چراغ این خانه را روشن نگه داریم

سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر؛ امیدواریها و تنگناها

پنــج مــاه پیــش، وقتــی نــادر برهانی مرنــد در مقــام دبیــر ســیوهفتمین جشــنواره تئاتــر فجــر یادداشــتی در وبســایت این جشــنواره منتشر کرد، پیش از هر چیز بر بلوغ این جشــنواره بــه ســبب برگــزاری ادوار مختلف آن در تمــام ایــن ســالها تأکید کــرد و در همان سطور نخستین یادداشت خود نوشت: «جشـــنواره بینالمللـی تئاتـر فجـــر حــاال دیگـــر سـیوهفـــت ســاله شــده. سـیوهفـــت سالگی ســن بلوغ اندیشـــه اســت؛ ســـه قـــدم مانـــده به چهل سالگی است؛ ســـن کمـال، سـن شایسـتگی انسـان بـرای بعثـت!»

بلوغــی که البتــه بایــد در واقعیت دید تا چه اندازه مبنای تجدیدنظر در فرم و محتوای جشــنواره سی و هفتم نسبت به ادوار گذشته شده است.

تئاتر در کشور ما به جهات مختلفی وضعیت بغرنج و نابسامانی دارد. این نکته روشن را از هر منظری که به قضیه نگاه کنیم، میبینیم. تکثر رســانههای دیجیتــال که اقبال عمومی نســبت به هنر و ادبیات را در دنیا تحت تأثیر خود کاهــش داده از یــک ســو و چالشهای داخلــی هنــر نمایش از جملــه بحران معیشــت هنرمنــدان تئاتر، وابســتگی بیواســطه ایــن هنــر بــه نهــاد دولــت و عــدم تطابــق بودجــه دولتــی بــا نیاز واقعی این هنر از سوی دیگر، وضعیت تئاتر ایران را تقریباً بغرنجتر از بسیاری از هنرها کرده است.

حــال اگــر بخواهیــم وضعیــت جشــنواره تئاتــر فجــر را در آســتانه ســیوهفتمین دوره برگــزاری رصــد کنیم، بــه ناگزیر باید نگاهی به پشــت ســر بیندازیــم و کاســتیهای آن را از منظر کســانی که چه در مقام هنرمند و چه از جایگاه شاهد و ناظر، سالها با این جشنواره محشور بودهاند، ببینیم. ■ کاش همــه جشــنوارههای تئاتــر در فجر ادغام میشدند

از هادی مرزبان، بازیگر و کارگردان پیشکســوت تئاتــر نظــرش را در مورد تأثیــر جشــنواره تئاتــر فجر بــر ارتقای ســطح ســلیقه مخاطبــان ایــن هنــر در ایــران پرســیدم. او میگویــد: مــن معتقدم کهای کاش همه جشنوارهها در جشنواره تئاتر فجر خالصه میشد و مــا اینقــدر جشــنوارهزده نبودیــم. ای کاش بــرای جشــنواره فجر حرمت بیشــتری قائل بودیــم و آن را جدیتر میگرفتیم و نگاههای ســلیقهای را در آن دخیل نمیکردیم.

ایــن کارگــردان 74 ســاله تئاتــر معتقد اســت که اگر دولت میخواهد در بخــش جشــنوارهها کمکــی به هنر تئاتر بکند، بهتر است که این کمک را به جشنواره فجر بکند و جشنواره فجر را در اولویت خود قرار بدهد.

