رهایی چغازنبیل از بند قند!

گفتوگوی امرداد با فرنشین انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانای خوزستان

ســرانجام پس از کشوقوسهای بسیار خبر رسید که پروانهی (:مجوز) ساخت کارخانهی قند در حریم درجهی یک و دو زیگورات چغازنبیل بازپس گرفته شــده است و ساختوسازی که بیگمان چغازنبیل را از فهرست میراث جهانی یونسکو بیرون میگذاشت، انجام نخواهد شد. بهگفتهی حکمتاله موسوی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوزستان «اجــازه ادامهی کار به این ســرمایهگذار داده نشده اســت. مجوز جهاد کشاورزی استفاده از ۰۰۱ هکتار برای کارخانــه بود که این مجوز نیز ابطال شد. چغازنبیل یک اثر تاریخی جهانی اســت که باید با همکاری دوســتداران این حــوزه از آن حفاظت کرد».(خبرگزاری بازتاب خوزستان، ۱۲ آبانماه ۹۹۳۱) پیــش از این، خبرهــا همــه نگرانکننده و دلشــورهآور بــود. باورکردنی نیســت که در گســترهی یکی از باارزشتریــن یادمانهای تاریخی جهــان، زمین را همــوار کنند و بی هیچ نگرانی از آیندهی سازهای که در فهرست میراث جهانی یونســکو جــای دارد، بخواهند کارخانه بســازند. ساخت کارخانه به چه بهایی میارزد که ما اینچنین به تاریخ و فرهنگمان بیمهری میکنیم؟ اکنون کــه پروانهی ســاخت کارخانه را پس گرفتهاند و حریم چغازنبیل از دست درازیهای زیانبار در امان مانده است، با آنکه دوستداران و کنشگران میراث فرهنگی دلآسوده شدهاند، ولی شــوربختانه داســتان ساختوسازها تنها بــه چغازنبیل بازنمیگردد و پیــش از این نیز نمونههــای فراوانــی داشــته و دارد. از همه بیمآورتــر آنکه هیچ پشــتوانهای (:تضمینی) نیست که این داستان در آینده و برای بخشی دیگر از میراث فرهنگی و تاریخی ما پیش نیاید زیرا نگاهبانی از میراث گذشتگان ما آن اندازه دلگرم کننده نیست که سودجویان را به هوس دستدرازی به آن و به چنگآوردن زمینهای پیرامون سازههای تاریخی نکشاند. به هرروی، هر چند داســتان هولآور ســاخت کارخانه قند در زمینهای پیرامون چغازنبیل با پیگیری میراث فرهنگی خوزستان، دوستداران میراث فرهنگی و رسانهها به پایان رسیده است، اما باید دید که داستان ساخت این سازه در چندین هکتار از زمینهای حریم درجهی یک یادمانی جهانی از کجا آغاز شد و چه واکنشهایی به لغو پروانهی ساخت کارخانه انجامید. برای آگاهی از آنچــه به صدور این پروانه انجامیده بود و راهی که کنشگران و میــراث فرهنگی برای نجات حریــم چغازنبیل پیمودند، با ســعید محمدپور، کنشگر فرهنگی و فرنشین(:رییس) «انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانای خوزستان» گفتوگویی داشتیم که در دنباله آمده است.

ســعید محمدپور بــا تایید خبر لغو ســاخت کارخانهی قند در حریم چغازنبیل از چگونگی دریافت پروانهی ساخت کارخانهی نامبرده در سالهای گذشته یاد کرد و گفت: «در بهار سال ۷۹۳۱ خورشیدی، اســتعالمنامهای به ادارهی میراثفرهنگی چغازنبیل رسید. در آنجا نوشته بودند که شــرکتی به نام "فانیگستر" طرحی دارد و میخواهــد در حریم چغازنبیل، کارخانه بســازد. پایــگاه جهانی چغازنبیل بــا این کار مخالفت کرد و آن را خالف ضوابط حریمهای درجهی یک میراث فرهنگی دانســت. دوباره اســتعالم کردند. باز میراث فرهنگی پاسخ داد که این کار ممنوع است». او در ادامه افزود: «اما ســازمان امور اراضی و جهاد کشاورزی توجهی به این موضوع نکردند و چندیــن هکتار از زمینهــای درجهی یک محوطه را در ســندی به تاریخ 6 آذرماه ۷۹۳۱ برای ایجاد کارخانهی قند و شــکر به شرکت

