گزارش «ایران» از راهکارهای مقابله با تحریمهای جدید امریکا علیه ایران میانبرهایی برای عبور از گردنه های تحریم

آیا محدودیتهای بینالمللی در میان ابرچالشهای اقتصاد ایران جایی دارد؟

پــس از آنکه مذاکرات هســتهای ایــران با گروه پنج به عالوه یک و امضای سند نهایی تحریم توانســت اقتصاد ایران را در یک دوره دو و نیم ساله از شر تحریمهای اقتصادی خالص کند، تصمیم رئیس جمهوری امریکا برای خروج از این توافــق بینالمللی و بازگرداندن تحریمها علیــه ایــران باعــث شــد تــا یکبــار دیگر ســایه تحریمها برآینده اقتصاد ایران سایه بیفکند. بدینترتیــب از 15 مــرداد امســال بخــش اول تحریمهای امریکایی بر ایران اعمال شــد و در دومیــن مرحله یعنــی 13 آبان مرحلــه دوم و مهمتر آن کلید خورد. حال پرسشــی که دراین جا مطرح میشــود این اســت کــه تحریمهای بازگشــته علیــه ایران تا چه انــدازه در اقتصاد و دورنمــای آن مؤثر خواهد بود و برای مقابله با آن چه میتوان کرد؟ هرچند بهطــور قطع تحریمهــای امریکا علیه ایــران بهدلیــل آنکه حســاسترین بخشهای اقتصــاد ایــران را نشــانه رفتــه اســت در حــال و آینــده اقتصــاد ایــران تأثیــر خواهد داشــت، امــا نبایــد از خودتحریمیهایی کــه بحرانها، چالشها و نوع نگاه مدیریتی بر ما اعمال کرده است نیز غافل شد. بررسی روند شاخصهای اقتصــاد ایــران دربیــش از چهــار دهــهای کــه از پیــروزی انقــالب اســالمی میگــذرد، نشــان میدهــد که تنگناهای داخلی مانع بزرگتری از تحریمهای خارجی بوده است.

■ تحریمی که دوباره بازگشت

دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایاالت متحده امریــکا در81 اردیبهشــت مــاه ســالجاری و چهار روز مانده به موعد مقرر در یک سخنرانی 11دقیقهای خروج کشــورش از برجام را بهطور رســمی اعالم کــرد تا پــس از یــک دوره حدود دوو نیم ساله که برجام ایجاد کرده بود، دوباره تحریمهای ضد ایرانــی امریکا باردیگر اعمال شود. تنهــا حامیــان ایــن تصمیــم دونالــد ترامــپ، اســرائیل و عربســتان ســعودی بودنــد امــا در مقابــل، ســران اتحادیــه اروپا همچنیــن دیگر امضاکننــدگان توافــق هســتهای، ضمــن ابراز تأســف در قبــال این خبــر، بر پایبنــدی خود بر برجــام تأکید کردند. ایــران در چارچوب توافق هســتهای ســال 201۵ موافقت کرده بود که در ازای لغــو بخشــی از تحریمهــای بینالمللی، برنامههای هستهای خود را محدود کند. طبق تحریمهایی که توســط رئیس جمهوری امریکا امضا شــد، وزارت خزانهداری این کشور دوره تنفس 90 روزه و 180 روزه برای بازگشــت تحریمها در نظر گرفت. براین اساس در دور نخست تحریمها که از 15 مرداد ماه امسال اجرایی شد، محدودیتهایی بــر خریدوفــروش اســکناس یــا اســناد مبتنــی بــر دالر از ســوی دولــت ایــران، خریدوفــروش طال و ســایر فلزهــای گرانبها، خریــد، تأمین یا انتقــال فلزاتــی نظیــر گرافیت، فلــزات خام یا نیمهخام مانند آلومینیوم و آهن، زغالســنگ و نرمافزارهــای مورد اســتفاده از ســوی صنایع ایران، افتتاح حساب ریالی در خارج از مرزهای ایران و مبادله ریالی با ارقام قابلتوجه، تأمین مالی خارجی و خرید اوراق منتشرشده از سوی دولت ایران، خودروسازی ایران، خریدوفروش و تأمیــن قطعــات هواپیمــا و فــرش و مــواد خوراکی تولیدشده در ایران اعمال شد. 13 آبانماه سررسید مرحله دوم تحریمها بود کــه عمدتاً بخش انرژی و نفت ایران را نشــانه گرفتهانــد. بــر مبنــای اطالعیــه منتشرشــده از ســوی وزارت خزانــهداری امریــکا، فعالیــت بندرگاهــی، کشــتیرانی و صنایــع کشتیســازی ایــران ازجملــه خطــوط کشــتیرانی جمهوری اسالمی ایران و کشتیرانی جنوب و شرکتهای وابســته، مبادالت نفتــی و هرگونــه خرید مواد پتروشیمی از ایران، شرکت ملی نفت، نفتیران و شرکت ملی تانکرسازی ایران، هرگونه مبادله مالی بین مؤسســات مالی بینالمللی با بانک مرکزی ایران یا مؤسســات مالی ایرانی، بخش انــرژی و همکاری بــا ایران در قالــب تعهدات خدماتــی، بیمــهای و بیمــه اتکایــی مشــمول تحریم قرار گرفته است. بر مبنای اطالعیه منتشرشــده از ســوی وزارت خزانــهداری امریــکا ایــن وزارتخانه پــس از هر دوره تنفــس اقــدام بــه بهروزرســانی لیســت اقدامات و افراد مشــمول تحریــم خواهد کرد. بــه ایــن ترتیب شــرکتها و اشــخاص حقیقی مختلف میتوانند با مراجعه به وبسایت این خزانهداری در جزئیات تحریمها قرار بگیرند.

