هرســين؛ شهر گليـــم ایــران

اگر بگوییم هرسین پابهپای تاریخ آمده است و در کمتر دورهای از گذشتهی ایران است که نامونشانی از هرسین نبوده باشد، سخنی بیپایه نگفتهایم. این کهندیار ماالمال از میراثی کهن و پربار است. از سنگنبشتهی بیستون، دژها و پلهای تاریخی آنجا و گوردخمههایی که شگفتی هر نگرندهای را برمیانگیزند، نمیتوان ناگفته گذشت. پیش از آن باید هرسین و آیینهای مردمانش را شناخت؛ مردمی که گذر پر فرازونشیب تاریخ را بردبارانه تاب آوردهاند. هرسین از شهرستانهای استان کرمانشاه است؛ دو شهر با انبوهی روستا. یكی از شهرها خود ُهرسین و دیگری بیستون است. مردم این گستره به زبان کردی و لكی سخن میگویند. بیستونیها ُکرد زباناند و بیشتر هرسینیها به زبان لكی سخن میگویند. این دو زبان چنان به هم نزدیکاند که ُکرد و لک زبانها سخن یکدیگر را به سادگی میفهمند. ایل و طایفههای هرسین نیز هر کدام برخوردار از شناسهای (:هویتی) سرافرازانه و نازشخیزند. شمار بسیاری از پیروان یارسان در این بخش از میهنمان زندگی میکنند و با آیینهای ریشهدار و برگرفته از باورهای بسیار کهن، نگاهباِن فرهنگی پایدارند. دیرینگی هرسین سر به 8 هزار سال میزند. در امردادماه 1395 خورشیدی، خبرهایی از یافتهشدن زیستگاههای انسانی 6500 ساله در شهرستان هرسین، همه را شگفتزده کرد. آن نشانهها از البهالی الیههای باستانشناختی پارک باستانی شهر هرسین بهدست آمده بود. تاریخپژوهانی هستند که نام هرسین را برگرفته از نام «سین»، ایزدبانوی ماه در نزد بابلیهای باستان میدانند. آنها میگویند که آن واژه را در نام پادشاهان سلسلهی «نی سین» سومر هم میتوان دید. پاییز هرسین اندکی سرد و زمستانهایش سردتر است. در تابستان نیز باید گرمای هوا را تاب آورد. بهار کوتاه هرسین را نیز نه در گذر فصلها، که در ریشههای تاریخی و فرهنگ دیرینهی آن باید جستوجو کرد. کوهها و صخرهها هرسین را در میان گرفتهاند. در جایجای هرسین و بیستون نیز تا چشم میبیند جلگههای آبرفتی و دامنهها و درههای درازدامن است. طبیعت آنجا با ُخلقوخوی مردمانش که آکنده از سختکوشی و استواری است، همسانی دارد. هرسینیها هنرآفریناند. نهتنها آوای تنبور، ساز باستانی و خوشآهنگ کردها، را در گوشهوکنار هرسین میتوان شنید، دستبافتهای نقشدرنقش مردمانش را هم میتوان در هر خانه و کویی دید. یک نمونهاش گلیم هرسین است که سال 1397 خورشیدی، ثبت جهانی شد ودر امردادماه سال گذشته نام «شهر ملی گلیم ایران» را برای آن مردم هنرور به ارمغان آورد. نقشمایهی (:موتیف) گلیمهای هرسین بهراستی تماشایی است. گل سرسبد میراث تاریخی هرسین، سنگنبشتهی بیستون است. این سنگنگارهی پر ارج در دامنهی کوه پرآو، در شهر بیستون، پرتوی درخشان از تاریخی سرافراز، افكنده است. چند گوردخمه هم در هرسین دیده میشود. نمونهی آن، گوردخمهی سه گانهی اسحاقوند، یا سكوند هرسین، در 25 کیلومتری آن شهر است. گوردخمهی دیگر در روستای برناج در نزدیكی شهر بیستون جای دارد. این گوردخمه که 10 متر باالتر از سطح زمین است، به گمانی بازماندهی روزگار اشكانیان یا دورهی ساسانیان است. به اینها، گوردخمهی تاقچهمانند سرخ دره را هم باید افزود که در کنار رودخانهی گاماسیاب ساخته شده است. از دنیای مردگان فاصله بگیریم و به رودخانهی زندگیبخش گاماسیاب بنگریم. رود گاماسیاب، شهر بیستون و دشتهای هرسین را سیراب میسازد. این رود از دامنههای شمالی رشتهکوه گرین سرچشمه میگیرد و با گذر از دشتها، بیستون را جانی تازه میبخشد. پیداست در مسیر چنین رود پرخروشی باید پلها ساخت تا آمدوشد آسان شود. از اینرو، از دیرباز شهرستان هرسین به داشتن پلهای تاریخی آوازه داشته است. یک نمونهی آن پل خسرو در 2 کیلومتری شهر بیستون است. این پل بخشی از سدی ساسانی است و 9 پایه و 10 دهانه دارد. پل دیگر