خودداریازسخنپسازآغازکردن،ناتوانیخرداست

در بخشــی از کتاب «ادبالکبیر» ابن مقفع (یا همان روزبه پارســی) به چگونگی سخنگفتن پرداخته میشود: «اگر از دوستان و آشنا سخنی شنیدی یا رایی و نظری دیدی که تو را خوش آمد، مبادا آن را برای آرایش ســخن و رای خود، نزد مردم به خویشتن نسبت دهی. بلکه به همین قناعتکن که سخن و رای پسندیدهای برگزیدهای و به صاحبش نسبت میدهی و بدان که سخن و رای دیگران را به خود نسبتدادن نهتنها دوســتت را به خشم میآورد، بلکه خود نوعی ننگ و ناتوانی خرد بهشمار میآید. حال اگر قدم باالتر نهی و آن رای و سخن را نزد صاحبش رویــاروی اظهار کنی، چنانکه ببیند و

بشنود، دربارهاش ستم روا داشته، بیشرمی را نیز بدان افزودهای و این خود نوعی بیادبی است که در میان مردم رواج دارد. در اینباره از کمال حسن خلق و ادب شمرده میشود که شخص ببیند که دوستش سخن و رای پسندیدهی وی راه بهخود نسبت میدهد. ولی گذشت کرده آن را نشنیده و نادیده گیرد، بلکه آن رای و سخن را از آن او بداند و باالتر اینکه تا بتواند آن را تحســین و تمجید کند و ازجمله اخالقت این نباشــد که سخنی را آغاز کنی ســپس آن را قطع کــرده بگویی: در آینده، یا بههمین زودی، یا باشد که ... گویی در آن ســخن که آغاز کردهای تردید داری و باید دربارهی آن به اندیشه بپردازی، زیرا خودداری از سخن پس از آغازکردن به آن نوعی ناتوانی خرد و پریشانخاطری شخص بهشمار میآید. همواره به اندوختن سخن و خرد خویش بپرداز، مگر جاییکه بایــد آن را بهکار بــری، زیرا در هروقت هررای و ســخن پسندیده نیست، بلکه کمال درستی سخن و رای در این است که بهجا و بهموقع بهکار برده شود. بنابراین اگر در اینباره مرتکب لغزشی شدی خود مصیبت را بر سر خرد و سخن خویش وارد ساختهای تا آنگاه که بهخود آمده عقل و رای خویش را بهجا و بهموقع بهکار بری. اضافه بر این نتیجه بهکاربردن سخن و خرد در غیرموقع و نابهجــا همانا از میانبردن رونق، زیبایی و ارزش است. در اینباره دانشمندان باید نیک بدانند که هرگاه کسی نزد آنان مینشیند تا سخن ایشان را بشنود، شنونده حریصتر است بر شنیدن تا سخنگفتن».

برگرفتــه از: ادبالکبیــر و ادبالصغیر نوشــتهی عبداهلل مقفع (روزبه پارسی)، نشــر بلخ، ،1375 برگردان از محمد وکیلگلپایگانی، رویههای 55 و 56