲۳۲؛ علی ســامی، تمدن ساســانی، ج۲، (شــیراز: بینــا،۲۴۳۱)، رویــهی 5۲۳؛ لویــی واندنبرگ، باستانشناســی ایران باستان، ترجمه عیسی بهنام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۸۴۳۱، رویهی ۷۰۱. -6 محمدجواد مشــکور، جغرافیای تاریخی ایران باستان، تهران: انتشارات دنیای کتاب،۱۷۳۱، رویهی ۹۳۴. ۷- سیفاهلل کامبخشفرد، «کاوشهای علمی در کنگاور»، مجله باستانشناسی و هنر ایران، ش6، ۰5۳۱، رویهی ۷۲. ۸- مشکور، همان، رویه۰۴۴. ۹- ســیفاهلل کامبخشفــرد، کاوشهــا و پژوهشهای باستانشناســی و احیای معماری: معبد آناهیتای کنگاور و طاق گرا، ج۲، تهران: انتشارات پژوهشکدهی باستانشناسی، 6۸۳۱، رویهی5۸. ۰۱- کامبخشفرد، همان، رویهی6۸. برای آگاهی بیشتر بنگرید به: 11- Kleiss. Wolfram, " Kangavar", Iranica, Vol. XV, Fasc. 5, (USA:2005), pp 496-497. ۲۱-مشکور،همان،رویهی۹۳۴؛محمدیوسفکیانی،شهرهای ایران، تهران: انشارات جهاد دانشگاهی،۸6۳۱، رویهی۸۳۱. ۳۱- گای لسترنج، همان، رویهی ۴۰۲. ۴۱- محمدبناحمد مقدســی، احسن التقاسیم فی المعرفه االقالیم، ترجمهی علینقی منزوی، ج۱، تهران: شــرکت مولفان و مترجمان ایران،۱6۳۱، رویهی ۷۸5. 5۱- زکریابنمحمدبن محمود مستوفی قزوینی، آثار البالد و اخبار العباد، ترجمهی عبدالرحمن شرفکندی، تهران: موسسه علمی اندیشهی جوان، 66۳۱، رویهی ۹۲۱. 6۱- والدیمیر مینورســکی، ســفرنامهی ابودلف در ایران، ترجمــهی ابوالفضــل طباطبایــی، تهران: بینــا،5۴۳۱، رویههای56-66. ۷۱- ژان دمــورگان، هیات علمی فرانســه در ایران، ج۲، ترجمهی دکتر کاظم ودیعی، تبریز: انتشــارات چهر،۹۳۳۱، رویههای۹۳۱-۱۴۱.