هرسین، پل چهر است که در اینسوی تاریخ و نزدیک به زمان ما، در دورهی رضاشاه پهلوی در روستای چهر ساخته شده است. این پل 5 دهانه دارد. هرسین نیز همانند دیگر شهرهای کهن ایران، برخوردار از آبرسانی کاریزی (:قناتی) است. کاریز تمرگ در روستایی به همین نام، که دیرینگی آن را به چندصد سال پیش بازمیگردانند هنوز هم باغهای گردو و زمینهای کشاورزی روستای تمرگ را سیراب میسازد. غارهای باستانی هرسین نیز از یاد بردنی نیست. یكی از آن پدیدههای طبیعی، غار شگفتآور «مر دودر» است که به دوران پارینهسنگی بازمیگردد و در دامنهی کوه بیستون جای گرفته است. این غار که در تابستان 1365 خورشیدی، کشف شد، 20 متر ژرفا دارد. در فراز تندیس هرکول، در گسترهی تاریخی بیستون نیز غار کوچک دیگری به نام «غار شكارچیان» هست. تندیس دورهی سلوکی هرکول در سال 1337 خورشیدی، از دل خاک بیرون کشیده شد. در این تندیس، مرد غولپیكر نیمخیز شدهای را میبینیم که به آرنج خود تكیه داده است و پیالهای در دست دارد. هنگامی که از نشانههای تاریخی هرسین سخن به میان میآید، نباید ساعت شگفتآور پارک شهر هرسین را از یاد برد. این ساعت که دیرینگی آن از دورهی ساسانیان است، حوضی سنگی با مخروطی در میانهی آن است که به 12 تكه بخشبندی شده است. در گذشتههای تاریخی از این سازه برای شناخت زمان بهره برده میشد؛ هر چند ساختار و چگونگی بهکارگیری آن هنوز به تمامی دانسته نیست. برشمردن یكایک آثار تاریخی و فرهنگی شهرستان هرسین زمانبر است. تنها فهرستوار به کاروانسرای شاهعباسی بیستون اشاره کنیم که در روزگار صفویه ساخته شده است و 7 تاقنما و 2 سكوی سنگی دارد؛ دژ سرماج در روستایی به همین نام که پایگاه یكی از دولتهای بومی آن گستره در سدههای میانی تاریخ ایران بوده است و نیز تپهی باستانی گنجدره در نزدیكی روستای قیسوند، که دربردارندهی آثاری از دورهی نوسنگی است. هرسین، شهرها و دهستانهای آن انبوهی از یادمانهای تاریخی دورونزدیک را در گسترهی خود نگه داشتهاند. از اینرو، هرسین را تماشاگاهی از تاریخ نیز میتوان نام داد. از موسیقی جانبخش مردم هرسین و ساز تنبور آن نیز یاد کنیم و از آواز غمانگیز «مور» که در سوگواریها در روستای کهریز علیای هرسین سر میدهند. از یادهای رنجآور بگذریم و کاممان را با بامیههای خوشمزهی روستای چشمه سهراب هرسین و بوی خوش و اشتهاآور آن شیرین کنیم.

ویژگیهای شهرستان هرسین: .1 آسانی رفتوآمد: (مواردی چون سختی راه، وسایل رفت و آمد، فاصلهی گیرایی گردشگری تا نزدیکترین شهری که دستکم بیش از 100 هزار تن جمعیت دارد باید نوشته شود): هرسین در 60 کیلومتری شهرستان کرمانشاه مرکز استان کرمانشاه با جمعیتی نزدیک به یک میلیون تن، جای دارد؛ .2 دیرینگی: برای هرسین تاریخی به دیرینگی 8 هزار سال برشمردهاند؛ .3 شمار بازدید کنندهها: هر ساله، تا پیش از فراگیری کرونا، گردشگران بسیاری از آثار کهن و تاریخی هرسین دیدن میکردند؛ .4 ثبت ملی: شمار بسیاری از آثار تاریخی هرسین مانند: گوردخمههای اسحاقوند، قلعه هرسین، کاروانسرای شاهعباسی، غار شكارچیان، تپه باستانی تمرگ و ... ثبت ملی شده است؛ .5 ثبت جهانی: سنگنبشتهی بیستون و گلیم هرسین ثبت جهانی شده است؛ .6 شگفتی: پیدا شدن نشانههایی از زیستگاههای انسانی 6500 ساله و آثار فراوان فرهنگی و سازههای کهن از دورههای گوناگون تاریخی؛ .7 دستنخوردگی (:بكر بودن): پارهای از آثار تاریخی هرسین دستخوش ویرانی شده است. البته برای نگاهبانی و مرمت آثار کهن کوششهای بسیاری شده است؛ .8 ره آورد (:سوغاتی): گلیم و جاجیم؛ .9 ضریب امنیت: هرسین و شهر و دهستانهای آن از ضریب امنیت باالیی برخوردار است؛ .10 امكانات رفاهی: شهرهای هرسین و بیستون امكانات رفاهی دارد؛ .11 خوراکهای بومی ویژه: آش ترخینه، خورشت بامیه و نان ساجی از خوراکهای هرسین است.