بازی مرموز اقلیم
آيا افزايش بارندگیها خبر از پايان خشکسالی میدهد؟
حــــال آســــمان خوب اســــت آنقدر خــــوب كه از اول مهرمــــاه تــــا روز ۳2 بهمن مــــاه بيش از 267 ميليــــارد متر مكعب باران و برف باريده و نســــبت به ســــال گذشــــته بــــا افزايــــش 260 درصــــدی بارندگی روبهرو بودهايــــم. اين آمار نشان میدهد ارتفاع بارندگیها 162 ميليمتر بوده و اين ميزان نسبت به ميانگين دورههای مشــــابه درازمدت با 1۳ درصد افزايش روبهرو بوده است.
بــــر اســــاس دادههــــای آمــــاری ســــازمان هواشناســــی، در ســــالجاری زراعی بيشترين درصد افزايش بارش بــــا 76۸ درصد مربوط به خراسان جنوبی بوده و كمترين افزايش نيز در اردبيل با كمتر از يــــک درصد اتفاق افتاده است.
بعــــد از خراســــان جنوبــــی، اســــتانهای چهارمحــــال و بختيــــاری، خراســــان رضوی، كهگيلويه و بويراحمد و ايالم باالترين بارشها را بــــه خود اختصــــاص دادهانــــد. در اين ميان استان سيستان و بلوچســــتان كه سال گذشته سهم بسيار اندكی از بارشها را داشت امسال با 20 ميليمتر بارندگی افزايش 27۳ درصدی را تجربــــه كرده ولی نســــبت به مدت مشــــابه درازمــــدت با كاهــــش 64 درصــــدی بارندگی روبهرو بوده است.
اما اين حــــال و روز خوب زمين و آســــمان و جاری شــــدن هرزآب از ســــوی افغانستان به درياچه هامون اين مسأله را به ذهن میآورد كه آيا دوره 0۳ ساله خشكسالی به پايان رسيده و از امسال شاهد بازگشت اقليم خواهيم بود؟ برخــــی از كارشناســــان عنــــوان میكنند اقليم پيچيدهتر از آنی اســــت كه با چند بارش بتوان به چنين نتيجهای رسيد و در مقابل تعدادی از كارشناسان معتقدند وضعيت بهتر خواهد شد و بارشها نشانگر پايان خشكسالی است و افزايــــش 2 تا ۳ برابری برف و باران نســــبت به سال گذشــــته و حتی افزايش 0۳ درصدی نســــبت به ميانگين درازمدت خــــود گواه اين ادعاست.
مهندس محمدطالب حیدری، كارشناس ارشــــد هواشناســــی و رئيــــس ســــابق اداره هواشناسی اســــتان كردستان درباره وضعيت بارندگیها میگويد: «بهطور كلی همه عادت دارند درباره آب و هوا تفسير خود را ارائه كنند، برخی از رســــانههای آن طرف آبــــی با افرادی مصاحبــــه میكننــــد كه فاقــــد صالحيت الزم علمیهستند.اينافرادمتأسفانهعادتدارند همــــواره اوضــــاع را تيره و تــــار و مأيوسكننده جلوه دهند. در داخل كشور هم برخی مقامات كــــه دارای پيشــــينه تخصص در حــــوزه آب يا كشــــاورزی هســــتند، بدون اطالع از پيچيدگی اقليــــم، گــــوی ســــبقت را از رســــانههای خارج ربوده و با هدف ترساندن مردان سياست، هر مشــــكلی را به تغيير اقليم نســــبت میدهند. ايــــن اظهارنظرها گاهی با هدف مجاب كردن دولت برای اختصاص بودجه بيشــــتر صورت میگيــــرد و تا جايی كه امكان داشــــته باشــــد، مالت كار غليظتر میشود.
البتــــه بســــياری از هميــــن افــــراد از تغيير اقليم چيزی جز تجربه شــــخصی نمیدانند؛ تجربياتــــی مانند برفروبی در ايــــام جوانی يا ســــرماهای قديم كــــه اغلب به دهــــه چهل و نيمه اول دهه پنجاه شمســــی برمیگردد. اگر پيشبينیهای اين گونه نظريهپردازان درست بود، تمدن ايرانــــی قرنها پيش دچار چالش جدی شــــده بود. اما به بــــاور اينجانب در اين مباحث، پيشبينی دقيق با برخی تجربههای شخصی ميسر نيست. بحث تغيير اقليم در كشور ما بيش از حد جدی گرفته شده. محافل دانشــــگاهی كــــه از تبيين پديدههــــای اقليمی عاجزند، هر بروز «حدی» اقليم مانند سرما يا سيل را به تغيير اقليم نسبت میدهند. البته قطعاً تغيير اقليــــم در اين برهه كوتاه عمر ما رخ داده اســــت اما نمیتوان نتيجهگيری كرد كــــه تغيير اقليم حاصل تأثير بشــــر بر تركيب هواست يا ناشی از دگرگونی و تغيير آرام و كند خود جو زمين است يا تركيبی از اين دو و اينكه آيا اين تغييرات دورهای بوده و ممكن اســــت دورههای پر بارش و سرد دوباره ظاهر شوند؟
واقعيت آن اســــت كه نوســــان آب و هوا از هزاران ســــال قبل ويژگی بيشــــتر گستره كشور ما بوده كه میتوان شــــواهد آن را در آثار و داغ آبهای به جای مانده سيلها يا اخبار رسيده از تاريخ درک كرد. البته آنچه امروز پاشنه آشيل ما در بحــــث اقليم و بويژه آب و خشكســــالی است در هوا جای ندارد بلكه در زمين بايد به دنبال آن گشت، در توسعههای بدون برنامه محصوالت آببر و حفر بیمزه هزاران حلقه چاه مضاف بر ظرفيت آبخوانها.»
بارش برف هفته گذشــــته در روســــتاهای اطراف يزد، بارش پی درپی برف در خراســــان شــــمالی، بارندگــــی در اســــتانهای فــــارس و اصفهــــان و بوشــــهر و هرمزگان و سيســــتان و بلوچســــتان و پر شــــدن 70 درصدی ۸71 سد در مناطق جنوبشــــرق، جنوب و مركز كشور اين پرسش را مطرح میكند كه اگر كشورمان دچــــار خشكســــالی اســــت چــــرا از اول ســــال تاكنــــون بارشهای خوبی را تجربــــه كردهايم و مدام میگوييم كه بحــــران آب داريم؟ مگر بارندگیهــــای دی و بهمن ماه باعث طغيان رودخانههای فصلی و دائمی در اســــتانهای لرســــتان و خوزستان و سيســــتان و بلوچستان نشده است؟
دکتـــر يوســـف مـــرادی، اقليــــم شــــناس و معاون طرح و توســــعه آب منطقهای استان چهارمحال و بختيــــاری بارندگیهای اخير در سراسر كشــــور را بيشتر شــــبيه به يک معجزه میداند و عنوان میكند كشــــورمان بيشترين افزايش دما را در كشــــورهای جنوبغرب آسيا و حتی دنيا با 5درجه افزايش تجربه میكند:
«شــــكی نيســــت با تغييــــر اقليــــم روبهرو هستيم و نمیشــــود گفت با يكسال بارندگی خــــوب، مشــــكل خشكســــالی و كــــم بارشــــی كشــــورمان برطرف شــــده چــــون پارامترهای