فانیگستر دادند. حتا برای گرفتن ماشینآالت هم به آنها کمک کردند! ما پیشتر گفته بودیم که این کار غیرقانونی است. پس جلو کارهای شرکت را گرفتیم و اعالم جرم کردیم». آنگونه که محمدپور اشاره کرد، پیگیریهای میــراث فرهنگی و ادامهی ساختوســازهای شرکت فانیگســتر، کار را به دعوایی حقوقی کشــاند. این کار زمانی انجام شد که کارگران شــرکت ســرگرم هموار کردن (:تســطیح) زمینهایی بودند که در گسترهی درجهی یک چغازنبیل جای داشت. محمدپور در ادامه افزود: «زمانی که دریافتیم چنین کاری انجام شــده اســت، بیدرنگ جلوی آن را گرفتیم و گفتیم که باید ساخت کارخانه به زمینی دیگر که دور از محوطهی باستانی چغازنبیل باشد، برده شود. آنها برای ساخت کارخانه به ۰۰۲ هکتار زمین نیاز داشتند. این کار را از راههای اداری و قانونی پیش بردیم. مالک و سرمایهگذار کارخانه هم از پا ننشست و پیگیریهای بسیاری کرد، اما به نتیجه نرسید. سرانجام، کار به دعوای حقوقی کشیده شد. یکسوی دعوا میراث فرهنگی و پایگاه جهانی چغازنبیل بود و دیگر سو مالکی که زمینها به او واگذار شده بود». بــا اینهمــه، در دعوای حقوقــی پیشآمده، دادگاه بیتوجه بــه دلیلهای میراث فرهنگی و قانونهایی که ساختوســاز در گسترههای باســتانی را ناشدنی میســازد، به سود مالک کارخانــه رای داد. محمدپور در اینباره گفت: «شــوربختانه دادگاه به دالیــل و مدارکی که ما ارایه دادیــم، توجهی نکرد و مالک را تبرئه

در قوهی قضاییه شــورایی وجــود دارد به عنوان «شــورای حفاظت از حقوق عامه» که بسیاری از مســایل بهویژه حوزهی میراث فرهنگی و محیط زیســت را هم در برمیگیرد. شورای حقوق عامه در دادگســتری تشکیل شــده و اگر این شورا به دعواهــای حقوقیای مانند چغازنبیل وارد شــود بسیاری از مشکالت اینچنینی برطرف میشود.

کرد. ما اعتراض کردیــم و دعوای حقوقی را بــه دادگاه تجدید نظر بردیم. در آن دادگاه هم بدون نگاه کردن به مدارک، رای دادگاه بدوی را تاییــد کردند. به هر روی، با رای دادگاه این نگرانی بهوجود آمــد که اکنون مالک با خیال آسوده میتواند زمین را تسطیح کند و کارخانه را در حریم چغازنبیل بسازد. این موضوع بسیار نگرانکننده بود». این دوســتدار میراث فرهنگی دشوارهایی از این دســت را پیامد ناآشنایی قضات کشور در شناخت مسایل حقوقی میراث فرهنگی دانست و گفت: «مشــکلی که سیستم قضایی کشور دارد این است دادســرایی ویژهی رسیدگی به جرمهای میراث فرهنگــی نداریم. زمانی که چنین دادسرایی وجود نداشته باشد قضاتی هم که متخصص باشند و مسایل میراث فرهنگی را خوب بشناســند و با قوانین آن آشنا باشند، نخواهیم داشــت. قضات با پروندههای میراث

فرهنگی مانند دیگر پروندهها برخورد میکنند. این مشکلی است که همیشه وجود دارد». محمدپور همچنین نبود ســامانهای فراگیر در میراث فرهنگی کشور برای آگاهیرسانی را از شمار کمبودهایی برشمرد که به دشواریهای بســیاری میانجامد. او در اینباره افزود: «اگر میراثفرهنگی ســامانهای فراگیر داشــت و ادارهها پیش از اســتعالم و انجــام پروژه، آن ســامانه را میدیدنــد و درمییافتنــد که آیا زمینــی را که خواهان آن هســتند در حریم و محوطههــای میراث فرهنگی جای دارد یا نه، چنین دشواریهایی پیش نمیآمد».

محمدپــور از واکنش برخی از رســانهها نیز رنجشهای بسیار داشت. او نخست اشاره کرد که چون در میراث فرهنگی کشــور مدیریت بحران وجود ندارد، کار به جایی میرســد که رسانهها به ماجراهایی که پیش میآید بالوپر میدهند، ولی بیدرنــگ این را هم افزود که: «اینکه رسانهها با بازتاب خبر، میراث فرهنگی را برانگیختند تا دنبال کار را بگیرد، خوب بود، اما دشواری اینجاست که رسانهها آگاهیهای نادرســتی گزارش کردند که ربطی به اکنون نداشت و به گذشته بازمیگشت. یک نمونهاش تسطیح زمین بود. این کار سال گذشته انجام شده بود و امسال تسطیحی نشده است. چون یگان حفاظت هر روز زمینها را سرکشــی و پایش میکند». این کنشگر فرهنگی، راه درست آگاهیرسانی

را در هماهنگی رســانهها با مسووالن میراث فرهنگی کشــور دانســت و گفت: «در چنین رویدادهایــی رســانهها باید در کنــار میراث فرهنگی بایستند و بدانند که گناهکار (:مقصر) چه کســی اســت. آیا گناه از میراث فرهنگی اســت؟ میراث فرهنگی از ساخت کارخانه در حریــم چغازنبیل خبر نداشــت و زمانی باخبر شــد که سرگرم تســطیح زمینها بودند. پس نبایــد پیکان انتقاد رســانهها تنها به ســوی میراثفرهنگی باشد. آنها باید از وزارت صنایع و معادن و وزارت جهاد کشــاورزی بپرسند که چرا پروانهی ســاخت کارخانه را در محوطه و حریم جهانی چغازنبیل دادهاند؟» وی افزود: «برخی رســانهها، خبرهای کهنه و امروزی را با هــم میآمیزند و اینگونه به خواننــده میباورانند که انگار موضوع تازهای است و اکنون هم سرگرم تسطیح زمینهای حریــم چغازنبیل هســتند. در صورتی که در

