تویسرکان؛ سخاوت درختان کهنسال

در بلندای کوهستان، جایی که ریزش برف و باران زیستبومی دلخواه و هوایی دلپذیر پدید آورده، گسترهای دامنافکنده است که آن را «تویسرکان» مینامند. شهری که هم اقلیم و پهنهاش آوازهای بلند دارد، هم مردمانش به مهربانی و دستودلبازی در یادها ماندهاند. اگر جویای نشانههای تاریخی باشیم، تویسرکان نیز یادمانهایی از تاریخ این سرزمین در دل خود دارد. تویسرکان چهارمین شهر بزرگ استان همدان است. شهرهای سهگانهی این گستره، تویسرکان، سرکان و فرسنج، شانهبهشانهی هم داده و گوشهای زیبا و تماشایی از ایران را شکل دادهاند. درختان کهنسال تویسرکان هم غوغایی از چشماندازهای تماشایی برپا میکنند. آنهایی که گذارشان به تویسرکان افتاده است و فراوانی درختان گردو و دیرینهسالی درختان ستبرش را دیدهاند، میدانند خاک بارآور آنجا چه ارمغان یگانهای دارد. تویسرکانیها لرزبان هستند و شماری از آنها نیز به زبان لکی سخن میگویند. آنها دیارشان را «توسرکو» میخوانند. ایلهای بسیارش نیز در جایجای تویسرکان پراکندهاند. ایلهای کوچرو از کرخه و اندیمشک میآیند و فصلهایی از سال را آنجا میگذرانند. در میان ایلهای کوچرویی که سالبهسال مهمان تویسرکانیها میشوند، شماری از هممیهنان قشقاییها را میتوان دید. در زیستبوم تویسرکان کوهها سر به بلندا سودهاند، چشمهساران جاریاند و باغها و کشتزارها تا دوردستها دیده میشوند. آبوهوایش هم هر چند مانند دیگر شهرهای استان همدان در زمستان سرد است، بهارانش پوشیده از رویش گیاهان و سبزینگی خاک است و گذر حیاتوحشی که از کوهپایههای سبز و زمینهای سیراب از برف و باران بهرهها میبرند. نمیتوان از تویسرکان گفت و به درختان بسیار و دیرینهی آن اشاره نکرد. در درههای سرسبز، آنجا که رودها از سرکان، آرتیمان، دره گزندر و سرابی جاری میشوند، آنچه بیش از همه بهچشم میآید درختان گردو، بادام، سیب و زردآلو است. بهویژه درختان گردو که از باارزشترین منابع طبیعی این پهنه به شمار میروند. تویسرکان یکی از بزرگترین شهرهای تولید گردو در کشور است. سیبزمینی، بادام، چغندرقند و غالت پرشمار از دیگر فراوردههای کشاورزی تویسرکان است. از بیمانندی سیر تویسرکان نیز یاد کنیم. این فراوردهها به دست نمیآیند مگر با جاری شدن رودها. در تویسرکان «قلقلرود» از دامنههای جنوبی کوه الوند راه درازآهنگ خود را آغاز میکند و با پیوستن به رودهای سرابی، سرکانرود و کرزانرود، به گاماسیاب زندگیبخش میرسد و در آن پهنهی آبی بیکران، جاری میشود. همین است که خاک تویسرکان بارور است و درختان و گیاهانش فراوان. نمونهی آشکار باروری پوشش گیاهان دامنههای الوندکوه را آنجا که به تویسرکان و شهرها و روستاهایش میرسد، میتوان دید. گیاهان دارویی مانند شیرینبیان، گون، کتیرا، گل گاوزبان و زالزالک در تویسرکان فراوان است. همچنین باید از رویش گیاهانی چون بومادرانهای هزاربرگ، گیاه همیشهسبز فستوکا و ساقههای خوشمزهی ریواس نیز در این گستره یاد کنیم. نمیتوان به تویسرکان رفت و از دره اسعد و آبشار افشار آن چشم پوشید. این پدیدهی طبیعی زیبا که چندان از شهر تویسرکان دور نیست، در دامنههای جنوبی کوه شاهنشین، گیسو افشانده است. شاهنشین بلندایی بیش از 3400 متر دارد. در بخش جنوبی آن شهر تویسرکان و در باختر آن شهر سرکان دیده میشود. زیستبوم تویسرکان همچنین با چشماندازهای دلانگیز و آبوهوای دلخواه دره گزندر و سرابی نیز شناخته میشود. این دره در کوهستان الوند، در کنارهی جادهای که تویسرکان و جوکار را پیوند میدهد، دامنهای 500 هکتاری دارد. هنوز هم در این گستره میتوان سنگچینی از سنگرهای بازماندهی سپاهیان نادرشاه را دید که برای رودررویی با لشکریان عثمانی ساخته شدهاند. از هرجا که آغاز کنیم و دیدنیهای تویسرکان را پیبگیریم، باز به درختان ستبر و پرشاخوبرگ آن خواهیم رسید. یکی