شعر دفاع مقدس در فضای مجازی فرصتیاتهدید

با حضور کارشناسان ادبی بررسی شد

شــعر دفاع مقدس بهعنوان گونهای ادبی که به امر مقدس دفاع در حوزه ســرزمینی و ایدئولوژیکی میپــردازد، امروز از قالب کتاب فراتر رفته و پا به حوزههای رســانهای جدید گذاشــته اســت که این مســأله نیاز به تحلیــل دارد. کارشناســان ادبی از جمله محمود اکرامی فر، حمیدرضا شکارســری و ســعید بیابانکی در نشســتی که به همت دبیرخانههجدهمیندورهانتخاببهترینکتابدفاعمقدسبامشارکتخبرگزاری دفاع مقدس یازدهم مهرماه در ســتاد مرکزی راهیان نور برگزار شد جایگاه شعر دفاع مقدس در رسانهها را نقد و بررسی کردند که در ادامه میخوانید. محمــود اکرامیفر که مســئولیت اجرای کردند. همانطور که در ســالهای بعد از ایــن نشســت را برعهده داشــت ابتــدا از جنگ برخی موضوعات اجازه پرداختن شکارســری و بیابانکی خواست تا قبل از بیشــتری پیدا کــرد و افق تــازهای به روی پرداختــن به موضــوع اصلــی و اینکه آیا شــاعران بــاز شــد. در نهایــت میتــوان شعر باید حالت رسانهای داشته باشد یا گفت با وجود اینکه پایه این شــعر همان ضرورتی ندارد، با توجه به شرایط موجود تعریف ســاده اســت، اما بسته به شرایط بازتعریفی از شــعر دفاع مقدس داشته و موقعیــت زمانی ویژگیهای این شــعر باشند. متفاوتمیشود. ■ شــرایط و موقعیت زمانــی ویژگیهای ■ شــعر انقالب پــدر شــعر دفــاع مقدس شعردفاعمقدسرامتفاوتمیکند است

حمیدرضــاشکارســری در خصــوص سعیدبیابانکیدرتعریفشعردفاع اینکــه آیــا میتــوان تعریــف عامــی از مقــدس گفــت: شــعر انقالب پدر شــعر شــعر دفاع مقدس داشــت یا نه، گفت: دفاع مقدس اســت چون هر انقالبی که ســادهترین تعریــف این اســت؛ شــعری با خیزش عمومی همراه اســت ادبیاتی کــه راجع بــه دفــاع مقــدس، ویژگیها و را بــه همــراه خواهد داشــت. ریشــههای تبعــات دفاع مقدس باشــد شــعر دفاع ادبیات انقــالب ارتباطی با 22بهمن 7۵ مقدس اســت. اما نزدیک شــدن به این نــدارد چراکه این گونه ادبی از مشــروطه شــعر با توجه به عمر سی ســاله آن یک شروع شده است و بســیاری از شاعران از گونه گفتمانی میطلبد، در طول دورهای گذشتهآزادیخواهیداشتند. کــه از شــعر دفــاع مقــدس میگــذرد بــا ایــن شــاعر حــوزه دفــاع مقــدس بــا گفتمانهای مختلف سیاسی، فرهنگی، بیان اینکه شــعر انقالب و شــعر انقالبی اقتصادی و اجتماعی روبهرو بودهایم که تفاوتهایــی باهم دارند، اظهارداشــت: شــعر دفاع مقدس هم متأثر از آن بوده مــا بهدلیــل آغاز جنــگ فرصــت زیادی و تعریفهایــی با حد و مرزهای متفاوت بــرای شــعر انقــالب نداشــتیم. ویژگــی به آن بخشیده اســت.او با اشاره به اینکه جنــگ ایجاد تهییــج و اغراق اســت و ما تحریک، تهییج و حماسی کردن صحنه، نیــز در جنگ تحمیلــی فیلمهایــی را بر در یک مقطع وظیفه شعر بود، ادامه داد: این مبنا ساختیم که در آن زمان پاسخگو تحریک و تهییج و حماسی کردن صحنه بــود اما امــروز آن را نمیپذیریــم. قبل از در ابتدای جنگ مرحله اول ســیر تحولی جنــگ، هنگام جنگ و بعد از جنگ ســه این شــعر بــود اما بعد از فتح خرمشــهر شــرایط متفاوت اســت، همانطور که در ویژگیهــای تــازهای میگیــرد و از حالت شعر عاشــورا نیز چنین شعرهایی وجود محــرک و تهییجی و حماســی بــه وجوه دارد چــون ما در زمان جنگ به عاطفه و رمانتیک و نوســتالژیک تبدیل و بتدریج حماسهبیشتراحتیاجداریم. اعتراضــی میشــود. چــون در ســالهای او خاطرنشــان کــرد: بــه اعتقــاد مــن ابتدایــی داغ بــودن التهــاب جنــگ وجه شــاعران در زمــان جنــگ تحمیلی ســه احساسی را پررنگ میکرد و بعد از مدتی دستهبودند؛دستهاولکهاساساًخاموش شــاعران عمیقتر به ایــن موضوع توجه بودند، دسته دوم طیف شاعران انقالبی حمیدرضاشکارسری: رویدادهاییکهدر سالهایجنگوجه امنیتیداشتدر سالهایبعداجازه مطرحشدنپیدا کردنددرحقیقت بستهبهاینکهدر چهشرایطیباشعر دفاعمقدسروبهرو میشویماضالعآن نیزتغییرمیکند سعید بیابانکی: اثرگذارترین و جذابترین عرصه موسیقی، ترانه بویژه ترانههای جوانپسند پاپ است که این عرصه امروز از ادبیات دفاع مقدس خالی است. ما برای ارائه شعر باید از شکلهای سنتی حذر کنیم بودند که مانند لشکر پیاده نظام به کشور کمک کردند و دسته سوم، گروهی بودند کــه مقابــل ایــن حرکــت ایســتادند و در همان ســالها نقد کردند و شعرهایشان خاصیــت ضد جنــگ داشــت. بیابانکی اضافه کــرد: بعد از اتمــام جنگ ادبیات تازهای شروع شد، همانطور که بسیاری از رمانهای مشــهور دنیا اینچنین بعد از جنگشکلگرفتند.

