کتاب شناخت

دودمان دیرینه شد، مورد بازنگری قرار گیرد. نویسنده پژوهش خود را در دو بخش بنیادین، آورده اســت. نویســنده در پارهی نخست که «تاریخ سیاســی» نام دارد، کوشیده تا ساختار فرمانروایی شاهنشــاهی ساسانی را بار دیگر و از نگاهی نو مورد بازنگــری قرار دهد. در این بخش، نخســت دیدگاه پرفسور کریستنسن دربارهی تاریخ ساســانیان ارزیابی شده است. سپس نویســنده پژوهش خود را آغاز کرده، به جایگاه و توانایی برخی خاندانهای برجستهی دوره اشــکانی و ساســانی، مانند خاندانهای مهران و کارن، در کنار جایگاه دودمان پادشاهی، پرداخته است. نوآوری نویسنده در این بخش، در این نکته نهفته اســت کــه وی به جایگاه و کوشــشهای خاندانهــای ایرانی و برخی گروههای دیگر در پیشبرد فرمانروایی ساسانیان و همچنین فرآیند فروپاشی آنان پرداخته است. نکتهای کــه در پژوهشهای دیگر کمتر دیده میشود. نویسنده در پایان این بخش، دادههای ارزشمندی را دربارهی دودمانهای طبرستان، مانند خاندان باوند، فراهم کــرده و تاریخ این دودمانهای باســتانی را تا زمان فروپاشی آنان پیگیری کرده است. نویســنده در بخــش دوم پژوهــش خود که «جریانهــای دینی» نام دارد، به ســاختار و تشــکیالت کیش زردشتی و سایر کیشهایی که در سالهای پایانی فرمانروایی ساسانیان، در ایران زمین گســترش یافته بودند، پرداخته اســت. گفتارهایی چون «بدعــت مزدکی»، «جماعتهای مسیحی و یهودی» و «پرسش مهر» همگی در ایــن بخش قرار دارند. او در پایان این بخش، به ارزیابی نوشــتههای خود دربارهی این آیینها پرداخته، و نمایی همگانی از باورهای دینی آن روزگار فراهم کرده است.

واپســین بخش از ایــن پژوهش که فصل ششــم این نوشــته را در بــر میگیرد، در پیوند با «قیامهای دورهی باســتانی پسین در خراســان و طبرســتان» است. نویسنده در این بخش به خیزشهایی چون جنبش بهرام چوبین، خیزش عباســیان، شــورش بهآفرید و شــورش ســنباد پرداخته، تالش کرده است تا بنمایههای این جنبشها را در باورهای باستانی این سرزمینها و همچنین نمایندگان این شورشها جستوجو کند. در پایــان ســخن میتــوان چنین گفت کــه توانایی نویســنده در پیوند و چینش دادههای تاریخــی و فرهنگی، همچنین پرداختن به جســتارهایی چون هماوردی دودمانهــا و خاندانهــای فرمانــروا در روزگار شاهنشــاهی ساســانیان، فرآیند فروپاشی ساسانیان پیش از یورش رومیان و تازیــان و گوناگونیهای دینی در ایران روزگار ساسانی، ســبب شده است تا این پژوهش یکی از برجستهترین و تازهترین پژوهشهــا دربــارهی تاریــخ و فرهنگ روزگار شاهنشاهی ساسانی باشد. اینپژوهشارزندهدردفترروزنام هیامرداد قابلتهیهاست.