در نکوداشت و نکوهش «آن که گفت نه و آن که گفت آری»

برخی واژهها مثل آزادی، مردم، مردمی، نجابت، عدالت، شرف و عشق به حدی دستکاری، تحریف، کلیشه و نخنما شدهاند که کاربردشان برای کسانی که همه اینها را در خود دارد، هم دشوار است و هم نویسنده از به کار بردنشــان ابا دارد؛ اما جوهره و حقیقت این واژهها زوالناپذیر اســت. صفــت هنرمند مردمی، بســیار به گوشــمان خــورده، اما ایــن جامه زیبا، بــا گفتــن، بر هر نام و تن نمینشــیند. رضــا بابک اما یکــی از هنرمندانی اســت که مردمیبودنش را نه در واژهها، که در رفتار اجتماعی او میشود از نزدیــک دیــد! بســیاری از مردم مــا این روزها گیــر و گرههــای زیادی در زندگیشــان افتــاده و در آن دســت و پا میزنند و دســت یاریخواهشــان بلند، اما دستهای یاریدهنده یا در جیبهای خالی، خجالت را تجربه میکننــد، یا پنهان شــدهاند تا لذت داد و دهش را تجربه نکنند! بابــک اما از آن گروه آدمیانی اســت که به قول خودش «نه» به مردم بر زبانش نمینشــیند. شــادی و اندوهش گرهخورده به دیگران و مردمانی که دوستشــان دارد، اما این مردم دوستداشــتنی وقتی از او میپرسند: «چرا کمکار شــدهای آقای بابک، خبری از شــما نیســت؟!» میرنجد. بیــکاری، انتخاب هیچ هنرمندی نیســت اما شــرافت کاری قابل انتخاب اســت و به تعبیر حمید سمندریان اگر قرار باشــد هنرمند تئاتر و ســینما زنده به وادی مرگ برده شود، کافی است صحنه را از او بگیرند! پرسش مردم گرچه غمخوارانه و از سر دلتنگی و دلبستگی است، اما هنرمند باتجربه و خاق و با انبوهی از ایده را میآزارد. ممکن اســت او این روزها در چشــمها و لنزها کمتر دیده شــود؛ اما در دلها و خاطره جمعی ما ایرانیان، جایگاهی بلند و ارجمند دارد چون نام و نانش را به فرومایگی نیالود. او در همه این سالهای کمکاری، زبان به البه نگشود و در شرایط دشوار مالی، با جسارت تمام، به نقشهای مصنوعی و تقلبی گفت«نه»، به نقشهای سبک گفت«نه»، به نقشهای تحریف شــده گفت«نه»، به همنشــینی با نامردمان گفت«نه» و در کنار مردم ماند. از اینرو است که اگر قرار باشد نکوداشتی برای او برگزار بشود، این نکوداشت، باید بیش از هر چیز به «نه» گرانسنگ او باشد؛ به هر آنچه از جنس حقیقت و مردم نیست. همنفسی و همنشینی بابک با مردم تماشایی است. باید در کنارش باشی تا این لحظههای ناب داد و ستد مهر را شکار کنی و آنگاه است که میبینی چه همنشینی و سازگاری پر راز و رمزی است میان رفتار اجتماعی و نام خانوادگی او «رضا بابک مهر». ■ و اما گذری بر جهان هنری بابک جبار باغچهبان، دان الفون، بیژن مفید، اردشیر کشاورزی، داود کیانیان، بهروز غریبپور و رضا بابک، نامهایی هســتند که تاریخ تئاتر کودک ایران را در ذهنها زنده میکنند. رضا بابک اما تئاتر کودک را به تلویزیون هم برد. یک نمایش هرچه هم در تهران دیده شــده و با اســتقبال روبهرو شود، وقتی از مرزهای فرهنگی تهران بیرون نرود، کارگردان را اقناع و راضی نمیکند؛ چــون میلیونها چشــم مغموم و معصوم را فقــط بهدلیل آنکه در شهرســتان و مناطق دور زندگی میکنند، از تماشای اثرش محروم میکند و این دریغ و غم همه کارگردانهایی است که تبعیض قومی، اقلیمی و جغرافیایی رنجشــان میدهد. رضا بابک بواســطه چشــمهای بلندنگر تلویزیون، توانســت در ســالهای دور، آثارش را دستکم به درون خانوادههایی ببرد که این جعبه جادویی را در آن زمان در اختیار داشتند و بعدها همزمان با چشمهای مهربان دوربینهــای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، به همراه فیلمهای کانون، به مدارس و کتابخانههــا بــرود. دان الفــون، بیــژن مفید و رضا بابــک، از آغازگران تئاتر مــدرن و متفاوت کودک در ایران بودند و بانی شیوه اجرایی متفاوتی که بعدها الگوی کارگردانهای تئاتر کودک شــد. بابک، پس از یک غیبت بیستســاله در عرصه تئاتر کودک، سرانجام نمایش هملت، شــازده کوچولوی دانمارک را در مجموعه ایرانشهر به روی صحنه برد و به گواه استادان تئاتر ایــران، ایــن نمایش نقطه عطفی بــود در تئاتر حرفهای کــودک و نوجوان. تئاتــر کودک ما به تکرار کلیشههای آشنا دچار شده بود و باید پوست میانداخت. با نزدیک به نیمقرن حضور پرثمرش در صحنهها نشان داد که از تنوع هنری چندگانهای برخوردار است. بازیگر و کارگردان اســت، شاعر، نقاش، نویســنده و صداپیشهای هنرمند اســت. یک وجه از هنر بازیگری بابک حضورش در صحنه است یا در برابر دوربینهای سینما و تلویزیون که به چشم میآید؛ وجه دیگرش، صدای انعطافپذیر اوست که در این سالها پشت ماسکها، آدمکها و عروسکها شنیده شده؛ صداهایی که در خاطره جمعی کودکان و نوجوانان ایران مانده و از یادها نمیرود. بابک بسیار پیش میآمد که روز در استودیو به جای سنگ و سگ و کاغ و روباه و خروس حرف میزد و شــب روی صحنه در نقش هنری چهارم، ضحاک و دیگر نقشهای کاســیک ظاهر میشد و به همان اندازه که در نقشهای مثبت خوب میدرخشید، در نقشهای منفی هم با سربلندی سر برمیآورد.