Iran Newspaper

مجالی فراخ برای انعکاس صدای زنانه

همزمان با جشنواره تئاتر فجر، اهالی هنر نمایش از سهم مسائل زنان ایرانی در این جشنواره میگویند

- بهنام ناصری خبرنگار نمایش «زن اجباری» به کارگردانی بابک لطفی

در ســیوهفتمی­ن جشــنواره تئاتر فجر کــه این روزها در حال برگزاری اســت، 25 کارگــردان زن در بخشهــای مختلف، نمایــش خود را روی صحنه میبرنــد. از ایــن تعــداد پنــج زن در بخــش مســابقه «ایــران -یــک»، پنج نفــر در بخــش میهمــان، دو نفــر در بخش چهل سالگی، دو نفر در بخش رادیویــی، پنج نفــر در بخش خیابانی و شــش کارگــردان زن نیــز در دیگــر گونههــای اجرایــی حضــور خواهنــد داشت. حضوری که برخی با استناد به کمیت آن، نقش زنان را در جشــنواره امســال پررنــگ توصیــف میکننــد و آن را بــه پای رشــد زنان ایــران در هنر نمایش میگذارند؛ اما براستی نسبت ایــن حضــور کمــی بــا واقعیــت کیفی تئاتــر زنــان در ایــران چیســت؟ ایــن حضور چقدر به معنای طرح مســائل زنان روی صحنه تئاتر ایران است؟ آیا انعــکاس صدای به اصطالح زنانه در تئاتــر، لزومــاً از مجــرای نمایشهایی کــه کارگردانهـ­ـای زن روی صحنــه میبرنــد، طــرح میشــود؟ یــا اینکــه زنــان ایرانــی در آثــاری کــه بعضی از کارگردانهـ­ـای مــرد هــم روی صحنه میبرنــد، میتواننــد شــاهد بازتــاب دغدغههــای خــود باشــند؟ بــرای طــرح این پرســشها ســراغ تنی چند از هنرمنــدان تئاتــر ایــران رفتیــم و نظرشان را جویا شدیم. ■ روی آینــده تئاتــر زنــان ایران حســاب میکنم

پــری صابــری، نویســنده و کارگردان پیشکســوت و صاحبنــام تئاتــر معتقــد اســت کــه زنــان هنرمنــد ایرانــی در تمــام ســالهایی کــه او مشــغول کار تئاتــر بــوده، همــواره در کنار مــردان در هنــر نمایــش فعالیــت داشــتهاند. او میگوید:«ایــن فعالیــت هــم در زمینه بازیگــری، هم در حــوزه کارگردانی، هم در نمایشنامهن­ویســی، هــم در ارتبــاط بــا ســایر عوامل یــک نمایــش از جمله طراحی لباس و منشــیگری صحنه ...و بوده است.»

ایــن نمایشــنام­هنویس و کارگــردان تئاتــر در ادامــه میگویــد: «وقتــی تا این اندازه شاهد حضور زنان در مسئولیتها و نقشهای مختلــف هنر تئاتر در ایران بخصوص در زمینه نمایشنامهن­ویسی و کارگردانی هستیم، طبیعتاً صدای زنانه هم در این آثار منعکس میشود.»

ایــن دارنــده نشــان لژیــون دونــوور فرانســه در این بــاره بویــژه از تجربه کار خود روی زندگی فروغ فرخزاد میگوید کــه در آن دغدغههــا و مســائل یــک زن ایرانــی تبلــور یافتــه اســت: «یکی از چیزهای مهمی که فروغ فرخزاد داشت جســارت و شــجاعت او بود. به نظر من زن ایرانــی ایــن جســارت و شــجاعت را بهصورت بالقوه دارد و اگر شــرایط ابراز تواناییهــ­ای خــود را داشــته باشــد، بــه موفقیتهای زیادی دســت پیدا خواهد کرد.»

