این خلیج ، پارس است

تاریخواستورهگواهیم یدهد

خلیج فــارس پدیــدهی جغرافیایی و انسانی بیمانندی است که جایگاه آن از گذشتهها تا به امروز نقش برجستهاي در تاریخ بشــر داشته است و این نقش را به گونهی ســنتی نــزد ایرانیان از آنجایی که شــاهراه گذر فرهنگها و بازرگانی بود، به دســت آورده اســت. امــروزه نیز همگان بر ایــن باورند که منطقهی خلیجفارس و خود خلیجفارس داراي جایگاه زندگیبخش براي مردم کشــورهاي ساحلی آن و پیوند آنها با دنیاي مدرن است و این جایگاه بیهمتا ژئواســتراتژیکی بر ارزش کنونیاش افزوده است. تاریخ پیدایش تمدنهاي نخستین و کهن کرانهی خلیج فارس به بیش از ده هزار سال پیش میرسد. خلیج فارس به واســطهی جایگاه برتر جغرافیایی خــود، چهارراه خاور و باختر و پهنهی رفتوآمــد همهی گروهها و مردم دنیاي کهن بوده است و به شوند همسایگی با کشــورهاي حاصلخیز و دربرداشتن سرچشمههای سرشار ثروت چه در گذشــته و چه در روزگار کنونی، همواره شــوند آزمندی، کشورگشایان و توســعهطلبان قرار گرفته است و هر یــک از گروهها و مــردم جهان که به فرمانروایی و شکوه رسیدهاند، گوشهی چشمی به خلیج فارس داشتند! نخســتین نام این آبراهه باستانی چه بوده است؟ در کهنترین سند دراینباره که لوحهاي بابلی از 4هزار سال پیش از میالد است؛ نقشهی جهان شناخته شــدهی آن روزگار ترسیم شده است. بابلیها بر این بــاور بودند که پیرامون ســرزمین آنها و زمینهای مرزي آن را «رودخانــهی تلــخ» (خلیج فارس) فرا گرفته اســت و آشــوریان این دریا را «نارمرتــو» مینامیدند. با پدیدآمدن دولت هخامنشــی بهدســت کوروش بزرگ به نام دریاي پارس نامیده شد. داریــوش اول در سنگنبشــتهای که در آبراههی ســوئز پیدا شد و به پانصد سال پیش بازمیگردد از دریای پارس نام برده، دریایی کــه از پارس میآید. پرسیکوس ســینوس، نامی است که یونانیان بر روی خلیج فارس گذاشتند، یعنی دریای پارس! اینکه چرا این دریا با نام «پارس» پرآوازه شده است، در نوشتههاي جغرافینگاران آمــده که در میان ســرزمینهایی که در کرانهی دریاي پــارس جای دارند، فارس از همهی کشورها آبادتر است و پادشاهان آن از دیرباز بر دور و نزدیک و پیرامون این دریا مســلط بودند و در دیگر کشورها، کشتیهایی که از دریاي فــارس گذر میکنند و از کشــور خود دور میشــوند و با شکوه و در آسودگی برمیگردند همه ازآن فارس هستند؛ از این رو بدین نام پرآوازه شده است (ابن حوقل، 46: ۱366 / اصطخري). ایرانیان همواره با مهر و دلبســتگی ویژهاي به خلیج فارس نگریســتهاند. این دلبستگی پیشینهی تاریخی درازی داشته، ریشــه در واقعیات جغرافیایی، اقتصادي، انسانی، فرهنگی و سیاسی دارد. یک ســوي مرزهــاي ایران در جنوب، سراســر دریا است؛ یعنی خلیج فــارس و دریای عمان که ریشــهی ایرانی دارد و این مرز آبی از خرمشــهر تا گواتر بیش از سه هزار کیلومتر درازا دارد. چنین مرز حساســی در سدهها و هزارههای گذشــته کارایی بسزایی بر سیاست، فرهنگ، ادبیات و سرگذشت ایران و ایرانیان داشــته اســت. ارزش بازرگانی خلیج فارس براي ایرانیان امروز با دادوستد نفت ارزش بسیار باالیی هم از درآمد ارزي کشــور و هم قدرت نرم و فرهنگــی دارد و مهمتر اینکه خلیج فارس گذرگاه اصلی دادوستد و گلوگاه کشور است. از آغاز سدهی شانزدهم میالدي، در پی برپایی فرمانروایی عثمانی و بستهشدن راههاي بازرگانی میان آسیا و اروپا، مورد توجه کشورهای اروپایی بهویژه اسپانیا و پرتغال کــه دور از ایران و هند بودند و دارو، پارچه و ادویه گرانتر