خرید امنیت خارجی، تجربه شکست خورده

حمله پهپادی - موشــکی سهمگین به تأسیسات نفتــی عربســتان فــارغ از اینکــه در متــن جنــگ فرسایشی ائتالف عربی به رهبری عربستان علیه حوثیهــا و مردم یمن به وقوع پیوســته اســت و از عواقب ناگزیر آتشــی اســت که عربســتان 4 ســال پیــش بــا مداخله نظامــی در جنــگ داخلی یمن شــعله ور کــرد؛ امــا در نمای کلیتــر تصویر عینی ایــن واقعیــت اســت کــه بــر هــم خــوردن امنیت منطقــه برای هیــچ یــک از بازیگــران آن حاشــیه امنی باقــی نمیگذارد. این چنین نیســت که یک قدرت منطقهای تصور کند که میتواند توان خود را صــرف ضدیــت و مشــکل تراشــی بــرای رقبای منطقهای و همسایگانش کند و خود از شرارههای آتــش برافروختــه در امان بماند. همچنان اســت کــه دامنه تبعــات برهم خــوردن امنیــت در یکی از اســتراتژیکترین مناطــق جهــان تــا دورتریــن کشــورها کشــیده خواهد شــد تــا آنجا کــه افزایش قیمت جهانی نفت به عنــوان یک عامل مؤثر در اقتصاد همه کشــورها یکی از ابتداییترین تبعات آن است. حال آنکه اثرات مخربتر را باید در رشد افراطگرایی و تروریسم و فراهم شدن محیط برای افزایش قاچاق مواد مخدر و نظایر آن جستوجو کــرد. شــاید درک ناقص از ماهیــت همین بمب ســاعتی است که سبب شده دونالد ترامپ یکی از غیرمنطقیترینسیاستمدارانجهاننیزبارگهای از واقعگرایی سیاست یک گام به پیش و دوگام به پس اتخاذ کند و اگر تا دیروز انگشت اتهام حمله به تأسیسات نفتی عربستان را با بیپروایی بر اساس اتهامات واهی خود به سوی ایران میگرفت، حاال با جمالت نامطمئنی همچــون «این طور به نظر میرســد» و «در حال بررسی است» فتیله ادعای خــود را پایین بکشــد و بگوید میخواهــد از بوجود آمدن جنگ در منطقــه و درگیری نظامی با ایران جلوگیری کند و به دیپلماسی تمایل دارد.

برای جمهوری اسالمی ایران اما آنچه اهمیت دارد نــه اجتنــاب دولــت امریــکا از آتشافــروزی بیشــتر کــه عبرتآمــوزی برخــی دولتهــای منطقه اســت. سالهاســت که مقامهای ایران در موضعگیریهــای خود بر ضــرورت تأمین امنیت درونزا و مخالفت با حضور تنشآفرین نیروهای بیگانــه در منطقــه تأکید کــرده اند. بطــور ویژه در دولت حســن روحانی، شــخص رئیس جمهوری و محمدجــواد ظریف وزیر امــور خارجهاش بارها بــر ایدههایــی همچــون برقــراری گفتوگوهــای منطقــهای و ایجاد امنیت شــبکهای برای منطقه تأکیــد کردهاند و صراحتاً این هشــدار را دادهاند که ایجــاد ناامنــی و تنش بــرای هر یک از کشــورهای منطقه برای همه همسایگان مخرب خواهد بود.

بــا وجــود همــه ایــن هشــدارهاًکشــورهای منطقــه غرب آســیا مســیرهای کامــال متفاوتی را در شــیوه تأمین امنیت و نقــش دادن به بازیگران فرامنطقهای در این کار طی کردهاند.

در مقام مقایســه دو ائتالف کامــالً متفاوت در ســالهای اخیر میان کشورهای منطقه و با نیروی فرامنطقهای شکل گرفت که یکی مثبت و در مسیر صلح و دیگری مخرب در راه جنگ ظاهر شد.

یــک ائتالف، ائتالف ســهجانبه ایــران، ترکیه و روســیه برای کمک به حل بحران سوریه بود که تا این لحظه توانســته اســت عالوه بر مبارزه منتهی به پیروزی با گروههای تروریستی فعال در سوریه، کارگروههــای معــارض ســوری و دولــت مســتقر ایــن کشــور را به پای میــز مذاکرات سیاســی و یک قدمی تشکیل کمیته قانون اساسی برای این کشور برســاند. ویژگی این ائتالف آن اســت که نه تنها با هدف ایجاد صلح تشــکیل شد که رابطه متفاوتی را بــا یــک بازیگــر فرامنطقــهای رغــم زد. روســیه کشــوری است که گرچه به دعوت دولت بشار اسد در ماجرای سوریه مداخله نظامی کرد اما در هیچ یک از دیگر کشورهای منطقه پایگاه نظامی ندارد و ایفای نقش سیاسیاش تا حدود قابل توجهی بر جنبه نظامی حضورش غلبه داشته است.