کارگــردان نمایشهــای «رنــد خلوتنشــین»، «من به بــاغ عرفان» و «هفت شــهر عشــق» زنــان تئاتــر ایران را نمونــهای از زنــان موفــق ایــن کشــور میدانــد که میتــوان روی فعالیت آنها و آیندهای کــه در هنر دارند، بهطور ویژه حساب کرد. ■تواناییهــ­ای فنــی زنــان در تئاتــر انکارپذیرن­یست

ایــرج راد، تئاتــر زنــان ایــران را هــم در بخــش بازیگــری و هــم در زمینــه کارگردانــ­ـــی حائــــــز موفقیتهـــ­ــــای درخشانی میداند: جدای از بازیگری که نمونههای درخشــانی در تئاتر ما وجود دارد، درزمینــه کارگردانــ­ی هــم گاهــی کارهایی از کارگردان های زن تئاتر ایران میبینم که واقعاً قابل تحسین هستند.

به باور این بازیگر پیشکسوت بخشی کــه زنــان کارگــردان تئاتــر گاهــی در آن دچــار مشــکل میشــوند، بیــش از آنکه بخــش فنــی باشــد، در زمینــه مذاکره و تــدارک عوامل اســت. او میگوید: برای جذب عوامل از بازیگران گرفته تا ســایر عوامــل، بــه نظــرم میرســد کــه آقایان کارشان را راحتتر پیش میبرند. دلیل آن شــاید ایــن اســت کــه آزادی عمــل آقایان در این بخش بیشــتر است وگرنه به لحــاظ تواناییهای فنی و هنری زنان تئاتر توانســتها­ند خودشــان را بــه اثبات برســانند. ضمــن اینکــه چیــزی که من میگویم قاعده هم نیست و نمونههایی هــم هســتند کــه آن را نقــض میکننــد. یعنــی خانمهایی که در تــدارک عوامل بســیار موفق عمل میکنند و چیزی کم از آقایان ندارند. به هر حال در یک کالم بایــد گفت که تواناییهــ­ای فنی زنان در تئاتر انکارپذیر نیست. ■ مالک باید کار هنری باشد، نه جنسیت

از نســل دیگــر زنــان کارگــردان تئاتر سراغ مریم کاظمی میروم. او هم مانند پیشکسوت خود پری صابری بر این باور اســت که زنان نقش و ســهم زیــادی در تئاتر ایــران دارند: «خانمهای کارگردان ایرانــی چــه به لحــاظ کمی و چــه کیفی ســهم قابل توجهی در بیــن کارگردانان تئاتر ایران دارند.»

کارگرداننم­ایشهای«ماهپیشونی» و «دیوها و آدمها» کارگردانی را «هنری مســتقل» میداند که تفکیک جنسیتی در آن چندان نمیتواند محلی از اعراب داشــته باشــد: «کارگردانی دیدگاه، فکر، آن تجربــه و دانــش کاربــردی اســت و ازایــن منظــر با شــخص و انســان طرف هستیم نه با زن یا با مرد. از این زاویه اگر به مسأله نگاه کنیم، یک نفر یا کارگردان هست یا نیست.»

کاظمــی بــا بیــان اینکــه ِ صــرف کارگــردان بــودن، هویــت هنــری یــا کیفیت کاری هیچ شــخصی را تضمین نخواهــد کــرد، میافزایــد کــه زن بــودن نبایــد ســهمیهای بــرای ورود بــه دنیای حرفهای هنری تلقی شود: «تنها معیار کار اســت و کار اســت و کار. ممکن است بــه لحاظ اجتماعــی نابرابریها­یی بین زنهــا و مردها وجود داشــته باشــد ولی دنیــای تئاتــر ویژگــی نابــی در مقابله با جامعه و هنجار اجتماعی دارد که ورود بــه ایــن عرصــه را بــرای زنان و مــردان چالش برانگیز میکند و مشــکالت یک کارگردان درعرصه فعالیت تئاتری ما تا جایی که من میدانم مشترک و یکسان اســت و نمیتوان گفت مشــکالت زنان بیشــتر است. برای حل مشکالت هوش و تــالش الزم اســت. چنانچــه درایــن شرایط نمایشهایی از کارگردانان زن و مرد مورد ارزیابی قرار بگیرد هیچ امتیاز ویــژهای به هیــچ کــدام تعلــق نخواهد گرفت جز کیفیــت هنری که تنها مالک تصمیمگیری باید باشد.» ■ مسائل زنان، مسائل مردان هم هست