شکارســری بــا تأکید بــر صحبتهای بیابانکــی اضافه کــرد: رویدادهایی که در ســالهای جنگ وجه حراستی یا امنیتی داشــت در ســالهای بعد اجــازه مطرح شــدن پیدا کردند و افقهــای جدیدی در این حوزه ترســیم شــد، درحقیقت بسته بــه اینکــه در چه شــرایطی با شــعر دفاع مقــدس روبــهرو میشــویم اضــالع آن نیــز تغییر میکنــد. اکرامی فــر در بخش دیگری از نشســت با بیان اینکه بســیاری از شــعرهای دفــاع مقــدس در جبهــه ســروده شــده اســت، گفت: همزمــان با شلیک گلولهها سرودههای زیبایی خلق محمود اکرامیفر: همزمان با شلیک گلولهها سرودههای زیبایی خلق شده است که همچنان ماندگار هستند شده اســت که همچنان ماندگار هستند، همچنــان برخــی از شــاعران هســتند که در ایــن حــوزه فعالانــد و آثــار در خوری دارند اما آیــا مخاطبان همان مخاطبان سیســال گذشــته هســتند و همــان تأثیرپذیری را از آثار دارند؟ ■ شعر دفاع مقدس تمام شدنی نیست و همیشهمخاطبانخودرادارد

بیابانکــی در پاســخ بــه ایــن پرســش گفت: جنگ برای یک سرباز زمانی تمام میشود که تمام خاطراتش را بازگو کند. خاطراتــی که امروز در کشــور خیلی مورد استقبال قرار گرفته است. به نظرم اساساً جنــگ وقتی تمــام میشــود، ادبیات آن تازه آغاز میشود، بنابراین شاعران دفاع مقــدس به لحــاظ اجتماعی و نســبی به شاعرانی که جنگ را دیدهاند و شاعرانی کــه جنگ را ندیدهاند تقســیم میشــوند که شــاعرانی که جنگ را ندیدهاند نســل جدیدی هستند که اتفاقاً آثار ارزشمندی هــم دارنــد. مــن معتقــدم شــعر دفــاع مقدس تمام شــدنی نیســت و همیشــه مخاطبــان خــود را دارد. البتــه دورهای احســاس میکــردم بعد از جنگ شــعر دفــاع مقــدس نخواهیم داشــت اما این طــور نشــد و حتی شــاهد بودم که نســل بعــد از جنــگ هم شــعر دفــاع مقدس گفتند. این شــاعر بــا بیان اینکــه در دهه 60 رســانههای کاغذی، تلویزیون و رادیو رســانههای اول بودنــد امــا امروز رســانه مکتوب دورانشــان تمام شــده و شــکل رسانهها تغییر کرده است، اظهار داشت: در چند سال اخیر شعر در فضای مجازی شــکل جدیدی گرفته است و شاعران هر کدام خودشــان یک رسانه شدهاند. البته این شــرایط موجب شــده بتدریج کتاب در آخر خط بایستد که البته این ضرورت دنیــای جدیــد اســت که بــه نظــر من بد نیست. ■ فضــای مجــازی وضعیت شــعر دفاع مقدسراامیدوارکنندهکردهاست

