موسیقیباهیچمرزیمحصورنمیشود
گفتوگو با صاحب پاشازاده سرپرست گروه موسیقی ُمقام و نوازنده تار از جمهوری آذربایجان
گــروه «ُمقــام» از کشــور آذربایجــان، نخســتین گــروه موســیقی بخــش بینالملل در سی و چهارمین جشنواره موسیقی فجر بود که شامگاه چهارشنبه 24 بهمــن ماه در فرهنگســرای نیاوران روی صحنه رفت؛ اجرایی که ازاستقبال خوبی برخوردار بود. صاحب پاشــازاده سرپرســت این گروه موسیقی و نوازنده ســاز تاراســت کــه همزمــان بــا اجــرای این گروه، پــدر این هنرمنــد - آقاوردی پاشــایف- نیز با ارکســتر ملی ایــران در تاالر وحدت اجرای برنامه داشــت. قرار بود صاحب هم در این برنامه شــرکت داشــته باشــد اما بهدلیل همپوشــانی و همزمانــی ایــن دو برنامه میســر نشــد. پاشازاده میگوید: «بیش از05 کنسرت درسرتاســر دنیــا و در کشــورهایی چون ترکیــه، آلمــان، فرانســه، ایتالیــا، چین، امریــکا، روســیه، ســوئد و نــروژ برگــزار کردهام و تقریباً 20 بار هم به کشور ایران آمــدهام و در شــهرهای مختلفــی چون اصفهان، شیراز، تبریز، مازندران ...و به اجرای برنامه پرداخته ام.» او همچنین بارهــا بــا ارکســتردولتی جمهــوری آذربایجــان بــه ایران ســفر کرده و ســلو نوازی داشته است. این گروه در کنسرت چهارشنبه شب عالوه براجرای کارهای آذری چون «ســاریگلین»، «حیراتی»، قطعــه «مــرغ سحر»ســاخته زندهیــاد مرتضی نی داوود را با خوانندگی آبگل میرزا علی اف به زبان آذری و همچنین قطعــه «حیدربابــا» ســروده شــهریار، شــاعرپرآوازه و پارســی گــوی آذری زبــان را به اجــرا درآورد که بســیار مورد اســتقبال قرارگرفت. البته او بنا داشــت قطعــه «ســپیده» اثــر زندهیــاد محمد رضا لطفــی را هم اجرا کند که اینچنین نشــد. گفتوگــوی «ایــران» بــا صاحب پاشازاده سرپرست گروه موسیقی ُمقام را درادامه میخوانید: ■ ارزیابی شــما از برگزاری جشنوارههای موسیقی فجر در ایران چیست؟ طی ســالهایی که از برگزاری جشــنواره موســیقی فجــر مــی گــذرد، گروههــا وهنرمنــدان بزرگی از کشــور آذربایجان درایــن جشــنواره شــرکت و حضــور داشــتهاند از هابیــل علــی اف گرفتــه تا رامیــز قلــی اف ...و مــن نیــز ســعادت داشــتم در ســن جوانی دراین جشنواره شــرکت کنم و سلو بنوازم و حتی جایزه جشــنواره را هم دریافت کنم. جشنواره موسیقی فجر در این سالها رشد بسیار خوبــی داشــته و بــا حضــور گروههــای معتبر از کشورهایی چون فرانسه، چین ...و ســطح کیفــی آن ارتقا یافته اســت، البتــه نه فقط جشــنواره موســیقی فجر بلکه بهطــور کلی جشــنوارههای هنری فجر پیشــرفت خوبی داشــتهاند. پیش ازشــرکت دراین جشنواره من در آلمان بــودم و ازآنجا به ایــران آمدم، وقتی به دوســتان آلمانــی گفتــم میخواهم در این جشــنواره شــرکت کنــم هنرمندان آلمانــی بخوبــی با این جشــنواره آشــنا بودنــد و برایشــان ناآشــنا نبــود. مــن و دیگــر آذربایجانیها بسیارخوشــحال و مفتخریــم که بــه این جشــنواره دعوت شدهایم. ■ اشــتراکات و تبادالت فرهنگی و هنری بین ایــران و جمهوری آذربایجان چقدر دراین باره مؤثر بوده است؟ بین کشــور ایران و جمهوری آذربایجان اشــتراکات فرهنگی عمیق و ریشهداری وجــود دارد و از زمانــی کــه به یــاد دارم رادیــو آذربایجــان موســیقی ایرانــی پخــش میکرد و همین امر ســبب شــد بــا موســیقی ایرانی آشــنا شــوم. اســتاد شــجریان هنرمندی نام آشنا و محبوب در جمهوری آذربایجان است و بسیاری بــه او عالقهمندنــد. من حتی آثار پســر ایشــان را هــم دنبــال میکنــم و بســیار دوســت مــیدارم. همچنیــن آثاردیگر هنرمنــدان بــزرگ ایــران چــون جلیــل شهناز و حسین علیزاده را گوش میکنم و لــذت میبــرم. آقایــان کیوان ســاکت نوازنــده تــار و اردشــیر کامــکار نوازنــده کمانچــه هــم از دوســتان خــوب مــن هســتند. بنابراین، ایــن ارتباط فرهنگی و نزدیکی بین این دو کشــور وجود دارد و خواهد بود. موســیقی ایرانی در درون مــا ریشــه دارد چــرا کــه موســیقی زبان مشترک و بینالمللی دردنیا است و در مرزها محصور نمیشود. ■ باتوجه به شــناخت و آشــنایی شما با هنرمندان ایرانی چرا تا به امروز کنسرت مشترکیبرگزارنکردهاید؟ بسیارعالقهمند هستم این اتفاق بیفتد. البته آقای کیوان ســاکت با اســتاد رامیز قلی اف اجرای مشترک داشته و من نیز با دوســتانی چون کیوان ساکت، اردشیر کامــکار و حســین علیــزاده اجراهایــی خصوصی داشــتهام امــا بهصورت یک کنسرت بزرگ در کنار هم کار نکردهایم. مطئمن هســتم اگر این کنسرت برگزار شود یک برنامه بسیار زیبا و فوقالعاده خواهد بود. ■ از نگاه شما چه تفاوتی بین تار ایرانی و تار آذربایجان وجود دارد؟ کارکرد تار ایرانی و تار آذری اگرچه یکی اســت امــا صدادهــی ایــن دو متفــاوت اســت. همچنیــن بــه لحــاظ اســتفاده فیزیکی، در جمهوری آذربایجان ما تار را روی ســینه میگذاریــم و مینوازیــم اما تار ایرانی روی زانو نواخته میشــود، کمــا اینکــه تعــداد ســیمهای آنهــا نیز متفاوت اســت. من به کارهایی که با تار و سهتار ایرانی نواخته شده بسیار گوش میکنم و بهتر اســت بگویم اگرچه این سازها شبیه یکدیگر هستند اما هر کدام ظرافتهــا و ظرفیتهــای خاص خود را دارنــد. بهطــور مثال ســازهای ایرانی در پردههــای مختلف نواخته میشــود اما در ســازهای آذری اینگونه نیســت؛ بهطور کلی همه این سازها زیبا هستند و عالقهمندان خود را دارند. ■ اختالف نظردرخصوص ثبــت تار به اسم ایران یا جمهوری آذربایجان بسیار است اما به نظر شما خاستگاه ساز تار به کجابرمیگردد؟ پاســخ به این سؤال دشوار است اما این را میدانم ساز تار تاریخ دیرینهای دارد و در آثار شاعرانی چون نظامی گنجوی، خاقانــی شــروانی، قطــران تبریــزی، محمــد فضولــی ...و به این ســاز اشــاره شده است. ■مقامهــای موســیقی درایــران بــا مقامهای موسیقی کشور آذربایجان چه شباهت و تفاوتهایی دارد؟ موســیقی ایرانــی در دســتگاههایی چــون بیــات اصفهــان، بیــات تــرک، بیــات شــیرازو... نواختــه میشــود و در آذربایجــان هــم کــم و بیــش ایــن گونه اســت منتهــا بــا کارکردهــای متفــاوت و البتــه محدودتــر؛ بهطورمثــال بیــات اصفهــان در آذربایجــان کاربــرد بســیار محــدودی دارد اما در موســیقی ایرانی عرصه بسیارگسترده تری دارد. در واقع اســامی مشترک اســت اما تفاوتهایی وجود دارد. ■ موســیقی ایرانــی در ایــن ســالهای اخیر با نــوآوری و تلفیق همــراه بوده آیا در موســیقی آذربایجــان هــم اینگونــه است؟ بله. درموســیقی کشــور ما هــم کارهای تلفیقــی بســیار انجام گرفته اســت و در کارهایمان از آثار موزیســینهای بزرگ چــون چایکوفســکی، برامــس، بتهوون و شــوپن کمــک می گیریــم و دراجرا در کشــورهایی چــون ایتالیــا، مجارســتان، اتریــش ...