در ســمت دیگــر و تقریبــاً به صــورت همزمان ائتالف عربی به رهبری عربســتان و برای مداخله در جنــگ داخلی یمن شــکل گرفــت. ائتالفی که نه تنها راه مذاکره سیاســی را نپیمود که با مداخله نظامی به جنگی فرسایشی منجر شد که حاصلی جز نسلکشــی خامــوش در یمن نداشــته اســت. باتــالق جنــگ یمن کــه حــاال بعضی کشــورهای مؤتلف عربســتان ســعی دارنــد پای خــود را از آن بیرون بکشــند و برخــی دیگر امیدوارنــد با تبدیل آن به بخشــی از جبهه مقابله با ایران و توســل به حمایت نظامی امریکا به بهانه مداخله جمهوری اسالمی ایران در جنگ یمن از جنس ادعای دست داشــتن ایران در حمالت پهپادی علیه تأسیسات نفتی عربستان دستکم طرفی از آن بربندند. این در حالی اســت که بازیگر فرامنطقهای فراخوانده شــده بــه ایــن ائتالف خــود بــا داشــتن پایگاههای نظامی در دســتکم پنج کشــور منطقه خود یکی از دالیل اساســی برهم خــوردن امنیت منطقه به شــمار میرود. بیراه نیســت که رئیــس جمهوری ایران بارها تأکید داشته که حضور نیروهای خارجی در منطقه امنیت ساز نیست.

حجتاالســالم حســن روحانــی 20 مــرداد مــاه در تمــاس تلفنی یکــی از رهبران کشــورهای منطقه (امیر قطر) با تأکید بر اینکه ثبات و امنیت خلیجفــارس بــا همــکاری و همراهی کشــورهای ســاحلی و در قالــب ترتیبــات امنیتــی مشــترک قابــل تحقق اســت، تأکید کــرد: «تجربــه تاریخی ایــن واقعیت را به همگان نشــان داده که مداخله خارجیها، تنها موجب افزایش تنش و پیچیدهتر کردن شــرایط منطقه شــده اســت. تهران معتقد اســت که کاهــش تنشها در منطقــه به نفع همه است و امیدواریم امریکاییها دریابند مسیری که انتخابکردهاندنادرستاست،اینمسیربرندهای نخواهد داشــت و باید رفتار خــود را اصالح کنند.» روحانــی دوشــنبه در آنــکارا و در دیــدار بــا همتای ترکیــهای خود نیــز تأکیــد کرد:«امنیــت آبراههای منطقه صرفاً باید توسط کشورهای ساحلی تأمین شــود و حضور نیروهای امریکایــی و دعوت آنها از سایر کشــورها برای حضور در منطقه تنها موجب افزایش مشکالت و تنشهای موجود خواهد بود.» حال اما اگر چه نشانههایی از رویکردهای عاقالنه و در جهت تقویت همکاریهای منطقهای و کاستن از تنشها در منطقه بروز کرده اما همچنان برخی کشــورها تجدیدنظــری در رویکردهــای نادرســت خــود نداشــتهاند و تصــور میکنند با تنــگ کردن عرصــه بــرای ایــران و همراســتا بــا سیاســتهای خصمانــه امریکاییها در منطقه، خــود مصون از آسیبهای احتمالی بروز ناامنی هستند. به قاعده مرسوم در دهههای اخیر کشورهای فرامنطقهای و در رأس آنهــا امریکا هم با دمیدن بر طبل ناامنی در خاورمیانــه و ایفاگری نقشــی مخــرب در روابط بین کشــورهای منطقه، بهــره خــود را میجوید و امیدوار است تجهیزات نظامی بیشتری را به نفع کارخانههــای نظامــی خــود به کشــورهای منطقه بفروشد.

بــه هــر روی اتفاقــات چنــد ماهــه گذشــته بــه خوبــی نشــان داده کــه دود ناامنــی در منطقــه مهم خاورمیانه به چشــم همگان میرود. شــاید تجربههــای اخیــر دولتهــا را بــه تجدیدنظــر در سیاســتهای خــود وادارد کــه در میــان ایــن همه سیاســتهای تفرقهافکنانــه، یکبــار هم که شــده رویکردهــای همگرایی و تقویت اشــتراکات را دور یــک میــز منطقهای تجربــه کنند. ایران پیشــنهاد عملــی خود در این بــاره را با طــرح «منطقه قوی بــه جای کشــور قــوی» و «پیمان عــدم تعرض» و تشــکیل مجمع گفتوگوهای منطقهای روی میز گذاشتهاست.