از آنها درخت چنار بیش از دوهزار سالهی کوی باغوار است. این درخت 25 متر بلندا دارد و گرداگرد آن 15 متر است. افسوس که ساختوسازهای بیرویه، شاخههای آن را پژمرده کرده و ناگوارتر آنکه در بیست سال گذشته 3 بار نیز آتش گرفته است. با اینهمه، هنوز هم استوار و پابرجاست. به همانگونه باید از بوستان گردشگری کمربسته در شمال شهر سرکان یاد کرد. این نام از آنجا میآید که 6 درخت چنار بوستان به شکلی شگفتآور و پیوسته بههم از زمین روییدهاند. گمان بردهاند که چنارها ریشه و تنهای یگانه داشتهاند. در این گردشگاه درختان دیگری مانند تبریزیها، نارونها و سروها نیز روییدهاند. از دیدنیهای فراوان تویسرکان گفتیم جز از آرتیمان که ماالمال از درختان گردو و توتستانهای پرشمار است. درهباغهای آرتیمان غوغایی از دیدنیهاست. کوه خاکو آرتیمان نیز پیوسته به الوند باشکوه است و روستای گانهزار آن با چمنزارها و آب زالل رودخانهاش، چیزی نیست که از یاد برود. آرامگاه رضیالدین آرتیمانی، سراینده و عارف روزگار صفوی نیز از دیدنیهای آرتیمان است. از دستبافتهای شهرها و روستاهای تویسرکان نیز بگوییم. فرشهای تویسرکانی خوشنقش و رنگ هستند. خوراکیهای آنجا نیز خوشمزهاند. اما هیچ شیرینیای به پای نقلهای تویسرکانی با مزهی گشنیز نمیرسد. نشانههای تاریخی تویسرکان نیز کمشمار نیست. بازار سرپوشیدهی آن دیرینگی چندین سدهای دارد و ساخت تیمچهی آن سر به 140 سال پیش میزند. در چارسوی این تیمچه، حجرهها و راهروهای بسیاری ساخته شدهاند. خانهی مسعودی تویسرکان از سازههای تاریخی دیگر این شهر است. ساخت آن به دورهی قاجاریه بازمیگردد و شاهنشیناش بهراستی دیدنی است. نقشهایی که از شهریاران کهن و استورهای ایران در این خانه دیده میشود، بر دلپذیری آن افزوده است. دژ اردالن در روستای اشتران نیز هر چند روبه ویرانی است، از دژهای کمیاب استان همدان است. کاروانسرای شاهعباسی فرسنج نیز یادکردنی است. در میان کاروانسرا چشمهآبی گوارا دیده میشود. در فرسنج پلی تاریخی نیز هست که در نزدیکی کاروانسرای شاهعباسی است و06 متر درازا و 3 دهانه دارد. دیرینگی این پل به 400 سال پیش بازمیگردد. از روستاهای تویسرکان نیز یاد کنیم. یکی از آنها روستای اشتران است که هم زیباست و هم نخستین روستای هدف گردشگری استان همدان شناخته شده است. روستای شهرستانه

با سایت پروازی آن، برای گردشگران دلچسب و دلخواه است. روستای گشانی با خانههای پلکانی و روستای سنجوزان، از دیگر جاهای دیدنی شهرستان تویسرکان بهشمار میروند. همچنین آرامگاه حیقوق نبی، پیامبر یهودی در این شهرستان جای دارد. ویژگیهای شهرستان تویسرکان .1 آسانی رفتوآمد: راههای جادهای شهرستان تویسرکان برای رفتوآمد مناسب است؛ .2 دیرینگی: شهر تویسرکان بر روی ویرانههای کهنشهر رودالور ساخته شده است. آن شهر در یورش مغوالن و زمینلرزهی پس از آن ویران شد؛ .3 شمار بازدیدکنندگان: شماری از روستاهای شهرستان تویسرکان بهعنوان روستای هدف گردشگری شناخته میشوند. از اینرو شمار بازدیدکنندگان این شهرستان درخور توجه است؛ .4 ثبت ملی: بسیاری از آثار تاریخی تویسرکان ثبت ملی شدهاند. مانند: قلعه اردالن روستای اشتران، پل تاریخی فرسفج، بازار تاریخی تویسرکان، چنار کهنسال محلهی باغوار و آرامگاه رضیالدینآرتیمانی؛ .5 ثبت جهانی: ثبت جهانی ندارد؛ .6 شگفتی: درختان گردوی فراوان و درختان کهنسال چندهزارساله؛ 7.دستنخوردگی(:بکربودن):برخیآثارطبیعیوتاریخیتویسرکان در گذر زمان آسیب دیدهاند. همانند چنار باغوار و دژ اردالن؛ .8 رهآورد (:سوغاتی): منبت، نقل با مزههای گوناگون، نبات و بهویژه گردو؛ .9 ضریب امنیت: شهرستان تویسرکان ضریب امنیت باالیی دارد؛ :10 امکانات رفاهی: شهر تویسرکان از امکانات رفاهی خوبی برخوردار است؛ .11 خوراکهای بومی ویژه: آش سماق، آش قوربا، آش بادمجان، آبگوشت یخنی.