پادشاهی اردشیر یکم

پســر بزرگ خشایارشــا، داریوش نام داشــت. کشندگان خشایارشــا، مهرداد و اردوان، در شبی که شاه را کشتند به خوابگاه پسر سوم خشایارشا به نام اردشیر رفته و به دروغ گناه کشتن شاه را به گردن داریوش انداختند و چنین وانمود کردند که داریوش در اندیشهی کشتن اردشیر هم هست. پس اردشیر که بیمناک شده بود با کشندگان پدر همدست گشت و آنان به همراه چند نگهبان به خوابگاه داریوش رفتند و او را کشــتند. پسر دوم خشایارشا، گشتاسپ بود که در این زمان از سوی پدر بر بلخ فرمــان میراند و از پایتخت دور بود. چنین مینماید که توطئهگران از اینرو اردشیر را برای منظور خود برگزیده بودند که او در این زمان جوانتر بوده و میتوانستند او را بر تخت نشانده و به نام او خود قدرت را در دست گیرند. در حالی که دو برادر بزرگتر او باتجربهتر بودند و چه فریب دادن آنها و چه دور نگاه داشــتن آنان از قدرت پس از به تخت نشاندن دشوار مینمود. بدینگونه پادشاهی به اردشیر رسید. نام اردشیر در پارسی باستان به صورت ارتخشسا آمده که به چم (:معنای) کســی است که پادشــاهیاش را از راه راستی به دست آورده اســت. اردشــیر را در تاریخ «درازدست» خواندهاند. این فرنام (:لقب) در پارســی باســتان میباید به ریخت درگه دســته بوده باشد. این نام در متنهای عربی طویلالیدین برگردان شــده است. دربارهی ریشهی این فرنام (:لقب) از همان زمان باســتان تاکنون اختالف دیدگاه بوده است. برای نمونه دینون ،تاریخنگار یونانی، درازدســت را به چــم (:معنای) نیرومند میداند. ولی نویســندگان متأخرتر یونانی مانند استرابون و پلوتارک چم (:معنای) درازدست را کنایی ندانسته و به راستی اردشیر را دارای دست یا دستانی کشیده میانگاشتند. با توجه به اینکه در بسیاری از زبانهای ایرانی دست همواره کنایــه از نیرومندی بوده، تفســیر کهنتر دربــارهی فرنام (:لقب) درازدســت درستتر مینماید. همانگونه که گفته شــد اردشــیر پســر سوم خشایارشا بود و مادرش آمستریس ،دختــر اتانس (اوتانه)، بود. اتانس یا اوتانه یا هوتن، یکی از هفت پارســیای بود که گئومات مغ را از میــان برده بودند. به هر روی، با توجه به جوانی اردشیر، اردوان به نــام او چند ماهی را فرمــان راند تا اینکه ســرانجام اردشــیر او را از میان برداشت. تاریخنــگاران گوناگون یونانــی دربارهي چگونگی کشته شدن اردوان داستانهای ناهمسانی را آوردهاند. گویا مگابیز ، شوهر خواهر اردشیر، توطئهی اردوان را نزد شاه آشکار ســاخته و اردشیر او را از میان برده باشد. با از میان رفتن اردوان، اردشیر پادشاه راســتین شد. اکنون اردشیر خود را رودررو با شــورشهایی در سرتاسر شاهنشاهی هخامنشــی میدیــد که مهمترینشــان شورش برادر بزرگترش گشتاسپ در بلخ بود. گشتاسپ که پسر دوم خشایارشا بود خود را از اردشیر برای رسیدن به پادشاهی دارای حق بیشتری میدید.

یارینامه رودریگر اشمیت، نوشتار اردشیر در دانشنامهی ایرانیکا احمد تفضلی، نوشتار درازدست در دانشنامهی ایرانیکا حسن پیرنیا، تاریخ ایران باستان، جلد دوم