بهدستشان میرسید شــد و آنها در پی راههایی برای نزدیکترشــدن به آسیا و بهویژه هند بودند و سرانجام با دورزدن آفریقا به آسیا رســیدند و پس از آنها جنوب هند و باختر آسیا به عنوان جایی براي هماورد شرکتهاي تجاري و استعماری کشورهایی چون پرتغال، هلند، فرانسه، آلمان، روسیه و بریتانیا درآمد. آنها کمکم دریافتند با زور و اســلحه نمیتوانند بر خلیــج فارس فرمانروایی کنند و بــا دگرگونی شــیوه بهویژه با پیشنهاد و بازیگردانی انگلستان، نبرد هویتی و فرهنگی را با ایرانیان وخلیج فارس آغاز کردند! پیشــینهی ایــن موضــوع به ســال 539۱میــالدی برمیگردد که «ســر چارلز بلگریو» نمایندهی سیاسی بریتانیا در خلیج فارس بوده است. بلگریو بیان میگویــد: «چون ما موفق نشــدهایم قبایل ایرانی را تبدیل به شیخنشــین عربی کنیــم، پس ناگزیــر باید اینجا منطقهاي عربی شــود.» آنها افزونبر محدوده و ممانعت از پیشرفت هرمز تا کویت خزعل را در خوزستان براي ایجاد عربستان برانگیختند و همچنین در بندر لنگه و بوشــهر نیز برخی شیوخ را علم کردند که شیخنشین عربی ایجاد کنند. در بندرعباس هم که ســلطان عمان، طبق قرارداد ۱۱8۱میالدی اجارهداري داشت و در سال ۱856 میالدی تجدید شــد، درصدد تبدیل قرارداد استیجاري به شیخنشــینی عرب بودند و سرگرد کاکس دنبال آن بود. هرچند آن زمان دولت بریتانیا پیشــنهاد بلگریو را براي عربیکردن خلیج فارس نپذیرفت، زیرا میگفت که دولت بریتانیا با دولت ایران درگیريهاي بســیاری بر سر مسالهی خوزستان، مسالهی نفت، جزایر بحرین و جزایر ابوموسی و تنب و جزیره سیري دارد و در این دعواي تازه بازنده خواهد شد! اما واقیعت امر درگیری گستردهی انگلســتان در اروپا با آلمان و در آسیا با ژاپــن و در آفریقای جنوبی با اقلیت ســفیدی بود که از سوی آلمان و هلند ...و پشتیبانی میشدند، ضمن اینکه از سوی آمریکا و راهیابی گستردهاش در آسیا و بهویژه خاورمیانه نگران بود. بــراي اینکــه تا ایــن زمــان یعنی 539۱میالدی جز ایران هیچ کشوري در این منطقه نبــود. هرچند عراق در ســال 4۲9۱میالدی پــس از جنگ جهانی نخست پایهگذاری شده بود، اما هنوز به صورت دولت مســتقل عربی نبود و دولت عربستان سعودي در سال ۲39۱میالدی به صورت یک کشــور پادشــاهی اعالم وجود کرد و ناگزیر بریتانیــا در همهی کارهایش، با ایران روبهرو بود. پس از اینکه عبدالکریم قاسم در سال 859۱میالدی در عــراق کودتا کرد و روي کار آمــد، واژهی خلیجالعربــی را براي نخســتین بار در تاریخ به کار برد که این کاربــرد در رقابت میان بغداد و قاهره و نه در برابر ایرانیان بود. او کوشید با اســتفاده از احساسات ناسیونالیستی اعراب هوادارانی برای خــود بیابد. در ســال ۲69۱میالدی جمال عبدالناصر در اوج فعالیتهاي پانعربیسم خود بر اثر رقابت با بغداد بر سر رهبري جهان عرب، این نکته را بازگو کرد و دیگران کموبیش آن را ادامه دادند و در سالها و دهههای گذشته شیخنشینهای جنوب خلیج فــارس بهویژه امــارات متحده عربــی رهبر و پرچمدار گســترش نام ســاختگی خلیج عر... بوده است، که با هوشیاری ایرانیان میهنپرست تاکنون پیشرفتی بهدست نیاوردند و چشمانداز آینده بر تسلیم و سرفرودآوردن اعراب و اربابانشان در برابر دریای حماسهها خلیج تا ابد فارس، است. دربارهی خلیج فارس بســیار باید گفت و نوشت و امیدواریم امسال به بهانهی چهارصدمین سال آزادی خلیج فارس و بیرون راندن پرتغالیها نگاه و شناختی دوباره به خلیج فارس داشته باشیم. * مسوول پویش ملی حامیان خلیج تا ابد فارس