پیام دهکردی، کارگردان تئاتر اعتقاد دارد کــه زنــان ایرانــی بیش از 001ســال اســت کــه بــه حقــوق مســلم خــود پی بردهانــد و ایــن در تئاتــر مــا هــم متبلور است.

او در مــورد ایــن مســأله در حــوزه تئاتر اینطور توضیــح میدهد: «اتفاق مبارکی که بویژه در دو دهه اخیر در تئاتر مــا رخ داد ایــن بود که ایــن هنر در نیمه دوم دهه هفتاد وارد مرحله جدیدی در ایران شــد که حاصل باز شــدن درهایی بود که پیش از آن به روی این هنر بسته بــود. بــاز شــدن این درهــا نســل جوانی را وارد حــوزه کارگردانــ­ی تئاتــر کــرد کــه بخشــی از آنها زنان بودند. البته پیشتر از آن هــم ما کارگردانان برجســتهای در میان زنان داشــتیم که بانو پری صابری نمونــهای از افتخارآفری­نــان این عرصه هســتند. منتهــا مــوج جدیــد در نیمــه دوم هفتــاد اتفــاق افتــاد؛ امــا بــا وجــود ایــن همچنــان حضــور زنان نســبت به تواناییها و مطالباتشان در تئاتر ایران کم است.»

دهکردی بــه دو نمایش خود یعنی «هیــچ کــس نبــود بیدارمــان کنــد» و «متولد »1361 اشاره میکند و میگوید: «هــر دو ایــن نمایشهــا صددرصــد به مســائل زنان میپردازند. من معتقدم کــه وقتــی مــا مســائل زنــان را مطــرح میکنیــم، خــود به خود مســائل مردان هم مطرح میشــود. نمونــهاش جنگ ایــران و عــراق اســت و تراژدیهــا­ی بیشــماری کــه از زنانگــی و مادرانگــی زنــان مــا در ایــن جنگ بــه وجــود آمد. طبعاً روایت این تراژدیها روی صحنه در بطن خود مسائل متعددی از مردان را هم دارد.» ■ امیدوارکنن­دهترین خروجیهای تئاتر این سالها را زنان رقم زدهاند

محمد عاقبتی، دیگر کارگردان جوان تئاتر یکــی از خروجیهای امیدوارکنن­ده تئاتــر ایــران در ایــن ســالها را کیفیت و کمیت بــاالی تئاتر زنان ایرانی میداند. او میگویــد: ما کارگردانــ­ان زن خوبی در تئاتر ایران داریــم که هم کیفیت خوبی در کارهایشــا­ن وجــود دارد و هم بســیار فعال و پرکار هســتند. مــا در جامعهای زندگــی میکنیــم کــه 54 درصــد آن را زنان تشــکیل میدهند. رشــد تئاتر زنان در ســالهای اخیــر مثالزدنــی اســت و باید این را به فال نیک گرفت.

عاقبتــی اضافــه میکنــد: در تمــام دنیــا حمایتهای مالی زیــادی صورت میگیــرد کــه خانمهــا بیشــتر در زمینه کارهای هنری فعال شــوند و هنرمندان خانــم بــا انگیــزه بیشــتری کار کننــد. ایــن حمایتهــا بــرای شــنیدن صدای هنرمنــدان زن تئاتــر اســت. بنابرایــن در کشــور مــا کــه داشــتههای خوبــی در زمینــه تئاتر زنــان دارد، ایــن حمایتها بایــد بیشــتر شــود تــا شــاهد درخشــش بیشتری از سوی زنان نمایشنامهن­ویس و کارگردان تئاتر باشیم.

 ??  ??

Newspapers in Persian

Newspapers from Iran