خانوادهها، قربانیان نگهداری از سالمندان

افزایش امید به زندگی در سایه پیشرفت خدمات بهداشتی و پزشکی در سالهای اخیر بههمراه کاهشموالید،دوعاملمهمافزایشجمعیتسالمندیدرایرانبهشمارمیآیند.ایندرحالی اســت که آمارها نشــان میدهد روند افزایش تعداد ســالمندان بیش از روند رشد جمعیت کل کشــور اســت، به گونهای که پیشبینیها نشــان میدهد تا ســال 2050 تعداد ســالمندان کشور به03 میلیون نفر برســد. از ســویی اما اتفاقی دیگر در جامعه در جریان اســت و آن تغییر شــکل خانوادههای ایرانی است. خانوادههای بزرگی که این روزها درحال کوچکتر شدن هستند خبر ازکاهشتعدادمراقبانازسالمندانوحتیتغییرشکلاجباریمراقبتازسالمندانمیدهند. تغییرات اقتصادی - اجتماعی که در کشور اتفاق افتاده نیز توانسته ساختار بسیاری از خانوادهها را تغییر دهد چرا که زنان ایرانی ســهم بیشــتری از اشــتغال خــارج از خانه را بر عهــده گرفتهاند. تمام این موارد به معنی تغییر در شــرایط خانوادهها در زمان مراقبت از ســالمند یا ســالمندان بیماراســت. از اینرو به نظر میرســد مواجهه با افزایش تعداد ســالمندان در ســال های آینده نیازمندسیاستگذاریهایجدیاست.

دکتــر بهنــام شــریعتی، روانپزشــک بــا اشــاره بــه اهمیــت شــعار «ســالمندی فعــال» و کاهــش نگرش منفی به ســالمند و ســالمندی بهعنوان یکــی از وجوه عمــده رویکرد مراقبتی از ســالمندان بــه «ایــران» میگویــد: هرچنــد ســالمندی به خــودی خود بیماری به حســاب نمیآید و تمام کوشش ما بهعنوان سیاستگذار، پزشــک و شــاغالن بهداشــتی بایــد در جهــت پیشگیری از بیماریهای مزمن، درمان زودرس آنها و همچنین کاهش ناتوانی ناشی از ابتال به بیماریها در ســنین باال باشــد، ولی به هرحال ســالمندی گاهــی میتواند همراه بــا بیماری و درد و ناتوانی باشد.

اســتادیار دانشــگاه علــوم پزشــکی ایــران

میافزاید: اگر بخواهیم از جنبه روانپزشــکی به این افــراد نگاه کنیم ممکن اســت ســالمندان بیماریهــای روانپزشــکی دوران جوانی خود را تا سنین میانسالی و سالمندی با خود به همراه داشته باشند یا اینکه در سنین باال بدون سابقه قبلــی دچــار بیماریهــای روانپزشــکی شــوند. در حقیقت مشــاهده میشــود با افزایش ســن عــالوه بــر فراموشــی و دمانــس و عواقــب آن، ممکــن اســت بیماریهایــی مانند افســردگی ســالمندی، اضطرابهــای مخصــوص دوران ســالمندی، بیمــاری دو قطبــی و بیماریهــای همــراه با توهم و هذیان نیز بدون ســابقه قبلی فــرد ســالمند را درگیر کننــد. وی تأکید میکند: وجود ایــن بیماریها در فرد ســالمند همراه با ســایر مشــکالت ســالمندی میتواند عــالوه بر تحمیــل درد و رنــج بســیار به بیمــار، اطرافیان و مراقبــان او را نیــز دچــار مشــکالت نگهداری کنــد. با توجه به اینکه ما هنوز در بافت خانواده ســنتی قرار داریــم، اغلب بار مراقبت ســالمند بیمــار بــر دوش خانــواده اســت. از طرفــی خانــواده عــالوه بر احســاس دین رایج نســبت به ســالمند خود، تحت فشــار اقوام و اطرافیان نیــز قــرار میگیرنــد. این مســائل در کنار فشــار روانی مراقبت که گاهی با بهبود نیافتن و حتی بدتر شــدن وضعیت بیمار تشــدید میشــود و همچنین مشــکالت اقتصادی و اجتماعی فرد مراقب و کاهش تعــداد مراقبان در طول زمان به ســادگی میتواند به کاهش کیفیت مراقبت از سالمند منجر شود. البته داستان به همین جا ختم نمیشــود و این تنها سالمند نیست که از خدمات با کیفیت محروم میشود و در معرض خطر قرار میگیرد بلکه بسیار دیده میشود که خــود مراقب یا مراقبان نیز در معرض آســیب روانــی قــرار میگیرنــد. دکتر شــریعتی بــر این باور است، آســیبهای روانی کهًمراقبان بیمار مزمــن را درگیــر میکننــد لزومــا پــس از اتمام وظیفه مراقبت از بین نمیروند و ممکن است سال های سال طول بکشند. چگونگیپیشگیریازبحرانسالمندی

ایــن روانپزشــک بــا تأکید بــر اینکــه باید در جهت کاهش بار بیماریهای مزمن قدمهای جــدی برداشــته شــود، تصریــح میکنــد: عزم جدی مسئوالن و مردم و همچنین برنامهریزی دقیــق و از آن مهمتــر عمــل بــه ایــن برنامهها راه پیشــگیری از بــروز بحــران مشــکالت جدی سالمندی در جامعه است. وی ادامه میدهد: اولین قــدم در کاهــش بار بیماریهــای مزمن در دوران ســالمندی پیشــگیری است. هنگامی که از پیشــگیری صحبت میکنیــم منظورمان تنها پیشــگیری از ابتال به بیماری نیســت بلکه پیشــگیری از پیشــرفت بیمــاری و کمــک بــه بازتوانــی بیمار پس از ابتال اســت که باید جدی گرفتهشود.

در حقیقت در تمام سطوح پیشگیری عالوه بر نقــش مهم سیســتم بهداشــتی و درمانی و همچنیــن سیاســتگذاران، نقــش تعیینکننده خانــواده و نزدیــکان نیز خودنمایــی میکند، تا جایی که میتوان خانواده و نزدیکان سالمند را یکی از مهمترین حلقههای زنجیره پیشگیری