او میگویــد: جشــنواره فجــر -چــه بخواهیم و چــه نخواهیم- به هر حال نقطــه عطفــی اســت در رشــتههای مختلــف هنــری مــا و بخصــوص هنر تئاتــر. بنابراین در چنین جشــنوارهای کیفیــت هنــری بایــد مهمتریــن مؤلفــه باشــد. در حالــی کــه میبینیم خیلیوقتهــا اینطــور نیســت. خیلیوقتهــا در دورههــای مختلــف شــاهد بودهایــم کــه کارهایــی خیلــی ضعیفتــر از نمایشهــای بچههــای دانشــجوی ســال اول دانشــکده مــا به جشنواره راه پیدا میکرد، صرفاً به این دلیل که بــا معیارها و خطوط قرمز ما همخوانــی داشــت. ایــن بدتریــن نوع نــگاه اســت. امیــدوارم امســال بــا این مــالک بــا نمایشهــا برخــورد نکــرده باشــند. اگــر کاری بــا فرهنــگ، دیــن و آیین مــا همخوانــی نــدارد، انتخابش نکنند؛ دلیلی ندارد که در ازای انتخاب نکــردن آن کارها بروند هر کار ضعیف و بیمایــهای را انتخــاب کننــد کــه بگویند بلــه، ما تئاتر داریم. جشــنواره بینالمللــی داریــم و از ایــن حرفها. اگــر اثری انتخاب میشــود، حتماً باید واجد ارزشهای هنری باشــد. باید کار سطح باالیی باشد.

وی بــا بیــان اینکه مــن در جریان جزئیــات اجــرای جشــنواره امســال نیســتم یــادآوری میکند کــه دورادور شــنیده اســت کــه اتفاقــات خوبــی در حــال وقــوع اســت: انتخــاب آقــای برهانی مرند به عنوان دبیر جشــنواره انتخاب درســتی بوده اســت. کســانی هــم کــه شــنیدم بــرای بازبینــی آثــار اســتانها رفتنــد، نیروهــای قابلــی بودنــد. امیــدوارم ایــن جشــنواره در بخش نمایشنامهنویسی هم اتفاقات خوبــی را رقم بزند. چون مــا در ایران نویســندگان خوبــی در حــوزه درام داریم. کافی اســت به آنها بها بدهیم تا نتیجهاش را ببینیم. ■ هویــت ایرانی باید مــورد توجه قرار گیرد

داود فتحعلــی بیگــی، دیگــر کارگردان تئاتر هم جشنواره تئاتر را در ارتقــای کیفیــت نمایشها در کشــور و نیز باالبردن ســطح سالیق مخاطبان تعیینکننده میداند.

ایــن بازیگــر و کارگــردان ۸6 ســاله در ایــن بــاره توضیــح میدهــد: جشــنواره تئاتــر فجــر بویــژه در ارتباط بــا جوانترهــا میتواند تأثیر بیشــتری بگــذارد. همیشــه دیدهایــم اثــری کــه در یــک دوره مــورد توجــه داوران قرار گرفته، کارگردانهای جوان ســال بعد ســراغ آن نوع کار رفتهاند. با این حال جشــنواره بایــد یــک خــط مشــی کلی داشــته باشــد کــه بــه ارتقــای نمایش ایرانی کمک کند. متأسفانه تا به امروز این تأثیر را نداشــته اســت چون طبق خط مشی معینی جلو نرفته است.

فتحعلیبیگــی در بیان دلیل عدم تأثیر کافی جشــنواره فجر بر وضعیت عمومــی تئاتــر در ایران بــه رفتوآمد ســالیق مختلــف در جایــگاه متولیان و سیاســتگذاران تئاتــر کشــور اشــاره میکنــد: هــر بــار آدمهای جدیــدی با نگرشهــا و ســلیقههای خاصی روی کار میآینــد و کالً مســیر متفاوتــی را نسبت به گذشته دنبال میکنند. خط مشــی باید ثابت باشــد تا هر کسی که روی کار آمــد، در همــان خــط مشــی حرکت کند. مثــل ریلی که هر قطاری بــا هر مدلی که بیاید باید از مســیر آن عبور کند. چیزی که در این عدم وجود خط مشی کلی مغفول واقع میشود، هویــت ایرانــی تئاترهــای ما اســت که باید مورد توجه قرار بگیرد. ■ جشــنواره تئاتــر فجر،گرمیبخــش فضای سرد تئاتر ایران است