و ماننــد موســیقیدانان و نوازنــدگان آن کشــورها نواختهایــم کــه حتی موجب تعجب آنها شــده اســت. مــا از آثــار بــزرگان موســیقی غــرب در تدریــس و نوازندگی بهره میبریم و در ســاخت آثار موســیقی از اطالعات آنها استفاده میکنیم. ■ کشــور ایــران مهــد شــعر و ادبیــات و هنراست، چه میزان از فرهنگ و ادبیات ایران الهام گرفتهاید؟ من آثــار شــاعران ایرانی چــون نظامی گنجوی، ســعدی، فردوســی و حافظ را خوانــدهام و آشــنایی دارم و از اشــعار شــعرای آذری زبان چون شهریار بسیار بهــره بردهام و بســیار محبوبیت دارند. اصوالً زبان فارســی زبان شــعر است به همین دلیل ایران مهد شــعرای بزرگ اســت. البتــه ناگفتــه نمانــد ادبیــات و موســیقی ارتبــاط تنگاتنگی بــا یکدیگر دارند وهر موســیقیدان ملزم اســت که با ادبیات کشــورش آشــنا باشــد و از آن تأثیر بگیرد. ■ آیا نــگاه سیاســی بــر ارتبــاط فرهنگی کشورها اثرگذار است؟ اصــوالً موســیقیدان کاری بــه سیاســت نــدارد و در ســفر بــه ســایر کشــورها نیز دیــدهام موســیقی از سیاســت بــه دور اســت. من نیز بهعنوان یک موزیســین تالشــم برایــن اســت کــه ازسیاســت دوری کنــم و از زیبایی آن بهره ببرم که میتواند در زندگی تأثیرگذار باشد. ■ موســیقی ایران درعرصــه بینالملل چــه جایگاهــی دارد؟ چــه بــه لحــاظ موسیقیسازی و چه موسیقی آوازی؟ به عقیــده مــن موســیقیدانان ایرانی – نوازنــده و خواننده- توانســتهاند خود را به دنیا معرفی کنند. من به هر کشوری کــه ســفر میکنــم آثــاری از موســیقی ایرانــی اجرا و شــنیده میشــود. چندی پیش به ازبکســتان رفته بــودم قرار بود نخستین جشنواره بینالمللی مقام در این کشور برگزار شود که اتفاقاً یک گروه ایرانی به نام «نســتار» دراین جشــنواره شــرکت داشــت و مقــام دوم را کســب کردند. در ســمرقند هم با یک خواننده بسیارخوب ایرانی آشنا شدم که صدای زیبایی داشتند، حتی در جشنوارهای که در ژاپن برگزار شــد هنرمندان موسیقی ایرانــی شــرکت داشــتند و در همه جا با احترام از موسیقی ایرانی یاد میشود. ■ آیــا تدریــس موســیقی هــم در ایــران داشتهاید؟ بلــه. درتهــران و تبریــز مســترکالس برگــزار کــردهام کــه البتــه پیــش از مــن هنرمنــدان بســیاری در ایــران حضور و تدریس داشتهاند. از نگاه من موسیقی زبان نــدارد و آزاد اســت. وقتی نواختن ســاز هنرآمــوزان را بــا 20 ســال گذشــته مقایســه میکنــم میبینــم کــه ســطح نوازندگی آنها بســیار تغییر کرده و رشد بســیار خوبی داشــتهاند و این پیشرفت را میتــوان در تارنــوازی آنهــا مشــاهده کرد. اما یک زمان یک هنرآموز از جیب خود هزینه میکند تا موســیقی بیاموزد و یک زمان دولت این هزینه را برعهده میگیــرد و ازمــا میخواهــد آمــوزش بدهیم و چه خوب اســت که با حمایت دولت این آموزشها صورت بگیرد. ■ نظر شما در مورد ارکسترهای موسیقی ایران چیست؟ بســیار خوب است البته پیشــتر با آقای فرهاد فخرالدینی آشنایی داشتم و قرار بود یک کنسرت مشترک داشته باشیم کــه برنامــهای پیــش آمــد و ایــن اتفاق میسر نشد، اما همچنان مشتاق هستم این همکاری صورت بگیرد و بهتر است بگویم یکی از آرزوهای من است.