شکارســری در ادامــه گفــت: فضــای مجازی وضعیت شــعر دفــاع مقدس را امیدوارکنندهکردهچوناساساًشعرخوان و تیراژ کتاب کم شده است. شرایط جدید اجــازه میدهــد بــا رســانههای جدید به سمت شعر رفت و با گردش در فضاهای جدید رویارویی با اثر ادبی راحتتر باشد. او یــادآور شــد: اگــر تیراژ کتابهای شــعر دفاع مقدس کم شــده باید بگوییم مگر تیــراژ گونههــای دیگــر شــعر باال اســت؟ مخاطــب شــعر در روزگار مــا کم شــده و مخاطب شعر دفاع مقدس کمتر که این یک واقعیت است. اکرامیفرد در راستای صحبتهای شکارسری با تأکید بر اینکه مــا در دوران شــهروند رســانه هســتیم، اظهــار داشــت: بازخــورد رســانههای امروز آنی شــده اســت و شاعری که سواد رســانهای دارد با شــاعران دیــروز تفاوت دارد، بنابرایــن مــن معتقــدم خواننــده شــعر کم نشــده بلکه خواننده کتاب کم شده است.

شکارســری نیــز در پاســخ بــه ایــن صحبت با تأکیــد بر پابرجا بــودن ارزش کتاب در میان شاعران گفت: من معتقد نیســتم ارزش کتــاب کــم شــده بلکــه میگویــم کتــاب شــکل لوکستــری پیدا کــرده اســت. اگــر شــعر را از ذات اصلــی خود که یک رسانه سرد است، دور نکنیم؛ همچنان جای انتشــار آن در کتاب است. انتظــاری کــه از شــعر داریم با داســتان و رمان متفاوت است چون شعر نمیتواند خیلیتحلیلیباشد.تحلیلجنگتوسط شــعر انتظار درستی نیست و نهایتاً هنوز رسانه مکتوب برای ارائه شعر بهتر است. ■ شعر هنری سرد است و در این عرصه از موسیقیغفلتشدهاست

بیابانکی با بیانًاینکه شــعر یک هنر سرد است و طبیعتا در رسانههای جدید درهم آمیخته میشود، خاطرنشان کرد: در مقایســه با موسیقی و ســینما، شعر و نقاشــی هنرهای خاموش و سرد هستند اما در رسانههای جدید این هنرها در هم آمیخته میشود و مخاطب جمع جبری شعر با شاعر را میپذیرد.

بیابانکــی تأکیــد کــرد: مدیــا و شــکل رســانه بــرای ارائــه شــعر دفــاع مقدس بســیار مهــم اســت. عرصــه موســیقی اصالً در دســت ما نیســت. منظــورم این نیســت شــعر دفاع مقدس به موسیقی تبدیل شود اما در این عرصه از موسیقی غفلــت شــده اســت و عرصه به کســانی واگذار شــده کــه اعتقادی به ایــن جریان ندارنــد. اثرگذارتریــن و جذابتریــن عرصه موســیقی، ترانه بویــژه ترانههای جوانپســند پــاپ اســت کــه ایــن عرصه امــروز از ادبیــات دفــاع مقــدس خالــی است. ما برای ارائه شعر باید از شکلهای ســنتی حــذر کنیــم. شــعر باید از شــکل دکلمه خارج شــود و به شــکل دراماتیک و قصــهای وارد شــود. ما در فضای محتوا مشــکل نداریــم. دوره پرداختــن بــه چگونگی دفاع مقدس گذشــته و باید به چرایــی آن بیشــتر بپردازیــم. البته میانه رسانه ملی با این مسأله کم رنگ است و اگر کمــی از چرایی دفاع مقدس بگوییم حذف خواهیم شد.