پیام دهکردی، بازیگــر تئاتر هم در گفتوگــو بــا «ایــران» جشــنواره تئاتر فجــر را از معــدود برکاتــی میدانــد کــه هنوز در کشــور ما بــرای هنــر تئاتر باقی مانده اســت. این بازیگر ۱4ساله میگویــد: اگــر شــرایط تئاتر در کشــور مــا شــرایط متناســب و معقولــی بود، میتوانســتیم بــه ایــن فکــر کنیــم کــه چطــور اســت جشــنواره فجــر بــرای مرور و بررســی کاســتیهایش تنفسی بــه خودش بدهــد. میتوانســتیم این پرســش را مطــرح کنیــم کــه اینهمه جشــنواره چــه ضرورتــی دارد و چــه کمکــی میکنــد و پرســشهایی از این دســت؛ اما وقتی در شــرایط کنونی که تئاتــر مظلومانــه دارد بــه راه خودش ادامــه میدهد، جشــنواره فجــر از این منظر که تجمیع همه اتفاقات تئاتری در قالــب یــک رخــداد بینالمللــی اســت، مهــم اســت و برگزار شــدنش ضــرورت دارد. وجه تبآلود و پرشــور ایــن جشــنواره میتوانــد گرمایــی در فضای سرد تئاتر ما ایجاد کند.

ایــن هنرمنــد متولــد شــهرکرد در اشــاره بــه دیگــر دالیلــی کــه وجــود جشــنواره فجــر را الزامــی میکنــد، از جنبــه انگیزشــی آن بــرای هنرمندان شهرســتانها میگویــد: بخش اعظم امیــد تئاتــر در شهرســتانهای ایــران بــه جشــنواره تئاتــر فجــر اســت. ایــن جشــنواره در شــرایط کنونی دریچهای اســت بــرای هنرمنــدان تئاتــر در جایجای ایران. دریچهای که به شکر خدا باز اســت و هنوز بسته نشده. باید آن را بــاز نگــه داریــم و کاری کنیم که چــراغ ایــن خانه روشــن بمانــد. تئاتر مســتقل و فکوری که دغدغه اندیشــه دارد هنــوز میتوانــد در این جشــنواره رخــی نشــان بدهــد و خودنمایی کند. پــس باید ایــن فرصت را حفــظ کنیم و در پــی اســتفاده هــر چه بهتــر از آن باشیم.

دهکــردی معتقــد اســت کــه تیــم اجرایــی جشــنواره امســال نفــس تازهای در دســتگاه تنفس تئاتر کشــور بــه جریــان انداختــه و نــگاه و ســلیقه خوبــی در فــرم جشــنواره بــه خــرج دادهانــد و در عیــن حــال نــگاه علمی و پیشــتازتری دارنــد. از او در مــورد مصادیــق مدنظرش بــرای وجود این مزیتهــا در تیــم اجرایــی جشــنواره ســیوهفتم تئاتــر فجــر میپرســم. دهکردی میگوید: به نظرم جشنواره زیباییشناســی هنری و نگاه ارزشمند خــود را در بحــث هویــت بصــری پیــدا کــرده اســت. ایــن را در انتخــاب رنــگ، نــوع طراحیهایــی کــه هویت یکســانی را تداعــی کنــد ...و میبینید. نشستهای تخصصی آسیبشناسی تئاتــر هــم دســتاورد خــوب ایــن دوره اســت؛ گرچه این نشســتها بیشتر به بحث قدیمی متن نمایشنامهنویســی اختصــاص دارد اما ایــن موضوع هم مهم است و «از هر زبان که میشنوم، نامکرر است».

دهکــردی بازبینــی آثــار اســتانی بــه صــورت زنــده در مراکــز اســتانها را از نــکات مهــم ایــن دوره جشــنواره میدانــد و در ادامــه بــه دغدغــه عمیقنگــری نــادر برهانــی مرنــد در مقــام دبیــر جشــنواره اشــاره میکند: آفــت امــروز تئاتــر ایران، شــکلگیری و توســعه لجامگســیخته پوپولیســم اســت. عوامزدگــی و ســطحینگری، والدین فرزندی هستند به نام ابتذال. در چنیــن شــرایطی، حضــور کســی ماننــد آقــای برهانی مرند بــا دغدغه دور کردن جشــنواره از سطحی بودن، میتواند امتیاز مهم جشــنواره امسال باشــد. طــوری که شــاهد جشــنوارهای فرهیخته، آرام و باوقار باشیم.