همان زمان جلوی تســطیحها گرفته شد. باز هم یادآوری میکنم که یگان حفاظت همواره سرگرم پایش گسترهی باستانی است. از سال ۷۹۳۱ تاکنون هیچ گونه دشــواریای پیش نیامده و ما جلو تسطیحها را گرفتهایم. به هر روی خوشــبختانه پیگیریها به نتیجه رسید و قرار اســت وزیر میراثفرهنگی نشستی با وزیر صنایع و معادن و وزیر جهاد کشــاورزی برگزار کند و ســاخت کارخانه به جایی دیگر برده شود». وی از وضعیــت نامناســب حفاظــت از میراث فرهنگی کشور نیز دلواپســیها داشت و گفت: «در یک دههی گذشــته حفاظت و نگاهبانی از محوطهی باستانی شوش وضعیت چندان مناسبی ندارد. کارهایی که ســازمان منابع طبیعی و اداره امور اراضی جهاد کشــاورزی در شوش و دیگر شهرســتانها میکند، سببســاز دشواریهای بســیاری برای محوطههای باستانی شده است. البتــه ادارهی میراثفرهنگی همــواره پیگیری میکند. در سال 6۹۳۱ خورشیدی، برای نگاهبانی از آثار تاریخی گسترهی ایوان کرخه و چغازنبیل، اعالم کردیم که بدون پروانه میراثفرهنگی نباید هیچگونــه زمینی در عرصه و حریم آثار تاریخی واگذار شود. این را از راه اظهارنامهای رسمی بازگو کردیم. هر چند سخن ما را در ظاهر پذیرفتند و گفتند که همکاری میکنیم، اما پاسخ درست و اطمینانبخشینشنیدیم». محمدپور وزارت جهاد کشاورزی را پاسخگوی دشــواریهای پیــش آمده دانســت و افزود: «جهاد کشــاورزی نهتنها در خوزستان، بلکه در همهی کشور باید پاسخگو باشد. باید پرسید که چرا به محوطههای باستانی عنوان "اراضی کشاورزی" میدهند. در استانهای دیگر هم همینگونه است؛ دژها و محوطههای باستانی را برای کشاورزی واگذار میکنند. شوربختانه ســود خودشــان برای آنها مهمتر از تاریخ و فرهنگ کشور است». وی در پایان گفت: «در قوهی قضاییه شورایی وجود دارد به عنوان "شورای حفاظت از حقوق عامه" که بسیاری از مســایل بهویژه حوزهی میــراث فرهنگی و محیط زیســت را هم در برمیگیرد. شورای حقوق عامه در دادگستری تشکیل شــده و اگر این شــورا به دعواهای حقوقیای مانند چغازنبیل وارد شود بسیاری از مشکالت اینچنینی برطرف میشود. امیدوارم این دســتاندازی تلنگری باشــد به شورای حقــوق عامه و دادگســتری که بــا برگزاری نشستهایی با میراث فرهنگی با توان بیشتر از منافع عمومی دفاع کنند». داســتان هراسانگیــز ساختوســاز در حریم چغازنبیل و خطــر بیرون آمدن این ســازهی ارزشــمند جهانی از فهرســت یونسکو اگرچه بهگفتهی مسووالن میراثفرهنگی پایانی خوش داشــت اما اینگونه بیمهریها باید در حافظه و پرونــدهی میراث کهن ما بمانــد تا از تکرار آن در آینده جلوگیری شــود. از یاد نبریم که در گسترههای دیگر تاریخی نیز چنین رخدادهایی هنوز هممانند شمشیری برا، تهدیدگر است. در این میان پرسش اینجاســت که در دعواهای حقوقی میان میراث فرهنگــی و متجاوزان به حریم یادمانهای نیاکانی، نقش قوهی قضاییه چیســت و چرا تا کارد به استخوان دوستداران میراث فرهنگی نرسد کاری از پیش نمیرود؟ زیگورات چغازنبیل، در شهرســتان شوش در اســتان خوزســتان جای دارد و دیرینگی آن به بیش از ۰۵۲۱ ســال پیش از زایش مسیح میرسد. این سازهی نیایشگاهی بسیار کهن از شگفتیهای مهرازی (:معماری) جهان شناخته میشــود، در ســال ۹۷۹۱ میالدی در شمار میراث جهانی ثبت شــده است. برپایهی تعهد کشورهای هموند (:عضو) یونسکو، نگاهبانی از میراث جهانی در شمار خویشکاری (:وظایف) همیشگی این کشورها است.

بیاعتنایی به هشدارهای میراث فرهنگی

واکنشرسانههاوآگاهیرسانیهاینادرست