■ آسیبها و منفعتهای ارائه سریع اثردرفضایمجازیاست

شکارسری عنوانکرد:البتهبهنظرمن نباید از رســانه مکتوب به طور کلی بریده شویم بلکه باید شرایط امروز را بفهمیم و به اندازه آن انتظار داشته باشیم. مفهوم دفاع مقدس و انقالب در فضای مجازی مخاطــب کمتــری دارد چــون رویکــرد مخاطب تفریحی و روزانه اســت. انتظار پیــروزی شــعر دفــاع مقــدس در فضای مجازی با شرایط امروز به گمانم رؤیایی اســت. از نظــر مــن هــر پدیــده ویژگیها و آســیبهایی دارد، ارائــه ســریع اثــر در فضای مجازی آسیب زا است اما در عین حال بیاعتنایی به تواناییهای مدیا هم خود مضر است بنابراین باید از امکانات فضای مجازی درست استفاده کنیم. این شــاعر برجسته کشــور با بیان اینکه وقتی مخاطب حتی در کوتاه مدت با آثار ادبی روبهرو میشــود و واکنش نشان میدهد شــاعر هــم تحــت تأثیــر قــرار میگیــرد، تصریــح کرد: این اتفــاق در درازمدت در آفرینــش ادبی هنرمند اثرگذار اســت، با کمــال شــوربختی و تأســف میگویــم که باید با این فضا همراه شــویم و تالشمان را برای اینکه از این طریق تفکر عمومی را همراه کنیم، انجام دهیم. ■ بایدقبولکنیمکهشــعرهایسیاســیو اعتقادیمخاطبکمتریدارند

بیابانکــی دربــاره لزوم ورود شــاعران دفــاع مقــدس بــه خلــق آثــار ترکیبــی نیــز گفــت: اگــر جنــگ نبــود شــاید طور دیگــری زندگــی میکردیم، شــعر امروز اجتماعیتــر شــده و اگر امــروز از اقتصاد بگوییم شعر دفاع مقدس گفتهایم.

شکارســری در ادامه گفت: ســالهای انتهایــی جنگ وجــوه اعتراضــی و توجه بــه ارزشهــای کمرنــگ شــده پررنگتر میشــود و وقتی جنگ به پایان میرســد قاعدتاً فکر میکنیم چون زمینه موضوع آن تمام شــده این نوع شعر نیز به پایان رســیده است اما چنین نیست. چون این گونه شــعر بــه گونــهای دفــاع از مرزهای باورها و عقیدههای ماست و در سالهای بعد میبینیم به دو مفهوم جنگ و دفاع توجه میکننــد، رویدادها و حوادث که در سالهای جنگ با مالحظات اجتماعی، سیاســی و حتی امنیتی و حراســتی قابل پرداختــن نبوده اجازه مطرح شــدن پیدا میکنــد، بنابراین بســته به اینکــه در چه موقعیت و شــرایطی با این شــعر روبهرو میشویم ویژگیها، اضالع و کم و کیفش متفاوتمیشود.

او بــا اشــاره بــه برخــی واقعیتهــای امــروز خاطرنشــان کــرد: ما باید شــرایط امروز را بپذیریم. خود من وقتی شــعری عاشــقانه در فضــای مجــازی منتشــر میکنم تفاوت استقبال را با شعر دینی و دفاعمقدس احساس میکنم؛ بنابراین باید قبول کنیم که شــعرهای سیاســی و اعتقادی مخاطب کمتری دارند. اگر این موضوع را بپذیریم و بهعنوان نکته منفی به آن نــگاه نکنیم با آن همــراه خواهیم شد. ■ تأثیرغیرقابلانکارشبکههایاجتماعی درنشرفراگیرآثارادبی

گویا چــارهای جز گردن نهادن در برابر ظهور پدیده فضای مجازی و شــبکههای اجتماعی در نشر فراگیر آثار ادبی و شعری نداریم چرا که در خوشــبینانهترین شــکل چاپ کتاب در یک نوبت با 5 هزار نســخه کــه اگر بــا اقبال مواجه شــود به چاپهای بعدی نیز کشــیده خواهد شــد تا معرفی و در میان مردم مشــهور شــود، در فاصله کوتاهی فضای مجازی این کار را به انجام رسانده است و بازدیدهای چندهزارتایی و حتی چندصد هزارتایــی را در مدت زمان کوتاهی شاهد هستیم و نباید از این عرصه شــتاب گیرنده عقب بمانیم هــر چند که همانطور که ذکر شــد ورود به این عرصه با آفاتی نیز همراه است.