مردی که عمری بر دانش ما افزود

نجفًدریابندری از نســل مترجمان و نویســندگانی است که در فعاليتهای سياســی و درگيریهای دهه سی فعال بودند و غالبا هــم فعاليت حزبی داشــتند. بعد از کوتــای 28 مرداد و در فضــای راکــد سياســی، دریابنــدری فرصــت را غنيمت شــمرد و نشست پای کارهایی که بخشــی از گنجينه به فارسی درآمده ادبيات جهان محسوب میشــود. امروز در مراسمی، نکوداشت او در شهر کتاب مرکزی برگزار میشود. مراسمی که با نمایش فيلم مســتندی درباره زندگی و آثار او همراه است. به این بهانه درباره اهميت ترجمههای دریابندری با عبداهلل کوثری، مترجم نام آشنا، به گفتوگو نشستيم.

■ از سابقه آشنایی خود با نجف دریابندری بگویيد.

آقای دريابندری را من حدود ســال 40 بود كه با خواندن ترجمه «وداع با اســلحه» شناختم؛ كتابى كه در قطع جيبى منتشــر شــده بــود. ويژگــى خاصــى در مترجمــان ادبيــات امريكای شــمالى وجود داشت و آن تفاوت نثر آنها بود. اين تفــاوت نثر بين آنها و كســانى كــه مثالً از بالزاک، اســتاندال و هوگــو و كالً آثــار كالســيک اروپــا و فرانســه را ترجمــه كرده بودند، كامالً مشــهود بود. ادبيات امريكا به مترجمى مانند دريابنــدری اجــازه داد كــه زبــان را از قيــد بايدهــا و نبايدهــا خــالص و همچنيــن در ترجمــه از «زبــان عاميانه» بيشــتر اســتفاده كند. ايــن ويژگى با آثــار همينگوی آغاز مىشــود و در «رگتايم» و «بيلى بات گيت» به اوج خود مىرســد. زبان بىتكلفى كه سهل و ممتنع است. ■ آقای دریابنــدری جدای از آثار خالقه، دســتی هــم بر آتش ترجمه متون نظری داشتهاند. چه بخشی از اهميت کار ایشان به این بخش مربوط میشود؟

جنبــه ديگــر آثــار ايشــان، جــدای از ترجمــه آثــار ادبى و رمانهــا، ترجمه آثار نظری و تاريخ تفكر مثل ترجمه كتاب خــوب «متفكــران روس» اســت. يــک ويژگــى خــوب آقای دريابنــدری كــه نشــان مىدهــد آگاهانه دســت بــه انتخاب مىزننــد و نشــان مىدهنــد كه بــه موضوع كتابها تســلط دارند، اين اســت كه شــما كمتر كتابى از ايشــان مىبينيد كه مقدمه جامعى نداشــته باشــد. مقدمهای كه بــرای ورود به مباحث كتاب بسيار مهم و راهگشاست و اگر نباشد، خواننده بــرای خواندن كتاب حتماً با مشــكالتى روبــهرو خواهد بود. به نظر من ايشــان جدای از اينكه يكى از پيشــگامان ترجمه ادبيات امريكای شــمالى اســت، يكى از مترجمان متفكر ما هم هست. ممكن است من امروز بعضى از عقايد سياسى او را قبول نداشــته باشــم اما هيچ كتابى از او نبوده كه دانش من نوعى را ارتقا نداده باشد. ■ عــالوه بــر تســلط بــر زبــان مبــدأ در ترجمــه متــون، آقای دریابندری مهارتی مثالزدنی هم در زبان فارســی دارند. این فارسیدانی و مهارت در معادلســازی برای مترجمان بعد از ایشان -که نسل شماست- چقدر راهگشا بود؟

هنرنمايىهای آقای دريابندری بسيار بيشتر مىتوانست نمــود داشــته باشــد و درک شــود، اگــر فضــای فرهنگــى ما اجــازه مىداد. مثــالً ترجمه كتاب «چنين كننــد بزرگان» كه طنز شــگفتانگيزی دارد. آدم بايد خودش اهل قلم باشــد تــا بداند كــه برگرداندن چنان اثری بــا آن همه طنز و نكاتى كه فقط با زبان روشــن و لذتبخش مىشــود، به چه هنری نياز دارد. اينها بخشــى از ويژگىهای مهم دريابندری است. مــا از دريابنــدری چيزهای زيادی آموختيم. جــدای از اينكه كارهايش هم هميشه برايمان لذتبخش بوده است. ■ در ترجمــه مباحــث نظــری و فلســفی هــم نوعــی راحتی و بیتکلــف شــدن بيــان در ترجمههــای آقــای دریابنــدری دیده میشــود. در حالــی که خود آثــار، نوعاً حــاوی مباحث پيچيدهایهستند.

بلــه. ايشــان دقــت و ذوقــى مثالزدنــى داشــتهاند كه از طريــق آن توانســتهاند در آثــار مختلــف هــر دو اليــه زبان را بــه كار ببرنــد. از يــک طــرف زبــان كوچــه را در آثــاری چون كتابهــای همينگوی به كار ببرند و از ســوی ديگر زبان غنى و سرشــاری در ترجمههــای فلســفى داشــته باشــند. هــر دو اينهــا هــم با مهــارت و دانشــى مثالزدنى در كارهــای آقای دريابندری به كار برده مىشود. ايشان به معنای واقعى يک مترجم با دانش و خالق هستند چون انديشه را از زبان مبدأ مىگيرنــد و آن را نه تنها به عرصه زبان خود مىآورند بلكه به مختصات فرهنگ خود هم درمىآورند.