■ راه مقابله با تحریمها

تحریــم و محدودیــت واژه بیگانــهای بــرای مســئوالن و مــردم ایران نیســت. از ســالهای آغازیــن انقــالب اســالمی ایــران تحــت تحریمهــای مختلفی بوده اســت که هرچه به پیــش رفت پیچیدهتر و دشــوارتر شــده اســت تــا جایــی کــه درســالهای انتهایــی دهــه 80 تحریمهای سه الیه علیه ایران روزهای سختی برای اقتصاد ایران به وجود آورد. اعمــال محدودیتهایی که از این تحریمها بر بخشهای مختلف اقتصاد ایران تحمیل شد، ضمن نابســامان کــردن بازارهــای مختلف به رکــود اقتصاد ایران ســرعت بخشــید و موجب افت شدید ارزش پول ملی شد.

اما چه عواملی در داخل باعث تند و تیزشــدن تأثیــر ایــن تحریمهــا شــده اســت. درواقــع مشــکالت ســاختاری که اقتصاد ایران در طول دهههای اخیر با آن دســت و پنجه نرم میکند درکنار خألهای مدیریتی بسترســاز مؤثر بودن تحریمهــای خارجــی بــوده اســت. هرچنــد تحریمهــا بــه تنهایــی بســیاری از بخشهــای اقتصــاد ایــران را تحت تأثیــر قرارداده اســت، ولی بهطور قطع چالشهای موجود دراقتصاد ایــران به تأثیرپذیــری تحریمها کمــک زیادی کرده اســت. بنابراین نخســتین گام شناســایی چالشهــای اقتصــاد ایــران اســت کــه بیش از تحریمهــای خارجــی میتوانــد مانعــی برای توسعه اقتصاد ایران باشد.

■ ابرچالشهای اقتصاد ایران

حــدود دو ســالی اســت کــه اکثــر اقتصاددانان روی لیســت ابرچالشهــای اقتصــاد ایــران تأکید میکننــد. گرچه درلیســت اقتصاددانان تفاوتهایــی نیــز مشــاهده میشــود ولی همه آنهــا روی حداقل شــش ابرچالــش اتفاق نظر دارنــد کــه از قضــا تحریــم در میان آنهــا دیده نمیشود. مســعود نیلی اقتصاددان ایــن دوره را بدترین دوره در تاریخ کشــور میداند و محمد فاضلی جامعهشــناس به آن لقب «عصــر همآیندی بحرانها» داده است. براســاس گفتههای مســعود نیلی در شرایطی هســتیم کــه اقتصــاد مــا دو چهــره دارد، یــک چهره میگوید که تورم تک رقمی شــده، رشد اقتصادی داشــتیم و اشــتغالزایی باالســت اما در نقطــه مقابــل ابــر چالشهایــی هســتند که نمیتوان منکر آنها شــد و این شش ابرچالش شــامل بحــران آب، محیط زیســت، بیــکاری، چالشهای نظام بانکی، صندوق بازنشستگی

و کســب و کارهای خرد بسیار بزرگ و مخربند. محمدحســین شــریفزادگان اقتصــاددان نیز هفت ابرچالش را فهرست میکند که بسیاری از آنهــا با لیســت نیلی یکســان اســت. به گفته وی ٧ ابرچالش شــامل چالش محیط زیست، کاهش منابع آب، بیکاری، فســاد اداری، نظام تصمیمســازی و تصمیــم گیــری، بانکهــا و چالــش انســجام سیاســی و گفتوگــوی ملــی میشود.

■ اجماع ملی اصلیترین راه

بهنظر میرسد پادزهر و بسترساز برای مقابله با تمام این ابرچالشها و تحریمهای خارجی اجمــاع ملــی ســرمایه اجتماعــی و اعتمــاد و همدلی میان مســئوالن و مردم باشــد. به طور قطــع زمانــی کــه مــردم عــزم مســئوالن برای مقابلــه با ایــن چالشهــا را درک کنند خود به پشــتوانهای قوی برای ادامه این مســیر تبدیل میشوند. همانگونه که مسعود نیلی اقتصاددان نیز باور دارد حل مشکالت اقتصادی ایران نیازمند یک اجمــاع و سیاســت واحد در تمــام بخشهای حاکمیت است. البته دراین راه تشکیل شورای عالی هماهنگی اقتصادی با حضور مســئوالن ســه قوه نخستین گام دراین مســیر بوده است تــا بــه دور از تفکیــک مســئولیتهای هــر قــوه بــرای حــل و رفــع مشــکالت و موانــع نســخه واحدی تجویز کنند. در گام بعدی و همانطور کــه اغلــب کارشناســان نیــز تأکیــد میکننــد، داشــتن یــک دیپلماســی کارا و قوی درســطح منطقــه و جهــان اســت. تعامــل گســترده بــا سایرکشــورها براحتی میتواند سد راه بسیاری از محدودیتهــای خارجــی و داخلــی اقتصاد ایران باشد.

ادامه در صفحه 14